گروه بازار پول - حسن سبحانی، عضو هیات علمی‌دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با سایت برهان، عمده دلیل نابسامانی در بازار ارز را در بی‌کیفیت شدن فضای کسب وکار در اقتصاد کشور به دلیل افزایش قیمت حامل‌های انرژی می‌داند. وی عدم تحقق وعده دولت در بازپرداخت یارانه‌های بخش تولید را از عوامل تحریک‌کننده در این پدیده برشمرده است. سبحانی قصور بانک مرکزی در کنترل بازار را کم توصیف کرده و راه برون‌رفت از این نابسامانی در بازار ارز و سکه را در اصلاح قانون هدفمندسازی یارانه‌ها جست‌وجو می‌کند. به عقیده وی قسمت حامل‌های انرژی برای تولیدکنندگان باید به طور تدریجی افزایش یابد تا سرمایه‌ها از قسمت‌های تولیدی اقتصاد به سمت بازار ارز و سکه خارج نشوند.

به نظر شما، چه عواملی باعث شده تا ظرف یک سال اخیر، شکاف بین قیمت رسمی‌و قیمت بازار آزاد انواع ارزهای خارجی افزایش یابد و سیستم چند نرخی در بازار ارز حاکم شود؟ آیا چنین پدیده‌‌ای ناشی از تشدید تحریم‌های بانکی برضد ایران بوده است؟

تحلیل پدیده‌هایی مانند نرخ ارز، باید با در نظر گرفتن تمامی‌ابعاد اقتصاد کلان باشد. اعتقاد بنده این است که ریشه اصلی وضعیت نامناسب فعلی بازار ارز، عمدتا به عواملی خارج از بازار ارز مربوط می‌شود. در واقع ممکن است ایرادهایی به سیاست ارزی بانک مرکزی وارد باشد، اما سهم اشتباه‌های بانک مرکزی در ایجاد وضعیت فعلی، چندان زیاد نیست و بخش اصلی مشکلات جاری بازار ارز، بازتاب وقایعی است که در بخش‌های دیگر اقتصاد رخ داده و هم اکنون تاثیرات آن را در بازار ارز مشاهده می‌کنیم.

مثلا چه وقایعی در خارج از بازار ارز رخ داده که بر بازار ارز تاثیرگذار بوده است؟

زمانی که شرایط برای سرمایه‌گذاری مولد مناسب نیست، سرمایه‌گذاران به طور طبیعی می‌کوشند سرمایه‌های خود را به بازارهای مطمئن‌تر منتقل کنند. در نتیجه طبیعی است که بازارهایی مثل بازار طلا و بازار ارز دچار شوک قیمتی ناشی از افزایش تقاضا شوند. به طور ویژه تصمیم سال گذشته دولت برای افزایش شدید و ناگهانی قیمت انرژی مصرفی تولیدکنندگان و در نتیجه ایجاد مشکل برای فعالیت‌های تولیدی، از ریشه‌های مهم هجوم سرمایه‌های سرگردان به بازار ارز محسوب می‌شود. اگر افزایش قیمت انرژی برای تولیدکنندگان به صورت تدریجی انجام می‌شد، وضعیت تولیدکنندگان تا به این حد دچار مشکل نمی‌شد و طبیعتا یکی از نتایج این بود که وضعیت فعلی هم در بازار ارز به وجود نمی‌آمد.

یعنی شما معتقدید که مثلا افزایش تحریم‌های بانکی ایران نقشی در وضعیت آشفته بازار ارز نداشته است؟

به طور قطع تعامل نامنصفانه برخی کشورها با ایران در عرصه‌ سیاست خارجی، در تشدید وضعیت نابسامان بازار ارز تاثیرگذار بوده است. اما همان طور که عرض کردم، فرآیند انحراف سرمایه‌های بزرگ به سمت بازار ارز که ایجاد وضعیت نامناسب فعلی را به دنبال داشته، بیشتر ناشی از تصمیم‌‌هایی است که به نامساعد شدن فضای کسب‌وکار و سرمایه‌‌گذاری‌های تولیدی منجر شده است که مهم‌ترین این تصمیم‌ها، به افزایش شوک‌آور قیمت انرژی مصرفی تولیدکنندگان مربوط می‌شود.

از طرف دیگر متاسفانه پس از اجرای طرح هدفمندی نیز، دولت به آن بخشی از قانون هدفمندی یارانه‌ها که مربوط به اختصاص بخشی از درآمدهای طرح هدفمندی برای حمایت از تولیدکنندگان بود، عمل نکرد و خود این مساله در تشدید خروج سرمایه‌ها از بخش‌های تولیدی موثر بود. در حال حاضر تقریبا تمامی ‌درآمد دولت بر اثر افزایش قیمت انرژی، برای پرداخت نقدی به خانوارهای ایرانی اختصاص یافته است.

ولی شیوه ‌کلی اجرای طرح هدفمندی به تصویب مجلس رسیده و حدود یک سال هم از اجرای آن می‌گذرد. در شرایط فعلی چه کاری می‌توان برای بهبود فضای حاکم بر سرمایه‌گذاری‌های تولیدی در کشور انجام داد؟

هم اکنون کلیدی‌‌ترین کاری که می‌توان برای بهبود فضای کسب و کار در ایران انجام داد، عبارت از تجدید نظر و اصلاح قانون هدفمندی یارانه‌ها است. در ضمن تصور می‌کنم حتی اگر دولت تصمیم بگیرد بخشی از درآمدهای حاصل از افزایش قیمت انرژی را برای پرداخت یارانه‌ نقدی به تولیدکنندگان اختصاص دهد، باز هم سیاست نامناسبی است. بهترین روش برای حمایت از تولیدکنندگان، این است که قیمت انواع انرژی مصرفی‌شان مانند برق، گاز و غیره، به صورت تدریجی افزایش یابد.

اما اگر بانک مرکزی بخواهد همچنان قیمت رسمی‌فروش ارز را افزایش ندهد، ممکن است به تدریج شکاف بین قیمت رسمی و قیمت بازار آزاد دلار بسیار زیاد می‌شود.

بله، درست است. اگر چنین اتفاقی بیفتد، بسیار بد است. اما راه چاره وضعیت فعلی این نیست که بانک مرکزی قیمت رسمی‌فروش دلار را بالا ببرد. همان طور که عرض کردم، تنها راه چاره پایدار کنترل وضعیت بازار ارز، بهبود فضای کلی کسب و کار است که این مساله در خارج از مجموعه سیاست‌های بانک مرکزی قرار دارد. منظور بنده این نیست که بانک مرکزی در وضعیت حال حاضر بازار ارز مقصر نیست، اما می‌گویم که سهم بانک مرکزی در ایجاد وضعیت فعلی، بسیار کم است.