کودتا، شورش یا قیام

ما در تاریخ زیاد با مفاهیم سروکار نداریم و مفاهیم را از علوم دیگر از جمله علوم سیاسی می‌گیریم. کودتا نیز پدیده‌ای است که هم در علوم سیاسی و هم در تاریخ از آن یاد می‌شود. من هم این تعریف را که به نظرم جامع و مانع می‌آمد، از علوم سیاسی اخذ کردم تا به‌واسطه آن به آنچه در تاریخ ایران رخ داده بپردازم. این تعریف می‌گوید کودتا عبارت است از: سرنگونی دولت به‌صورت غیرقانونی با بهره‌گیری از نیروی نظامی یا تهدید به بهره‌گیری از نیروی نظامی. یعنی همیشه از نیروی نظامی استفاده نمی‌شود، بلکه گاهی تهدید به استفاده از نیروی نظامی صورت می‌گیرد.

ما در تاریخ زیاد با مفاهیم سروکار نداریم و مفاهیم را از علوم دیگر از جمله علوم سیاسی می‌گیریم. کودتا نیز پدیده‌ای است که هم در علوم سیاسی و هم در تاریخ از آن یاد می‌شود. من هم این تعریف را که به نظرم جامع و مانع می‌آمد، از علوم سیاسی اخذ کردم تا به‌واسطه آن به آنچه در تاریخ ایران رخ داده بپردازم. این تعریف می‌گوید کودتا عبارت است از: سرنگونی دولت به‌صورت غیرقانونی با بهره‌گیری از نیروی نظامی یا تهدید به بهره‌گیری از نیروی نظامی. یعنی همیشه از نیروی نظامی استفاده نمی‌شود، بلکه گاهی تهدید به استفاده از نیروی نظامی صورت می‌گیرد. منتها باید درنظر داشت که کودتا به سرنگونی دولت تمام نمی‌شود، بلکه روندی دارد که ادامه آن است و این روند دولت‌سازی است. یعنی وقتی کودتاگران یک دولت را سرنگون می‌کنند، باید یک دولت دیگر به‌جای آن بنا نهند. این دولت براساس آرزوها و سوداهای کودتاگران بنا می‌شود و ایشان هستند که تعیین می‌کنند چه دولتی سر کار می‌آید، ممکن است خودشان در آن شرکت داشته باشند و ممکن هم هست که کنار گود بایستند؛ اما دولت را تعیین کنند.

منبع: به نقل از یک گفت‌وگو با سهراب یزدانی، محقق و مورخ