تحت چنین شرایطی نظام اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران با تمام چالش‌ها و مقاومت‌ها به مدار نظام سرمایه‌داری جذب و سرنوشت آن با رشته‌های متعدد به بازار جهانی وابسته شد. به این ترتیب، با توجه به نظریه توسعه وابسته می‌توان تحول ایران در دوره قاجار را تحولی وابسته دانست؛ زیرا از خارج شکل گرفت و از نظر شکل و دامنه، محدودیت‌های زیادی داشت. پس از استقرار مشروطه نیز، سیر وابستگی ایران به بازار جهانی و تسلط کالایی استعمار سرمایه‌داری بر ایران همچنان ادامه یافت. دوره بعد از مشروطیت را نیز، توسعه اقتصاد سرمایه‌داری وابسته تفسیر می‌کنند که به صورتی فزاینده، با مقتضیات انباشت سرمایه‌داری در کشورهای امپریالیستی غرب، انطباق داشت.

براساس نظریه توسعه وابسته، یکی از نتایج رشد سرمایه‌داری وابسته در ایران، تجاری شدن کشاورزی و تبدیل این کشور به بازار فروش کانال‌های صنعتی اروپای غربی ـ به‌ویژه انگلستان ـ از سویی و تامین‌کننده موادخام و مواد غذایی آنها از سوی دیگر بود. از آنجا که تامین کانال‌های مورد نیاز بازار جهانی برای زمینداران و تولیدکنندگان سود بسیاری داشت و نیز سبب فزونی قدرت سیاسی و تحکیم موقعیت اجتماعی آنان می‌شد بسیاری از مالکان و زمینداران، زمین‌های زیر کشت غلات را به تولید محصولاتی مانند پنبه، برنج، خشخاش و توتون که فروش خوبی در بازار جهانی داشت، اختصاص دادند.

از مقاله «تاثیر تجاری شدن کشاورزی بر نظام مالکیت زمین در دوره قاجار»، محسن بهشتی سرشت، زهرا نادی، ذکرالله محمدی، باقرعلی عادلفر، مندرج در «پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران» سال ششم.

اخبار مرتبط