مرجانه آبنیکی*
امروزه بزرگ‌ترین چالش در سیستم بانکی کمبود منابع مالی و نقدینگی جهت اعطای تسهیلات می‌باشد. علاوه بر این بانک‌ها درتلاش هستند که در هنگام اعطای تسهیلات هزینه‌های عملیاتی کمتری را متحمل شوند.

از طرفی دیگر پروژه‌های بزرگ چه در سطح ملی و چه در سطوح دیگر نیاز به تامین مالی از جانب بانک‌ها دارند، ولی از آنجایی که تامین نقدینگی این پروژه‌ها با توجه به سرمایه پایه بانک‌ها از عهده یک بانک بر نمی‌آید و همچنین اعطای تسهیلات از جانب یک بانک با ریسک فراوانی همراه می‌باشد، لذا همواره موسسات پولی و مالی و بانک‌ها به دنبال راهی برای حل این مشکلات بوده‌اند.
از جمله روش‌های تامین مالی پروژه‌های بزرگ این است که چند بانک با همکاری یکدیگر و با رهبریت یکی از بانک‌ها در قالب قرارداد سندیکایی به اعطای تسهیلات بپردازند که هم مشکل کمبود نقدینگی را مرتفع نموده و هم ریسک پروژه‌های بزرگ بین بانک‌ها تقسیم می‌گردد. این روش اعطای تسهیلات موسوم به تسهیلات سندیکایی می‌باشد.
سابقه تاریخی تسهیلات سندیکایی
در آغاز به کار پول اروپایی، معاملات در این بازار با مبالغ متوسط و سررسید کوتاه مدت انجام می‌شد و معمولا تسهیلات در سررسید به صورت گردان تمدید می‌گردید، لکن پول اروپایی برای تامین تسهیلات با مبالغ زیاد کاربرد مناسبی نداشت و لذا اوراق قرضه اروپایی به کار گرفته شد و همراه با این اوراق، تسهیلات سندیکایی نیز پدیدار شدند.
اولین تسهیلات سندیکایی در سال 1967 در نیویورک پرداخت گردید، اما اولین اثر واقعی تسهیلات سندیکایی در سال 1968 در اروپا تحقق یافت. به دلیل فراهم آوردن امکان گردآوری تعدادی از بانک‌ها برای معامله در قرارداد، بسیاری از فعالیت‌ها و هزینه‌های عملیاتی مرتبط با تحصیل تسهیلات را کاهش می‌داد و لذا موجب جذب موسسات بخش خصوصی و دولتی به سوی این نوع تسهیلات گردید. گسترش حیطه تسهیلات سندیکایی در اروپا و گسترش تقاضا از بخش‌های مختلف برای این تسهیلات، باعث رقابت جدی بین صدور اوراق قرضه سنتی و این تسهیلات گردید. در ابتدای امر بانک‌های تدارک‌کننده تسهیلات سندیکایی و بانک عامل یا رهبر سندیکا و حتی اکثریت بانک‌های مشارکت کننده در این نوع تسهیلات بزرگ، بانک‌های آمریکایی بودند لکن تدریجا بانک‌های انگلیسی و سایر بانک‌های اروپایی برای توسعه سیستم اعطای تسهیلات خود، بخش اعظمی از فعالیت و منابع خود را برای تامین نیاز مالی دولت‌ها در بازار بین‌المللی به سوی تسهیلات سندیکایی سوق دادند.
تعریف تسهیلات سندیکایی
تسهیلات سندیکایی روشی برای تامین مالی با مشارکت چند موسسه اعتباری (بانک) است که از طریق آن تسهیلات در قالب عقود (ازجمله مشارکت مدنی، فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و سلف) یا ایجاد تعهدات (مانند گشایش اعتبار اسنادی و صدور ضمانتنامه)، در چارچوب قرارداد و شرایط مورد توافق با متقاضی به اشخاص حقیقی و حقوقی یا ذی‌نفع واحد اعطا می‌شود. این تسهیلات عمدتا در مواردی اعطا می‌گردد که درخواست اعتباری ارجاع شده به بانک‌ها فراتر از سقف فردی یک بانک بوده یا در خواست اعتباری فراتر از سقف تسهیلات و تعهدات کلان بانک‌های عضو و رعایت سیاست‌های اعتباری و یا ریسک ناشی از تسهیلات و تعهدات موردنظر باشد. البته اعطای تسهیلات سندیکایی با رعایت وضعیت مصارف و تعهدات کلان و کنترل تسهیلات و تعهدات کلان بانک‌های عضو و با توافق آنان امکان‌پذیر خواهد بود.
در تسهیلات سندیکایی معمولا یک بانک رهبر (تنظیم‌کننده یا عامل) وجود دارد که درصدی از وام را تقبل می‌کند و مابقی آن را به بانک‌های دیگر به صورت سندیکایی واگذار می‌کند. وام سندیکایی در نقطه مقابل وام دو طرفه، که تنها شامل یک قرض‌دهنده (بانک یا موسسه اعتباری) و یک قرض‌گیرنده است، قراردارد.
