اکونومیست در گزارشی تحلیل کرد
محل اقامت سرمایه‌داران رفاقتی
براساس تازه‌ترین گزارش از «شاخص سرمایه‌داری رفاقتی» که توسط نشریه اکونومیست محاسبه می‌شود، ثروت سرمایه‌داران وابسته از 315میلیارد دلار یا یک‌درصد تولید ناخالص داخلی جهانی در 25سال گذشته به 3تریلیون دلار یا تقریبا 3 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی افزایش یافته است. سهم کشورهای آمریکا، چین، هند و روسیه از این رشد فزاینده 65درصد بوده است. به‌طور کلی 40درصد از ثروت مربوط به سرمایه‌داری رفاقتی ریشه در کشورهایی با دولت خودکامه دارد و 9درصد از تولید ناخالص داخلی این کشورها را تشکیل می‌دهد. در حدود 311میلیاردر در سرتاسر جهان وجود دارند که تصور می‌شود عمده ثروت آنها از روابط فسادآلود با دولت‌ها نشأت می‌گیرد.
اکونومیست به کمک داده‌های مجله فوربس محاسبات خود را صورت داده است. این نشریه در طول چهار دهه گذشته به شکلی منظم اقدام به جمع‌آوری و انتشار فهرست سالانه ثروتمندان جهان کرده است. در 1998 تخمین زده شد که 209میلیاردر با ثروتی برابر یک تریلیون دلار، معادل 3 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی وجود دارد. در گزارش جدید فوربس اما شمار ابرثروتمندان به 2640میلیاردر با ثروتی معادل ۱۲تریلیون دلار رسیده است که ۱۲درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را تشکیل می‌دهند.
اکونومیست منبع ثروت فهرست‌شده هر میلیاردر را به بخش‌های رانت‌جو و غیر رانت‌جو طبقه‌بندی کرده است. رانت‌خواری در بخش‌های نزدیک به دولت از جمله بانکداری، ساخت‌وساز، املاک و منابع طبیعی رایج است و رانت‌خواران از این امکان برخوردارند که با تصاحب زمین، مجوزها و منابع، درآمد خود را افزایش دهند. دور از ذهن نیست که آنها ممکن است برای محدود کردن رقابت یا برای لابی کردن با دولت برای دور زدن قوانین، کارتل‌هایی را تشکیل دهند. این گروه‌ها عمدتا قوانین را زیرپا نمی‌گذارند، بلکه در تلاشند با دور زدن قوانین به اهداف خود دستیابند.
از منظر این نشریه، جای تعجبی ندارد روسیه بار دیگر، به‌عنوان الیگارش‌دوست‌ترین کشور در شاخص سرمایه‌داری رفاقتی اکونومیست شناخته شود. ثروت میلیاردرها از منابع وابسته به 19درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد. البته پیامد درگیری‌ها در اوکراین روشن است؛ به‌طوری‌که ثروت رفقای روسی از 456میلیارد دلار در 2021 به 387میلیارد دلار در سال جاری کاهش یافته است. تنها حدود 20درصد ثروت میلیاردرهای روسی مربوط به بخش‌های غیر وابسته است که می‌تواند به خوبی نشانگر وخامت اوضاع باشد.
در مارس سال گذشته، کشورهای عضو گروه هفت، اتحادیه اروپا و استرالیا کارگروهی ویژه با تمرکز بر نخبگان، دست نشانده‌ها و الیگارش‌های روسی راه‌اندازی کردند تا به منزوی ساختن و اعمال فشار بی‌سابقه بر افراد تحریم‌شده روسی بپردازد. در گزارش سالانه این کارگروه آمده است آنها موفق شده‌اند دارایی‌هایی به ارزش 58میلیارد دلار را مسدود کنند.
با این وجود، الیگارش‌های روسی تنها قربانیان سیل ضرر ابرثروتمندان نبوده‌اند. بسیاری از 735میلیاردر آمریکا از سقوط سهام فناوری در سال گذشته آسیب دیده‌اند. در حدود 60درصد از ثروت میلیاردرهای فناوری جهان از صنعت فناوری سرچشمه می‌گیرد. «نزدک آمریکایی»، شاخصی مبتنی بر فناوری، حدود یک‌سوم از ارزش خود را بین نوامبر 2021 و دسامبر2022 از دست داد. گفته می‌شود غول‌های فناوری آمریکایی شاهد کاهش 18درصدی از ارزش دارایی‌های خود بوده‌اند.
