رشد واردات در برابرافت تولید

درحالی‌که آمار واقعی واردات اقلام ICT بسیار بیشتر از آن چیزی است که آمار رسمی نشان می‌دهد، آمار واردات رسمی ۷۰ درصد رشد در چهار سال اخیر است. رشد واردات در این بخش نشان از رشد فزاینده استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره‌گیری از مزایای روزافزون آن دارد در همین حال اما تولید داخل از رونق افتاده و صادرات بسیار ناچیز است.

به گزارش خبرگزاری فارس، در یک دهه گذشته فروش تجهیزات و کالاهای بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور رشد فرآیندی داشته و به یک بازار پر رونق تبدیل شده است. تولید این تجهیزات با وجود ظرفیت‌های مناسب برای تولید بسیاری از اقلام وضعیت نامناسبی ندارند و بنگاه‌های تولید به وضعیت نیمه تعطیل درآمده‌اند. واردات بی‌رویه و ناتوانی در صادرات اقلام بخش ICT به یک معضل و تهدید جدی برای صنعت داخلی تبدیل شده است. بررسی واردات و صادرات اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۳ نسبت صادرات به واردات حدود ۰.۰۰۸۹ بوده است و صادرات اقلام ICT نتوانسته همپای واردات رشد پیدا کند.

رشد بی‌سابقه واردات در سال 93

واردات رسمی اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال ۱۳۹۳ به رقم ۲ میلیارد و ۵۵۵ میلیون دلار رسید؛ اما در سال ۱۳۹۲ این رقم ۳میلیارد و ۶۹ میلیون دلار بود که بیشترین مقدار در ۷ سال گذشته است.

این آمار تنها قسمتی از کل آمار واردات این اقلام است. زیرا آمار کاملی از واردات غیررسمی موجود نیست.

به‌طور نمونه نتایج یک بررسی در مورد واردات گوشی تلفن همراه که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس صورت گرفته نشان می‌دهد آمار ثبت شده گمرکات در مورد این کالا حدود ۱۰ درصد کل واردات آن است. همچنین آماری که دولت در طرح مبارزه با قاچاق کالا و ارز ارائه کرده نشان داد که میزان واردات غیررسمی گوشی تلفن همراه در سال ۱۳۹۲ حدود یک میلیارد و ۷۷۲ میلیون دلار و واردات غیررسمی رایانه و قطعات آن در سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۵/ ۱ میلیارد دلار بود.

از رونق افتادن تولید داخل و صادرات ICT

بنابراین، آمار کل واردات بسیار بیشتر از آمار واردات رسمی است. واردات رسمی اقلام ICT در چهار سال اخیر به رقم ۳ میلیارد دلار در سال نزدیک است که این رقم نسبت به سال ۱۳۸۷ حدود ۷۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. رشد میزان واردات در این بخش نشان از رشد فزاینده استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره‌گیری از مزایای روزافزون آن است. رشد قابل توجه تقاضای کالاهای ICT می‌توانست محرک تولید داخلی و افزایش صادرات باشد، اما در عمل تولید داخل از رونق افتاده و صادرات این بخش بسیار ناچیز است.

بررسی‌های آمار واردات ۱۶۹ قلم کالای مرتبط به فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گزارش نشان می‌دهد که سالانه حدود ۳ میلیارد دلار ارز برای خرید این اقلام از کشور خارج می‌شود.

استفاده بی‌ضابطه از تجهیزات خارجی

واردات بی‌رویه و استفاده بدون محدودیت و بی‌ضابطه از بعضی از تجهیزات مخابراتی در شبکه‌های مخابراتی کشور می‌تواند تهدیدی برای امنیت کشور نیز باشد. این در حالی است که بسیاری از چنین اقلام وارداتی با توجه به فناوری به‌کار رفته در آنها قابل تولید در کشور هستند، بنابراین برای جلوگیری از خطرات احتمالی و همچنین جلوگیری از اتکای محض به محصولات خارجی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات لازم است که وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت به همکاری وزارت ارتباطات و برای تولید این اقلام برنامه‌ریزی کنند.

