وحشت بی‌منطق از نفت ۱۵ دلاری

گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: چندی است که قیمت نفت دوباره شروع به ریزش کرده است به‌طوری‌که از ابتدای ژوئن تا‌کنون بیش از ۳۰ درصد افت قیمتی را به ثبت رسانده است. در حال حاضر نفت زیر ۴۲ دلار بر بشکه معامله می‌شود یعنی کمتر از کف قیمتی که ژانویه امسال به دست آورده بود. با شکسته شدن کف قیمتی ۳۶/ ۴۳ دلار ژانویه سال میلادی جاری گمانه‌ها درخصوص کف جدید قیمت نفت افزایش یافته است. برخی بر این باورند که هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه قیمت‌های کنونی کف قیمت نفت است و این قیمت در ماه‌های آینده رشد خواهد کرد وجود ندارد و کارشناسان افت بهای نفت و رسیدن آن به محدوده ۳۰ دلاری را بسیار محتمل می‌دانند. برخی کارشناسان پا را فراتر گذاشته و اعلام کرده‌اند نفت به زیر ۲۰ دلار در هر بشکه، یعنی به هزینه استخراج نفت در میادین نفتی متعارف نیز خواهد رسید.

مازاد عرضه و ضعف تقاضا مهم‌ترین عوامل شروع دور جدید کاهش بهای نفت عنوان می‌شود و تداوم این شرایط از سوی تولیدکنندگان اوپک و پیش‌بینی ضعف تقاضای آمریکا و کاهش کلی تقاضای اقتصاد‌های بزرگ شرق آسیا وقوع چنین پیش‌بینی‌هایی را محتمل کرده است. در این بین به‌تازگی شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی نظر‌سنجی را درخصوص عوامل موثر بر بازار نفت و همچنین برآورد قیمت نفت در ماه‌های آینده از 22 کارشناس و فعال نفت انجام داده است که بر‌اساس آن، 62 درصد کارشناسان بر این باور بودند که در دو ماه پیش رو میانگین قیمت نفت بین 30 تا 40 دلار در بشکه خواهد بود. اما بر‌اساس همین نظر‌سنجی کارشناسان احتمال دادند در دو ماه پایانی سال جاری میلادی یعنی نوامبر و دسامبر نفت مجددا صعود کند و به 50 دلار بر بشکه نزدیک شود. نتایج این نظر‌سنجی به شدت با نتایج نظرسنجی قبلی این سایت مغایر است. در نظرسنجی که ماه ژوئن انجام شد، شرکت‌کنندگان پیش‌بینی خود از بهای نفت خام وست تگزاس اینترمدیت در پایان سال را به‌طور متوسط حدود 80/ 60 دلار در هر بشکه عنوان کردند.

«دنیای اقتصاد» در این گزارش به بررسی عواملی که موجب شده است تداوم افت قیمت‌ها محتمل‌ترین گزینه پیش روی بازار نفت باشد، پرداخته‌ است.

پیش‌بینی افت نفت به زیر ۲۰ دلار

شکست کف قیمتی نفت در ماه ژوئن برخی کارشناسان را بر آن داشته که پیش‌بینی کنند بهای نفت آن قدر افت پیدا می‌کند تا قیمت‌ها به هزینه تولید در کشورهای عضو اوپک برسد. به‌طور مثال روز گذشته یک تحلیلگر بازار نفت به سایت خبری سی‌ان‎‌ان مانی گفت: هیچ سند و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ما به کف قیمت نفت رسیده‌ایم. ممکن است بهای نفت به راحتی به 15 یا 20 دلار در ازای هر بشکه برسد. نفت از اوایل سال 1999 تا‌کنون با این قیمت پایین معامله نشده بود. به اعتقاد دیوید کوتوک، یکی از مدیران مالی تاثیر‌گذار بر بازارهای کالایی و بنیانگذار 72 ساله موسسه مشاوره کامبرلند مشکل اینجاست که دنیا بیش از حد نیاز به نفت دارد. این مساله از زمانی که رشد اقتصاد چین کاهش یافته است، تشدید شده است. انقلاب شیل در یک دهه گذشته منجر به مازاد عرضه شدید در بازار شده است. اوپک نیز به سردمداری عربستان هیچ تمایلی به کاهش تولید برای بازگرداندن تعادل به بازار ندارد. مشکل مازاد عرضه ممکن است با توافق هسته‌ای ایران و غرب از این هم شدیدتر شود. با این توافق تاریخی و برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، این کشور می‌تواند نفت بسیار بیشتری را روانه بازار کند. این امر می‌تواند منجر به جنگ قیمت‌های نفت در خاورمیانه شود.

کوتوک می‌گوید: «بزرگ‌ترین‌ سلاح سعودی‌ها بهای نفت است. آنها آنقدر ذخایر ارزی دارند که مدت‌ها در برابر کاهش قیمت نفت دوام ‌آورند.» کوتوک در ادامه می‌گوید: «سعودی‌ها با بی‌توجهی به بهای کم نفت در اصل به رقیب دیرینه خود در خلیج فارس بی اعتنایی می‌کنند. این یک جنگ نفتی است.» بر اساس این گزارش اگر از تاریخ کمک بگیریم می‌بینیم که کاهش تقاضای فصلی نیز می‌تواند به کمک آمده و افت قیمت نفت به محدوده ۱۵‌دلاری را ممکن کند و بهای نفت را تحت تاثیر قرار دهد. پایان تابستان معمولا با کاهش تقاضا همراه است.