امروزه متقاضیان تسهیلات سندیکایی صرفا منحصر به کشورها و موسسات دولتی نبوده و دامنه این تسهیلات به موسسات مختلف گسترش یافته؛ به طوری که در حال حاضر به عنوان یکی از انواع امکانات تامین مالی موسسات محسوب می‌گردد. متقاضیان تسهیلات سندیکایی را می‌توان به دو گروه کلی کشورها یا موسسات دولتی و موسسات خصوصی تقسیم نمود. در کشورها یا موسسات دولتی اغلب به دلیل میزان زیاد تسهیلات درخواستی تنها راه تامین مالی آن از طریق تسهیلات سندیکایی می‌باشد و معمولا تعداد و نوع بانک‌هایی که ترتیبات مالی را فراهم می‌نمایند، مبلغ تسهیلات درخواستی را تعیین می‌کند. این گونه موسسات معمولا به دفعات در بازار بانکی حضور پیدا نموده و دارای ارتباط مستحکمی با تعداد زیادی از بانک‌ها و موسسات مالی می‌باشند. بسیاری از تسهیلات گیرندگان در این بازار تلاش نموده‌اند با به کار‌گیری ابزارهای مختلف تامین مالی سررسید تسهیلات را طولانی‌تر نموده و با هزینه کمتری استقراض نمایند.
دسته دیگر متقاضیان این نوع تسهیلات، موسسات خصوصی می‌باشند که به دلیل تغییرات اساسی شکل گرفته در این بخش و متغیر بودن این بازار در سنوات اخیر و همچنین تلاش بانک‌ها به سوی روش جدید پرداخت تسهیلات و پدید آمدن ابزار‌های ترکیبی، بازار تسهیلات سندیکایی را بسیار رقابتی نموده است. در چنین شرایط ارزیابی شیوه مرتبط با هر شرکت و آگاهی از فعالیت رقبا در بازار و شرایط آنها در بازار می‌تواند نقش بسزایی را در سودآوری بانک و افزایش رقابت بین بانک‌ها داشته باشد. از دیدگاه مشتریان وجود چند بانک برای اعطای تسهیلات، امکان رقابت سالم را افزایش داده و بیانگر این است که یک شرکت یا موسسه صرفا تابع سیاست‌ها و خواست‌های یک بانک منحصر به فرد نخواهد بود.
انواع سندیکامعاملات تضمین شده:
معامله تضمین شده، نوعی از سندیکا است که رهبر سندیکا ابتدا کل تعهد را تضمین می‌کند، سپس وام را بین اعضا، سندیکایی می‌کند. اگر عاملین نتوانند تعهد کل مبلغ وام را بپذیرند مابه‌التفاوت آن را به سرمایه‌گذاران واگذار می‌کند. البته این مساله در صورتی به راحتی رخ می‌دهد که پایه‌های اعتباری یا شرایط بازار بهبود پیدا کند. این نوع معامله برای رهبران سندیکا این مزیت را دارد که به عنوان یک ابزار رقابتی بین بانک‌ها است بدین دلیل که قرض‌دهنده از میان رهبران سندیکا به انتخاب می‌پردازد.
معاملات پیچیده:
در این نوع از سندیکا رهبران سندیکا توافق می‌کنند که مقداری کمتر از کل مبلغ وام را در ابتدا تعهد نمایند و مابقی را با توجه به تحولات بازار پرداخت می‌نمایند. (با توجه به اینکه در آینده تحولات بازار چگونه است و چه تاثیری بر فعالیت متقاضی خواهد داشت). این نوع سندیکایی برای مشتریان پر ریسک یا معاملات پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دلایل اعطای وام سندیکایی:
۱.از آنجایی که هر وامی ‌همراه با ریسک است از جمله دلایل اعطای این وام نوعی بیمه کردن تسهیلات از خطر و ریسک است. برای هر نوع از وام، بانک‌ها باید این احتمال را که حدود ۵ درصد از قرض‌گیرندگان (متقاضیان) ورشکسته می‌شوند را بپذیرند .در نتیجه اگر هزینه ای که بانک برای دادن وجوه متحمل می‌شود به صورت فرضی ۹ درصد در نظر بگیریم، بانک برای اینکه سود به دست آورد باید بیشتر از ۱۴ درصد بهره بگیرد تا در نقطه سر به سری قرار بگیرد. به طور کلی، بانک‌ها و بازار‌های مالی از قیمت‌گذاری مبتنی بر ریسک استفاده می‌کنند.
دریافت نرخ بهره بستگی به نوع وام (محصول اعتباری) یا بستگی به ریسک قرض گیرنده خاص دارد. مشکلی که بانک‌ها با اعطای وام‌های تجاری بزرگ دارند این است که تعداد کسب و کارهای بزرگ کم است. بنابراین اگر بانکی تنها یک وام تجاری بزرگ داشته باشد و اگر این مورد یکی از این 5 درصدی باشد که محتمل ورشکستگی است، در این صورت بانک تمام پولی را که به آن پروژه تخصیص داده است از دست می‌دهد. به همین دلیل به نفع همه بانک‌ها است وام‌های بزرگشان را با یکدیگر سندیکایی یا به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنند و بنابراین احتمال اینکه هر یک از آنها نمونه کم ریسک را در سبد وام‌هایشان داشته باشند بیشتر خواهد شد.
۲.دلیل دوم برای اعطای وام‌های سندیکایی این است که علاوه بر این که اعطای این تسهیلات از بروز ضررهای بزرگ جلوگیری می‌کند، باعث کوچک‌تر گشتن زیان‌ها و قابل پیش‌بینی‌تر گردیدن آنها نیز می‌شوند. با این حال منتقدانی مانند وارن‌بافت بار‌ها گفته‌اند که این قضیه غیر عقلانی است. اگر بانک توانایی جذب یک نمونه کم ریسک را داشته باشد، با اعطای تسهیلات به صورت سندیکایی حاشیه سود بانک کاهش می‌یابد.در پایان اشاره‌ای به بزرگ‌ترین قرض‌دهندگان به روش سندیکایی به شرح جدول می‌گردد.
*دانشجوی کارشناسی ارشد توسعه اقتصادی دانشگاه تهران