دارایی سرمایه‌داران وابسته تنها حدود 2درصد از تولید ناخالص داخلی در آمریکا را تشکیل می‌دهد؛ درحالی‌که سهم ابرثروتمندان غیر وابسته 15درصد است. 20شرکت بزرگ فناوری آمریکا نیمی از کل فروش این صنعت را در 2017داشتند؛ به‌طوری‌که این صنعت را به متمرکزترین بخش آمریکا تبدیل کردند. شرکت‌های فناوری یکی از بزرگ‌ترین لابی‌گران در واشنگتن دی‌سی هستند و فناوری به‌عنوان یک صنعت انحصاری در شاخص اکونومیست طبقه‌بندی شده است. به این ترتیب سهم دارایی سرمایه‌داری رفاقتی در آمریکا به 6درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش می‌یابد.
در همین حین، میلیاردرهای چینی نیز هنوز به مبارزه با خصومت دولت خود ادامه می‌دهند. از زمانی که شی جین‌پینگ سرکوب سرمایه خصوصی را آغاز کرد، دارایی سرمایه‌داران وابسته به‌شدت کاهش یافته است و از اوج 4/ 4درصد تولید ناخالص داخلی در 2018 به 5/ 2درصد رسیده است. سرمایه‌گذاران چینی تنها در سایه رضایت دولت می‌توانند فعالیت کنند. در 1998 تنها هشت میلیاردر در چین، هنگ‌کنگ و ماکائو با ارزش کل 50میلیارد دلار وجود داشت؛ اما اکنون 562میلیاردر با ثروتی معادل 2تریلیون دلار در این کشور فعالیت می‌کنند. براساس شاخص سرمایه‌داری رفاقتی اکونومیست، سرمایه‌داران وابسته در حدود 25درصد نوسرمایه‌داران را تشکیل می‌دهند. داده‌هایی از مقاله‌ای که اخیرا توسط دانشگاه نیویورک منتشر شده است، نشان می‌دهد که 91درصد از مقامات فاسد به‌دلیل درآمدهای غیرقانونی خود در یک‌درصد بالایی توزیع درآمدی قرار دارند.
از زمان به قدرت رسیدن شی جین‌پینگ در 2012، بیش از 5/ 1میلیون نفر در جریان مبارزه با فساد مجازات و ابرثروتمندان چینی با موازین نظارت سختگیرانه‌تری روبه‌رو شده‌اند. جک ما، یکی از بنیان‌گذاران غول فناوری علی‌بابا که در اواخر2020 پس از انتقاد از مقامات ناپدید شد، نزدیک به 50میلیارد دلار ارزش داشت. حال پس از آنکه بازگشته است ارزش دارایی‌های او معادل نیمی از آنچه قبلا بوده است، برآورد می‌شود.
در مقابل به نظر می‌رسد نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به رهبران سرمایه‌داری در هند نزدیک است و با آنان رفاقتی دیرینه دارد. در دهه گذشته، ثروت بخش‌های سرمایه‌داری وابسته در هند از 5درصد به نزدیک 8درصد تولید ناخالص داخلی این کشور افزایش یافته است. گوتام آدانی، مالک گروه بازرگانی آدانی برای مدت کوتاهی در سپتامبر گذشته جایگاه سومین فرد ثروتمند جهان را در اختیار داشت. در ژانویه گذشته شرکت او از سوی کارشناسان مالی آمریکایی به کلاهبرداری و دستکاری در بازار سهام متهم شد. اگرچه آدانی با تمامی قوا تمامی اتهامات را رد می‌کند، ثروت او از 90میلیارد دلار به 47میلیارد دلار کاهش یافته است. استانیسلاو آندرسکی، جامعه‌شناس لهستانی معتقد است اگر قشر سرمایه‌دار چنان خود را غنی کنند که کشوری را فقیر کنند، آغاز راه «دزدسالاری» خواهد بود. آندرسکی در اواخر دهه 1960 نسبت به ظهور چنین حکومت‌هایی هشدار داده بود. بیش از 50سال طول کشیده است تا توجه کشورهای غربی به هشدارهای او جلب شود.
