چرا رشد در کشورهای در حال توسعه کمتر اشتغال‌زا است؟

گزارش 1 :

صندوق بین‌المللی پول

صندوق بین‌المللی پول در یکی از گزارش‌های اخیر خود به مساله رشد کم‌اشتغال‌زا در کشورهای در حال توسعه مانند ایران اشاره کرده و دلایلی را برای این معما بر می‌شمارد.

نمودار یک نشان می‌دهد که چگونه رکود سال ۲۰۰۹ اقتصادهای پیشرفته را با بحران بیکاری مواجه کرده است؛ ولی اقتصادهای در حال توسعه تاثیر کمتری گرفته‌اند. خط قرمز نشان دهنده بیکاری در کشورهای پیشرفته و خط آبی نشان‌دهنده بیکاری در کشورهای در حال توسعه است. بالطبع عکس این رویداد نیز بسیار رایج بوده است به این معنا که در شرایط رونق، اقتصادهای پیشرفته می‌توانند اشتغال بیشتری ایجاد کنند. بنابراین شواهد تجربی نشان داده است که در همه شرایط، اقتصادهای پیشرفته با تغییر در رشد واکنش بیشتری در سطح اشتغال داشته‌اند.

علل رشد کم‌اشتغال‌زا در کشورهای در حال توسعه و ایران

۱- همبستگی کمتر رشد و اشتغال در کشورهای در حال توسعه: در کشورهای در حال توسعه وابستگی میان رشد و اشتغال کمتر است؛ به این معنی که در صورت افزایش رشد در این کشور‌ها اشتغال به میزان کمتری افزایش می‌یابد. مطالعات تاریخی «اوکان» نشان می‌دهد یک درصد رشد در کشورهای توسعه‌یافته تاثیر کمتری بر اشتغال در مقایسه با کشورهای در حال توسعه دارد. میزان کاهش بیکاری به ازای یک‌درصد رشد برای کشورهای نوظهور نصف کشورهای پیشرفته است. نمودار شماره ۲ ضرایب «اوکان» را برای کشورهای مختلف نشان می‌دهد.

۲- نوسانات زیاد رشد: در هنگام نوسانات زیاد در رشد، تعدیل شاغلان هم دشوار خواهد بود، به نحوی که در دوره رکود تولید کاهش پیدا می‌کند، اما تعداد نیروهای کار کاهش پیدا نمی‌کنند. به‌عنوان مثال کارخانه‌ای که میزان تولید آن کاهش پیدا کرده، امکان تعدیل نیرو را ندارد، در نتیجه هنگامی که اقتصاد از رکود خارج می‌شود، تعداد نیروهای شاغل افزایش زیادی پیدا نمی‌کند.

۳- نامطمئن بودن اطلاعات و اشتغال غیررسمی بالا: ضرایب «اوکان» اشاره شده در بالا ممکن است ناشی از وجود اشتغال غیررسمی باشد. در بسیاری از مناطق آمار اشتغال رسمی تا ۷۰ درصد است. نمودار ۳ میزان حداکثر و حداقل اشتغال غیررسمی در مناطق مختلف جهان را نشان می‌دهد که این رقم در خاورمیانه بین ۲۰ تا ۳۰ درصد شاغلان برآورد شده است. ستون قرمز نشان‌دهنده حداکثر و ستون آبی نشان‌دهنده حداقل ضرایب اوکان برای مناطق مختلف جهان است.

۲- سرمایه‌بر بودن صنایع در کشورهای در حال توسعه: نگاهی به آمارهای اشتغال نشان می‌دهد اگر از منظر اشتغال‌زایی نگاه کنیم، از ۴۲۰۰۰ شغل ایجاد شده در طول سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۵ تنها ۶۰۰۰ شغل از بخش نفت و گاز بوده است و مابقی مربوط به بخش‌های تولید، فلزات و خدمات است. البته این امر باعث تعجب نیست؛ چون بخش نفت و گاز در مقایسه با بخش‌های دیگر نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد. آمار مربوط اشتغال‌زایی حاصل از سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات ۱۰ برابر بیش از بخش استخراج نفت بوده است.

نمودار ۴ که از گزارش صندوق بین‌المللی پول اقتباس شده است، نشان می‌دهد چگونه دوره رکود رشد اشتغال را تحت‌تاثیر قرار داده است. خط قرمز نشان‌دهنده تغییرات رشد و خط آبی نشان‌دهنده تغییرات اشتغال در اطراف سال ۲۰۰۹ هستند. نقطه‌چین‌های رسم شده نیز نوسانات رشد و اشتغال در رکود سال ۹۰ میلادی را نشان می‌دهند. این نمودار گویای این است که حتی در کشورهای در حال توسعه که تاثیرپذیری اشتغال از رشد به نسبت کشورهای توسعه‌یافته کمتر است، با این وجود همبستگی میان این دو بسیار بیشتر از ایران بوده است.