ایران محور نگرانی از مازاد عرضه

با وجود اینکه بیش از یک ماه از توافق ایران و غرب بر سر مساله هسته‌ای کشورمان می‌گذرد اما همچنان فعالان بازار نفت به دقت تحولات کشورمان را رصد می‌کنند و گمانه‌ها بر سر زمان بازگشت ایران به بازار نفت همچنان ادامه دارد. وزارت نفت ایران اعلام کرده است به فاصله یک هفته بعد از توافق می‌تواند تولید روزانه نفت کشور را 500 هزار بشکه افزایش دهد. اما سازمان‌های بین‌المللی و کارشناسان خارجی در این خصوص برآوردهای متفاوتی ارائه می‌کنند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا شروع افزایش تولید نفت ایران را نیمه دوم سال 2016 می‌داند و معتقد است تولید ایران حداکثر تا پایان این سال 600 هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت و پیش‌بینی کرده که به‌طور میانگین تولید نفت ایران در سال 2016 به 300 هزار بشکه در روز افزایش یابد.

اما آژانس بین‌المللی انرژی برآورد خوش‌بینانه‌تری دارد. این سازمان با اشاره به افزایش تولید در برخی کشورها مانند ونزوئلا و لیبی برخلاف برآوردها اعلام کرد نباید توان ایران درخصوص افزایش تولید نفت را دست‌کم گرفت. این سازمان با بیان اینکه احتمالا افزایش تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۶ کمتر از برآوردهای وزارت نفت ایران خواهد بود، اعلام کرد که ایران به سرعت و طی چند ماه پس از رفع تحریم‌ها تولید خود را ۷۳۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد.

در این بین شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی‌ از 22 تحلیلگر ارشد و تاجر درخصوص بازگشت نفت ایران نظر‌سنجی انجام داد که نظرات و فرضیات را درباره زمان بازگشت ایران به بازار نشان می‌دهد. 46 درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی معتقد بودند که ایران در سه ماه اول یا دوم سال 2016 باز می‌گردد، بیست و هفت درصد گفتند که در نیمه دوم سال 2016 و چهارده درصد نیز گفتند که در سه ماه چهارم سال جاری میلادی، منتظر بازگشت نفت ایران به بازار هستند. در این بین 14 درصد نیز در این خصوص ابراز بی‌اطلاعی کردند. در عین حال 95 درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کردند که عربستان سال بعد تولید خود را کاهش نخواهد داد. همان‌طور که مشاهده می‌کنید هیچ یک از گزینه‌های ممکن پاسخ عمده شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی نبوده است و گستردگی نتایج نشان از گمانه‌های متفاوت در این خصوص دارد.

بلومبرگ نیز به تازگی در گزارشی اعلام کرد که بازگشت نفت ایران به بازارهای بین‌المللی تولید اوپک را به بیش از ۳۳ میلیون بشکه در روز خواهد رساند. بلومبرگ پیش از این تولید نفت اوپک در ماه جولای را بیش از ۳۲ میلیون بشکه در روز برآورد کرده بود.

ضعف سمت تقاضا در دو پرده

عامل جدیدی که به تازگی بازار نفت را تهدید می‌کند ضعف در سمت تقاضای بازار است. این تهدید در دو شکل مقطعی و فصلی و همچنین بنیادی و اقتصادی در بازار نفت دیده می‌شود. از سویی گفته می‌شود هر ساله تقاضا برای نفت‌خام در ماه جولای و ژوئن به اوج خود می‌رسد و پس از آن با نزدیک شدن به فصل پاییز این روند معکوس شده و در اولین ماه‌های این فصل در کف خود قرار می‌گیرد.

در واقع با شروع فصل گرما میزان مسافرت‌ها به خصوص در آمریکا افزایش می‌یابد. امسال نیز بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تقاضا برای نفت خام در این کشور در ماه جولای در بیشترین مقدار خود طی یک سال اخیر قرار گرفت و برآورد شد که از ماه جاری شاهد افت مقدار آن باشیم. بر‌اساس برآوردهای انجام شده در فصل پاییز با کاهش تقاضا برای بنزین پالایشگاه‌های این کشور نیز وارد فصل تعمیر و نگهداری خواهند شد و تقاضای نفت خام در آمریکا در کمترین مقدار خود طی یک سال قرار خواهد گرفت.

اما درکشورهای گرمسیر از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس به دلیل افزایش مصرف برق، این حامل انرژی در پیک خود قرار می‌گیرد و بر این اساس تقاضای نفت خام توسط نیروگاه‌ها افزایش می‌یابد؛ اما با کاهش دمای هوا و متعادل‌تر شدن آن مصرف برق کاهش می‌یابد و به دنبال آن تقاضا برای نفت خام نیز کم می‌شود، بنابراین پاییز فصلی است که تقاضای فصلی در کف یک ساله خود قرار می‌گیرد. پس از سرد شدن هوا و نیاز به استفاده از وسایل گرمایشی تقاضای نفت خام مجددا افزایش می‌یابد.