تولید اقلام مهم ICT در کشور علاوه‌بر جلوگیری از خطرات امنیتی احتمالی می‌توانند سبب اشتغال مستقیم و غیرمستقیم تعداد کثیری از فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور شود.

صادرات بی‌ثبات و مقطعی در بخش ICT

ضعف تولید داخل در حوزه فاوا از بعد صادرات کالاهای این حوزه نیز قابل بررسی است. میانگین صادرات اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در هفت سال گذشته حدود ۳۱ میلیون دلار در سال است. صادرات اقلام علاوه‌بر رقم ناچیز آن، مشکلات دیگری نیز دارد. همان‌طور که نتایج بررسی صادرات اقلام نشان می‌دهد اقلام صادراتی ثبات مناسبی ندارد. عدم برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت برای صادرات باعث شده تا صادرات فقط در مقطعی از زمان انجام شود و برای تداوم و افزایش صادرات برنامه‌ای اجرا نشده است. با توجه به پتانسیل موجود کشور در زمینه تولید و ترانزیت اقلام ICT می‌توان برای صادرات برنامه‌ریزی کرد.

برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای تولید و صادرات کالاها و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند روند نامناسب کنونی را به نفع اقتصاد داخلی و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی تغییر دهد. خلأیی که در امر واردات و صادرات حوزه ICT وجود دارد عدم پوشش و نبود اطلاعات صادرات و واردات نرم‌افزارها و بازی‌های رایانه‌ای است.

با تخصصی شدن گمرک جمهوری اسلامی ایران در حوزه ICT می‌توان امیدوار بود که اولا برای ثبت آمار صادرات و واردات اقلام مذکور چاره‌اندیشی شده و حقوق گمرکی آنها دریافت شود و ثانیا اقلام دیگر بخش ICT خصوصا اقلامی مانند گوشی تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ، به‌صورت تخصصی ثبت شوند و حقوق گمرکی واقعی آنها دریافت شود.

همه چیز در گرو تولید

نباید از نظر دور داشت که راه حل اساسی برای افزایش صادرات و کاهش واردات کالاهای حوزه فاوا در تولید و خصوصا تولید کالاهای دانش‌بنیان گره‌خورده است. همان‌طور که در بند ۴ سیاست‌های کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۴/ ۱۱/ ۹۱ آمده، حمایت از تولید محصولات با ماهیت راهبردی موردنیاز مصارف عمومی یا بخش تولید کشور باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. توجه به فناوری‌های روز دنیا و بومی‌سازی فناوری‌های وارداتی، توجه به نوآوری و تحقیق و توسعه در صنایع داخلی از ضروریات آن محسوب می‌شود.

در قراردادهایی که اپراتورهای مخابراتی با طرف‌‌های خارجی منعقد می‌کنند، الزام به انتقال فناوری به کشور و بومی سازی آنها باید جزو اصلی و جدا نشدنی قراردادها باشد. بنابراین دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید راهکارهای سرمایه‌گذاری، تولید و مشوق‌های تولید کالاهای فاوا را تهیه و اجرای آنها را پیگیری کنند. با کمک و پشتوانه وجوه اداره شده وزارت ارتباطات و منابع صندوق نوآوری و شکوفایی از طریق حمایت از بخش خصوصی می‌توان به تقویت تولیدات داخلی حوزه فاوا اقدام کرد.

یکی از مشکلات صنعت تولید داخلی حوزه فاوا، تعدد بی‌اندازه تولیدکنندگان داخلی است که سبب کوچک شدن مقیاس تولید و آسیب‌پذیری آن شده است. دولت می‌تواند مشوق‌های لازم را برای ادغام شرکت‌های کوچک و متوسط این حوزه و تشکیل شرکت‌های بزرگ و توانمند فراهم کند تا مقیاس تولید به حدی باشد که صرفه اقتصادی به دنبال داشته باشد.