میراث پنج‌گانه حوزه شهرسازی برای مدیریت شهری جدید

دوره شورای شهر چهارم به نقطه پایان رسید. شورایی که پس از گذراندن دوره‌هایی با تعداد اعضای کمتر از ۲۰ نفر، یک دوره با حضور۳۱ نفر را تجربه کرد. هر چند که حضور برخی چهره‌ها به واسطه بیگانگی با حوزه شهری یا همراهی با شهرداری باعث شده بود که نظارت شورا به یک نظارت همه‌جانبه تبدیل نشود، اما برخی اعضا با اتکا با تجربه کارشناسی و ورود مستقیم به حوزه‌های ضعیف عملکرد مدیریت شهری توانستند نقاط مثبتی را در کارنامه عملکرد شورای شهر چهارم باقی بگذارند. نقاطی که به گفته رحمت‌الله حافظی پس از انعکاس به افکار عمومی و حساس کردن آنها نسبت به مسائل شهر نشات گرفت. در این میان یکی از حوزه‌هایی که از ابتدای تشکیل شورای شهر چهارم به یکی از حوزه‌های پرحاشیه، پر خبر و پر تذکر از سوی اعضا بدل شد حوزه شهرسازی و معماری بود. حوزه‌ای که بسیاری از نگاه‌های منتقد به سبک و سیاق مدیریت شهری دقیقا در همین حوزه ریشه داشت. تشکیل کمیسیون شهرسازی و معماری و ورود تخصصی به این حوزه حساس شدن مراجع نظارتی و همچنین افکار عمومی را به دنبال داشت. نحوه اجرای طرح تفصیلی، افزایش سهم درآمدزایی شهرداری از محل صدور انواع عوارض ساختمانی به ویژه فروش تراکم و تغییر کاربری، اجرای پروژه‌های عمرانی بزرگ مقیاس و غیرضرور شهری از محل فروش ضوابط شهری از جمله مسائلی بود که اگرچه ممکن است پس از چهار سال کاملا در مسیر درست و صحیح قرار نگرفته باشند اما حداقل سبب شد تا در دوره‌های بعدی زیرذره بین اعضای شورای شهر، کارشناسان و حتی شهروندان قرار گیرد.

در این میان، محمدمهدی تندگویان سخنگوی کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در دوره چهارم معتقد است اگرچه در حوزه شهرسازی و معماری نتایج مثبتی نیز حاصل شد اما همچنان مشکلات پنج حوزه اصلی شهرسازی و معماری به‌رغم پیگیری‌های متعدد باقی مانده است. از دیدگاه این عضو شورای شهر چهارم اولین حوزه مغفول‌مانده، مربوط به برون‌سپاری فعالیت‌های شهرداری در حوزه شهرسازی است. او در این باره می‌گوید: اگرچه برای تحقق این هدف دفاتر خدمات الکترونیکی ایجاد شد، اما هیچ‌گاه به کارآیی و ثمردهی که انتظار می‌رفت دست نیافت. واقعیت این است که مناطق نتوانسته‌اند از میزان مراجعه شهروندان تهرانی به شهرداری‌های مناطق کم کند و این کاملا مغایر با موضوع برونسپاری در حوزه شهرسازی است. حجم زیاد مراجعات مردمی به شهرداری‌های مناطق تالی فاسد مختص به خودش را همراه دارد.

به گفته وی یکی از مهم ترین عوامل وجود این مشکل نبود وحدت رویه و مدیریت یکپارچه در شهرداری است. تندگویان دومین حوزه مغفول‌مانده را مربوط به عملکرد کمیسیون ماده ۱۰۰ می‌داند. او در توضیح عملکرد ضعیف در این حوزه می‌گوید: بنده هم مانند سایر اعضای شورای شهر در یکی از شعب کمیسیون ماده ۱۰۰ حضور داشتم که عمده رای های ما به‌خصوص در موضوعات قلع و قمع اجرا نمی‌شد. پرونده ها را برای نظریه به منطقه می‌فرستیم، ولی پاسخ آن را دریافت نمی‌کنیم. به‌عنوان مثال پرونده مجتمع تجارت جهانی فردوسی را با همه موضوعاتش به منطقه مورد نظر فرستادیم ولی بعد از این همه مدت هنوز هیچ پاسخی دریافت نکرده‌ایم! او به مشکل اصلی اجرایی نشدن احکام کمیسیون ماده ۱۰۰ اشاره می‌کند و می‌گوید: متاسفانه برخی از این پرونده ها به شورای توافقات می رود و هرگونه که شده با گرفتن جریمه از مالک به توافق می‌رسند. این موضوع به نحوی عادی شده که تقریبا همه تصور می‌کنند می‌توانند تخلف کنند و هزینه‌اش را پرداخت کنند.