اما حال اقتصاد برخی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان چندان مساعد نیست و این سیگنال کاهش تقاضا را به بازار مخابره می‌کند. طی یک ماه گذشته چندین آمار منفی و ناامیدکننده از سوی چین و به تازگی ژاپن منتشر شده که نشان از ضعف اقتصادی این کشورها دارد. در چین از سویی شاخص خرید مدیران این کشور در ماه پیش کاهش یافت و از سوی دیگر تراز تجاری آن افت کرد. از طرفی شاهد افت شدید در شاخص سهام شانگهای بودیم. در پی این وقایع بانک مرکزی چین ارزش پول رسمی خود، یوآن را دو درصد کاهش داد که به‌گفته کارشناسان نمی‌تواند راه حلی دائمی و طولانی مدت بر اقتصاد در حال سقوط این کشور باشد. همه این نشانه‌ها در کشوری که نام بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت خام جهان را با خود یدک می‌کشد، سیگنال کاهش تقاضا در ماه‌های آینده از سوی چین را به بازار نفت مخابره کرده است.

در این بین انتشار آمار GDP ژاپن در روزهای اخیر نگرانی‌ها از تقاضای کشورهای شرق آسیا را افزایش داد. ژاپن نیز سومین اقتصاد بزرگ جهان تلقی می‌شود و کاهش تولید ناخالص این کشور نشان از کاهش مصرف انرژی و در پی آن نفت خام دارد.

تفاوت افت تقاضای چین و ژاپن با افتی که گفته شده در آمریکا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس رخ می‌دهد، در بلند مدت بودن و تاثیر طولانی آن بر بازار نفت است. درواقع افت تقاضای نفت در آمریکا از عوامل بازاری و با تاثیر کوتاه مدت به حساب می‌آید؛ اما کاهش تقاضا در اثر ضعف اقتصادی عاملی است که می‌تواند ماه‌ها بر بازار اثرگذار باشد.

نفت به ۱۵ دلار می‌رسد؟

هرچند همه عواملی که در بالا ذکر شد سیگنال افت قیمت نفت در ماه‌های آینده و رسیدن آن به قیمت‌های زیر 20 دلار را نشان می‌دهد اما به نظر می‌رسد این تحلیلگران قدری اغراق شده به آینده بهای نفت پرداخته‌اند. در واقع باید در نظر داشت که فعالان بازار نفت و دیگر بازارهای کالایی پیش‌نگر هستند و به اصطلاح بازاری قیمت‌ها را پیش‌خور می‌کنند. در واقع افت یک ماه اخیر بازار نفت با بررسی ماه‌های آینده بازار یعنی با در نظر گرفتن افزایش عرضه نفت ایران طی شش ماه آینده و همچنین افت ممکن تقاضا در چین رخ داده است و بر همین اساس هرچند که شکست مرز 40 دلاری نفت بسیار محتمل و رسیدن قیمت‌ها به زیر آن بسیار ممکن است، اما بعید به نظر می‌رسد این شرایط چندان بلند مدت باشد و با کوچک‌ترین نشانه‌ای از تغییر شرایط نفت نیز تغییر مسیر داده و دوباره قیمت‌ها به محدوده 50 دلار بازخواهند گشت.

این در حالی است که هرچند عربستان دارای ذخایر ارزی بسیاری است که به این کشور توان مقابله با افت قیمت نفت و رسیدن آن به محدوده ۲۰ دلاری را می‌دهد اما باید توجه داشت که این کشور و همچنین باقی اعضای اوپک تا‌کنون برای افت بهای نفت هزینه بسیاری داده‌اند. به‌طور مثال به تازگی صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی عربستان را به دلیل افت بهای نفت کاهش داد. بر اساس برآوردهای IMF رشد اقتصادی عربستان در سال جاری ۸/ ۲ درصد و در سال آتی میلادی ۴/ ۲ درصد کاهش خواهد یافت و در عین حال IMF اعلام کرد سعودی‌ها امسال با کسری بودجه برابر با ۵/ ۱۹ درصد تولید خود مواجه خواهند شد. از طرفی در ایران نیز افت بهای نفت کسری بودجه شدیدی به همراه داشته و بانک مرکزی اخیرا اعلام کرد در سه ماه اول سال بخش زیادی از بودجه امسال تحقق پیدا نکرده است. وضع در دیگر کشورهای عضو اوپک بر همین منوال است بسیاری از این کشورها یارانه سوخت خود را به شدت کاهش داده‌اند و سیاست‌های ریاضت اقتصادی در پیش گرفته‌اند. بر همین اساس افت بهای نفت به زیر ۲۰ دلار شاید سعودی‌ها را در سیاست‌های خارجی خود و در برابر ایران راضی کند؛ اما به‌طور قطع مورد خوشایند ملت عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک نخواهد بود و بار سیاسی زیادی برای این کشورها خواهد داشت.