تحریم؛ مهم‌ترین عامل مشکلات

اقتصاد ایران پس از انقلاب دو دهه از دست رفته داشته است؛ دهه شصت به خاطر حمله نظامی عراق به کشور و دهه نود به خاطر جنگ اقتصادی آمریکا. در مقابل در دو دهه هفتاد و هشتاد، با وجود تمام مشکلات و ناکارآمدی‌ها، عملکرد اقتصادی کشور با متوسط رشد اقتصادی در حدود ۵ درصد از متوسط جهانی بالاتر بود‌(متوسط رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه در همین دوره ۴.۱ و کشورهای پیشرفته ۱.۶ درصد بود)‌. در این دو دهه صادرات غیرنفتی کشور از کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۷۰ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۰ رسید و زیرساخت‌های کشور با سرعت بسیار زیادی توسعه پیدا کرد.

در این دو دهه شاخص توسعه انسانی ایران با سرعت بالایی بهبود یافت. به‌طوری که این شاخص از عدد 0.577 در سال 1370 طی دو دهه به عدد 0.756 در سال 1390 رسید و ایران را در بین گروه کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار داد. در این دوره امید به زندگی از 63.8 به 73.9 سال، میانگین سال‌های تحصیل از 4.2 به 9 سال و درآمد سرانه (شاخص برابری قدرت خرید 2011) از 11 هزار دلار به بیش از 18 هزار دلار رسید. علاوه بر این آمار و ارقام، همه ایرانیان به‌طور شهودی شاهد افزایش کیفیت زندگی و پیشرفت کشور بودند؛ از افزایش تعداد خودرو و جاده گرفته تا افزایش سهم پوشاک و مواد غذایی در سبد خانواده‌ها و رشد تعداد و تنوع کلاس‌های آموزشی برای کودکان. باید توجه داشت که این سرعت رشد و توسعه نسبتا بالا در دولت‌های مختلف و با همین بوروکراسی نه چندان کارآمد به دست آمد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که عملکرد نامناسب اقتصادی در یک دهه اخیر نه به خاطر سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها یا ناکارآمدی بوروکراسی کشور که به خاطر یک عامل جدید خارجی، یعنی تحریم‌ها بوده است.

تحریم‌ها مانند حمله عراق به ایران ترمز متغیرهای اقتصادی ایران را کشید. به‌طوری که میانگین رشد اقتصادی دهه نود تقریبا صفر شد و شاخص توسعه انسانی تنها 0.024 رشد کرد؛ تورم از میانگین 20 درصد به بالای 40درصد رسید و قدرت خرید حداقل حقوق از حدود 300 دلار به کمتر از 150 دلار سقوط کرد. به عبارت دیگر همان‌طور که جنگ مهم‌ترین عامل عملکرد نامناسب اقتصادی و سخت شدن شرایط زندگی در دهه 60 بود، تحریم‌ها هم مهم‌ترین عامل عملکرد نامناسب اقتصادی و افزایش مشکلات اقتصادی در دهه نود است.  از این‌رو عملکرد اقتصادی نسبتا مناسب و بهبود کیفیت زندگی ایرانیان در دهه هفتاد و هشتاد نشان می‌دهد در نبود عامل مخرب خارجی (جنگ نظامی یا جنگ اقتصادی) فارغ از اینکه چه دولتی بر سر کار باشد، کشور در مسیر پیشرفت قرار خواهد گرفت.

درک این نکته مهم باعث می‌شود گروه‌های مختلف مردم و سیاسیون به‌جای درگیری‌های داخلی، انرژی و توان خود را صرف برچیدن مهم‌ترین عامل تضعیف اقتصاد ایران، یعنی تحریم‌ها کنند. زن و مرد و کودک و پولدار و بی‌پول و اصلاح‌طلب و اصولگرا و مذهبی و غیرمذهبی از تحریم‌ها متضرر شده‌اند و از این‌رو این مساله ‌مانند جنگ تحمیلی ظرفیت ایجاد اتحاد و همبستگی گروه‌های مختلف را دارد. پیش‌نیاز آغاز چنین حرکتی شناسایی تحریم به عنوان مهم‌ترین عامل مشکلات فعلی کشور است.