خطر ترسیم آرمان‌شهر از محصولات بانکی خارجی

دکتر فرهاد فائز

کارشناس حوزه بانکداری الکترونیکی

تصمیم‌گیری برای استقرار، تغییر یا حتی نوسازی CORE هیچ‌گاه تصمیم ساده‌ای نبوده و اکثر مدیران فناوری بانکی، با توجه به عمر کوتاه دوران تصدی خویش، در پذیرش مسوولیت سنگین چنین تصمیمات دشواری که سرنوشت فناوری اطلاعات بانک را برای آینده‌ای طولانی مدت مشخص می‌سازد، احتیاط زیادی دارند؛ با اینکه ظهور رویکردهای جدید در معماری سامانه‌های CORE Banking و نیز توسعه و بلوغ استانداردهای ارتباطی بین سیستم‌ها، ورود به موضوع را برای مدیران بانکی ساده‌تر و با ریسک کمتری همراه کرده است. با تغییرات ایجاد شده در ماه‌های اخیر و فراهم شدن شرایط حضور شرکت‌های خارجی در کشور، رفت و آمد شرکت‌های تولیدکننده محصولات بانکی به کشور نیز سرعت گرفته و در چنین شرایطی، حتی مدیران محافظه‌کار و ریسک گریز هم وسوسه می‌شوند تا وارد گود شوند. شواهد نشان می‌دهد که حتی بحث رکود اقتصادی که طبیعتا محدودیت‌های مالی قابل توجهی را به شبکه بانکی کشور تحمیل کرده و هزینه‌‌کرد بانک‌ها در همه حوزه‌ها از جمله IT را تحت‌الشعاع قرار داده؛ نتوانسته است از اشتیاق مدیران بانکی برای مذاکره با شرکت‌های خارجی بکاهد.

به زعم نگارنده، آنچه در این میان بیش از هر چیز جلب توجه می‌کند، ترسیم یک آرمان‌شهر از محصول خارجی برای برآوردن نیازهای بانکی کشور است؛ بدون مداقه کافی و اساسا در غیاب مطالعاتی که نشان دهد بانک‌ها از CORE چه انتظاری دارند. شرایطی که فضا را به شدت برای اتخاذ تصمیمات نادرست و سرمایه‌گذاری بدون مطالعات فایده-هزینه مساعد می‌کند. لذا به نظر می‌رسد در وهله اول، مستندسازی داشته‌ها و شناسایی نیازها یک نیاز اولیه باشد. حتی پیش از آن، اجماع سازمان بر سر یک تعریف مشخص از CORE هم شاید ضرورت داشته باشد: بر اساس تعریف موسسه گارتنر، سیستم CORE در برگیرنده پردازش حساب‌های پس‌انداز، گواهی سپرده، تسهیلات و اعتبارات و ارتباط با سامانه دفتر کل و ابزار گزارش‌گیری است. امروزه حتی CORE‌های به اصطلاح Legacy، به امکاناتی همچون Channel Manager و پشتیبانی از API Banking مجهز شده‌اند که دسترسی بانک‌ها به هسته اصلی سیستم بانکداری خود را نه تنها ممکن، بلکه تسهیل کرده‌اند و بسیاری از نیازها را در حد قابل قبولی برآورده می‌سازند. لازم است مدیران بانکی با آگاهی کافی از این دستاوردها، به عملیاتی‌سازی هر تصمیم دیگری اقدام کنند. به فرض گذر از مراحل فوق و تصمیم بر استفاده از محصول خارجی، فاکتورهای قابل توجه دیگری هم هستند که در تصمیم برای استفاده از CORE‌های خارجی باید مد نظر باشند که ذیلا به اهم آنها اشاره می‌شود: الف) در بهترین حالت، کمتر از ۵۰ درصد یک پروژه استقرار CORE را می‌توان «فنی» تلقی کرد و قسمت اصلی کار، «عزم و اراده مدیریتی برای ایجاد تغییر» و «بسترسازی فرهنگی و ایجاد آمادگی در کل سازمان برای پذیرش این تغییر بزرگ» است. تجربه‌هایی در کشور وجود دارد که نشان می‌دهد در غیاب این دو عامل اصلی، پروژه استقرار CORE پس از تحمیل هزینه‌های سنگین به سازمان به‌راحتی شکست می‌خورد.

ب) از نظر فنی، پوشش نیازهای اصلی بانک و مجهز بودن CORE به قابلیت‌های مورد نیاز بانک از پیش‌نیازهای اساسی به شمار می‌رود. ماژولار بودن و استفاده از معماری‌های مبتنی بر SOA، همچنین استفاده از ابزارهای به‌روز (از زبان‌های برنامه‌نویسی گرفته تا پایگاه داده‌ها) در تولید CORE اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. باید توجه داشت که دسترسی به متخصصان مسلط به ابزارهای نوین، بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است. ج) موضوع مهم دیگری که پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک چالش بزرگ را دارد؛ هزینه‌های استقرار CORE است. اهمیت هزینه‌های «نگهداری-پشتیبانی» و «بومی‌سازی‌های بعدی»، مهم‌تر از هزینه‌های «خرید CORE» هستند که متاسفانه در مطالعات انتخاب CORE، توجهی درخور و مناسب به آنها نمی‌شود. د) داشتن پشتیبانی فنی مطمئن و البته پایدار، معیار مهم دیگری است که با توجه به تجربه سال‌های قبل در تحمیل تحریم‌های ظالمانه به کشور، در اختیار داشتن Source برنامه‌ها و دانش اعمال تغییرات را بسیار توجیه‌پذیر کرده است. گرچه این امر هزینه‌های سرمایه‌گذاری‌های اولیه را افزایش می‌دهد؛ ولی در بلندمدت به دلیل وابستگی بسیار کمتر به طرف خارجی و هزینه‌های بومی‌سازی پایین‌تر، نفع سازمان را در پی دارد.