وقتی سازه‌ای در خیابان بخارست ساخته می‌شود که ۱۰ هزار مترمربع تخلف دارد، مشخص است که در منطقه تخلفاتی صورت گرفته است. این موضوع یک مورد نیست و چندین توافق در همین باب در شهرداری رخ داده یا در حال رخ دادن است. به گفته سخنگوی کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر چهارم موضوع سومی که در پایان دوره چهارم همچنان حل نشده باقی مانده است موضوع مهاجرت درون شهری است. او در این باره می‌گوید: معاونت شهرسازی هنور نتوانسته است در مورد این موضوع راه‌حلی بیندیشد، میزان هجوم مردم از مناطق پایین شهر به مناطق بالای شهر غیرقابل کنترل شده است. این موضوع همچنان وجود دارد چرا که توسعه‌ها و ساخت‌وسازها به سمت مناطق خاص رفته و امکانات در برخی از مناطق تمرکز یافته است.

این عضو شورای شهر چهارم به سطح پایین کیفیت زندگی در محدوده بافت فرسوده شهری نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: بافت‌های فرسوده همچنان پرمساله است و نتوانسته‌ایم کیفیت زندگی را در این محدوده بهبود ببخشیم. منطقه ۱۲ هنوز به سر و سامان نرسیده است. قرار بود منطقه ۱۲ منطقه ایمن شهری برای سکونت باشد ولی این اتفاق نیفتاد. حتی بحث آن بود که بخشی از مدیریت شهری در منطقه ۱۲ سکونت یابد، ولی صورت نپذیرفت. او همچنین موضوع طرح‌های خاص در کمیسیون ماده ۵ به‌خصوص در موضوع پیوست‌های ترافیکی را یکی دیگر از مشکلات ادامه‌دار این حوزه می‌داند. به گفته وی پروژه‌های کوروش و تیراژه که مشکلات ترافیکی عدیده‌ای را برای محدوده و ساکنان پدید آوردند یکی از نشانه‌های وجود مشکل در این حوزه است. این مشکلات در حدی است که وقتی مراجعه به کوروش در ساعت پیک خود قرار می‌گیرد ترافیک کل منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در عین حال همان‌طور که طی سال‌های اخیر بسیاری از کارشناسان شهری درخصوص عدم پیگیری مدیریت شهری از اجرا نشدن طرح‌های موضعی و موضوعی تاکید دارند، تندگویان نیز آخرین حوزه چالش‌های پنج‌گانه را در حوزه شهرسازی و معماری اجرایی نشدن تمامی طرح‌های موضعی و موضوعی می‌داند. او در این باره می‌گوید: موضوع بعدی طرح‌های موضعی و موضوعی بود که باقی ماند. مثلا طرح جامع میادین که در آخر تهیه نشد و میادین بلاتکلیف باقی ماندند. میدان انقلاب، امام خمینی و... میادینی بودند که قرار بود ساماندهی شوند، ولی در نهایت این اتفاق صورت نگرفت. او تاکید می‌کند طی سال‌های اخیر بنا بود معابر شهر تهران پیاده محور شوند اما عملکرد مناسبی در این حوزه نیز به جا نماند و همین موضوع باعث شده که معابر شهری پاسخگوی نیازهای شهروندان پیاده نباشد. در عین حال کف‌سازی و عرض معابر مناسب نیست و مشکلات زیادی برای عابرین به‌وجود آورده است. معلولان و کم توانان جسمی هم مشکلات عدیده ای برای رفت و آمد در شهر تهران دارند و هنوز با مسائل حرکتی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند.