مراکز رشد چگونه بنگاه تجاری می‌سازند؟

دنیای اقتصاد: در گذر سالیان و به فراخور نیازهای موجود، نهادهایی برای پشتیبانی و تقویت نوآوری و عرضه تجاری آن در بازار تاسیس شده است. این نهادها به تناسب نیاز رشد و حتی گاهی هم سقوط کرده‌اند. در سال‌های اخیر همزمان با شکل‌گیری پارک‌های علمی درجهان در ایران نیز شاهد ظهور موجی از فعالیت پارک‌های فناوری بودیم که در کنار برخی از شهرهای بزرگ تشکیل شده‌اند. حالا و طی چند سال اخیر دوباره شاهد موج جدیدی از فعالیت‌ پارک‌های فناوری هستیم، اما به موازات این پارک‌ها شاهد ظهور مراکز رشد هم هستیم. اما مراکز رشد چه خصوصیتی دارند و تفاوت آنها با پارک‌های فناوری در چیست؟ شتاب‌دهنده‌ها چه وظایفی و چه جایگاهی در این حلقه دارند؟ در این گزارش با مروری بر برخی از این نهادها به بررسی سازو کارهای درونی آنها پرداخته‌ایم.

پارک‌ علم و فناوری

پارک‌های علم و فناوری که عمدتا در کنار مراکز تحقیقاتی و علمی و دانشگاهی تاسیس می‌شوند مراکزی هستند که در راستای تجاری‌سازی نوآوری‌های برآمده از دانشگاه‌ها عمل می‌کنند. یکی از اولین نمونه‌های این مراکز در دهه ۱۹۵۰ در کنار دانشگاه استنفورد تاسیس شده است. پارک‌های علم و فناوری از اولین نمونه‌های ایجاد فضای اختصاصی برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان است. تعریف واحدی برای ویژگی‌های اصلی این پارک‌ها وجود ندارد ولی به استناد «انجمن بین‌المللی پارک‌های علم و فناوری» از جمله کارکردهای اصلی آنها موارد زیر است: ایجاد بستری موثر برای همکاری در زمینه نوآوری میان دانشگاه و صنعت؛ تسهیل ارتباط بین شرکت‌ها، کارآفرینان و متخصصان و ایجاد محیطی برای تقویت فرهنگ نوآوری و خلاقیت. در بسیاری از موارد مالکیت پارک‌های علم و فناوری در اختیار دانشگاه‌ها و نهادهای غیرخصوصی است به نحوی که تنها ۱۶درصد آنها کاملا خصوصی هستند. با وجودی که سهم پارک‌های خصوصی رو به رشد است اکثر پارک‌ها، به خصوص در ابتدای تاسیس، از نوعی حمایت نهادهای عمومی برخوردارند.

مرکز رشد

«مرکز رشد» یا «انکوباتور» را می‌توان لایه بعدی نهادهای تقویت‌کننده نوآوری، پس از پارک‌های علم و فناوری تلقی کرد. مرکز رشد سازمانی است تا تسهیلاتی برای شرکت‌های نوپا فراهم می‌آورد تا برای آنها دردسرهای راه‌اندازی یک شرکت را برطرف ‌کند. این سازمان می‌تواند خصوصی، مردم‌نهاد یا دولتی باشد یا وابسته به دانشگاه (مانند استارتکس). این مراکز معمولا بسیار کوچک‌تر از یک پارک علم و فناوری و عموما تحت سیطره یک مدیریت واحد هستند. مراکز رشد علاوه بر در اختیار گذاشتن فضا و امکانات اداری مشترک برای شرکت‌های نوپا به آنها مشاوره تجاری و مدیریتی هم می‌دهند. ورود به مرکز رشد طی یک فرآیند درخواست و گزینش صورت می‌گیرد و مدت منتفع شدن آنها می‌تواند تا ۳ سال یا بیشتر باشد. تمرکز در مراکز رشد بر حمایت از شرکت‌های تازه تاسیس از مراحل اولیه توسعه فناوری تا مرحله درآمد زایی است. از جمله خدمات یک مرکز رشد عبارت است از: فراهم آوردن امکانات اولیه کسب و کار، کمک در امور بازاریابی، کمک در زمینه مدیریت مالی و حسابداری، آموزش مهارت‌های ارائه طرح‌های تجاری و کمک به جذب سرمایه‌گذاران خطرپذیر.

شتاب‌دهنده

شتاب‌دهنده به سازمانی گفته می‌شود که با برگزاری دوره‌های فشرده حمایتی قصد تسریع موفقیت و پیشرفت شرکت‌های نوپا را دارد. بسیاری از شرکت‌های تازه تاسیس، در مراحل اولیه رشد، به مشاوره مدیریتی، بازاریابی، مالی و فناورانه نیازمندند و هدف از برگزاری این دوره‌ها کمک همه جانبه به آنها است. این پشتیبانی‌ها معمولا با در اختیار گذاشتن فضای کسب و کار اداری همراه است. علاوه براین، شتاب‌دهنده با سرمایه‌گذاری اولیه در هریک از شرکت‌های تحت حمایت خود بخشی از سهام آتی آنها را از آن خود می‌کند. مجموعه سهام آتی که شتاب‌دهنده در قبال خدمات خود دریافت می‌کند منبع اصلی درآمدی آن خواهد بود.

هدف یک شتاب‌دهنده آن است که اولا مجموعه‌ای از شرکت‌های نوپا را مشابه یک دوره دانشگاهی، به صورت همزمان وارد یک دوره شتاب‌دهنده کنند و ثانیا با نقش کاتالیزوری، فرآیند موفقیت یا شکست آنها را در یک دوره سریع چند ماهه ارزیابی کنند. به این ترتیب شرکت‌هایی که وارد مرکز رشد می‌شوند پس از چند ماه مورد ارزیابی قرار گرفته و اگر دارای قابلیت‌های مناسب باشند به کار خود ادامه می‌دهند وگرنه منحل می‌شوند.

شرکت‌های پذیرفته شده سرمایه محدودی (در حدود ۲۰ الی ۵۰ هزار دلار آمریکا) دریافت می‌کنند و در یک دوره ۳ ماهه آموزش می‌بینند. آمارها نشان می‌دهد، از میان درخواست‌کنندگان برای حضور در شتاب‌دهنده‌های برتر آمریکا فقط ۱ تا ۳ درصد موفق به ورود می‌شوند. گذر کردن از این رقابت شدید نقش موثری در جذب سرمایه در دوره‌های بعدی عمر یک شرکت نوپا خواهد داشت.

مراکز رشد چگونه بنگاه تجاری می‌سازند؟

معیارهای موفقیت

معیارهای موفقیت مرکز رشد یا شتاب‌دهنده کم و بیش مشابه است و مهم‌ترین آنها شناسایی و رشد‌دادن شرکت‌های نوپایی است که از سوی بازار اسقبال می‌شوند و می‌توانند سرمایه‌گذار مناسب پیدا یا خروج موفقی را تجربه کنند. تعدادی از آمارهای موفقیت که مدیران شتاب‌دهنده‌های برتر آمریکا بر آن اتفاق دارند به این شرح است: ارزش مالی شرکت‌ها بعد از «خروج» (یا نخستین دوره قیمت گذاری)، درصد شرکت‌هایی که موفق به «خروج» می‌شوند، سهمی از اعضا که پس از پایان دوره موفق به جذب سرمایه شدند و متوسط سرمایه جذب‌شده از طرف شرکت‌های عضو پس از فارغ‌التحصیلی.

تفاوت مرکز رشد و شتاب‌دهنده

در حالی که مراکز رشد از پیش رایج بوده‌اند، شتاب‌دهنده‌ها پدیده‌ای نوظهور است. مربیگری و کمک‌های مشاوره‌ای در شتاب‌دهنده‌ها به‌صورت مدون و مداوم صورت می‌گیرد؛ در حالی که خدمات یک مرکز رشد می‌تواند به ارائه یک فضای مشترک اداری با اجاره کم محدود باشد. زمان بندی ورود و خروج شرکت‌ها به شتاب‌دهنده بر مبنای دوره‌های ثابت از پیش‌تعیین‌شده است. برخلاف مرکز رشد که به‌طور مستمر می‌تواند پذیرای کارآفرینان جدید باشد. منبع درآمد مراکز رشد عموما اجاره و دستمزدی است که بابت مکان و خدمات مشاوره‌ای می‌گیرند. یک شتاب‌دهنده با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های هر دوره و پرداخت حقوق به کارمندان آنها بخشی از سهام آتی شرکت‌ها را در مالکیت خود می‌گیرد. از مهم‌ترین تفاوت‌های شتاب‌دهنده نوع نگاه آنها به آینده کسب‌و‌کار یک شرکت نوپا است. در انتهای دوره کوتاه‌مدت دوره شتاب‌دهنده، هر یک از اعضا به نقطه‌ای می‌رسند که می‌توان گفت در بلندمدت موفق خواهند بود یا شکست می‌خورند. شتاب‌دهنده‌ها تشخیص شکست یا موفقیت نهایی یک شرکت نوپا را سرعت می‌بخشند در حالی که مراکز رشد درصدد کمک به شرکت‌هایی هستند که در فضای رقابتی و پر تنش بازار امکان رشد و شکل‌گیری ندارند، شتاب‌دهنده‌ها این شرکت‌ها را با این واقعیت‌ها روبه‌رو کرده و کارآفرینان را به این وا می‌دارند که کسب‌و‌کار خود را امکان‌سنجی کنند. در ادامه برای نمونه به بررسی یک مرکز رشد می‌پردازیم که از زمان تاسیس تاکنون پیشرفت و موفقیت جالب توجهی داشته‌ است.

نست جی‌وی‌اس

نست یک مرکز رشد نسبتا تازه‌تاسیس در سیلیکون‌ولی است که برنامه‌های متنوعی را برای تقویت نوآوری در سطوح مختلف و به‌ویژه در حمایت از شرکت‌های نوپای تحت مجموعه خود ارائه می‌دهد. این مرکز رشد در فضایی حدود ۸هزار مترمربع حدود ۱۰۰ شرکت نوپا، تعدادی از سرمایه‌گذاران، نماینده‌هایی از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی و نمایندگان برخی دولت‌ها و دانشگاه‌ها را در یک مجموعه گرد هم آورده است تا در راستای ایجاد یک اکوسیستم مناسب برای رشد شرکت‌ها در زیر یک سقف حرکت کند. هدف این مرکز بازتولید اکوسیستمیک دره سیلیکون زیر یک سقف است هرچند به نظر می‌رسد اکنون که دو سال از تاسیس این مجموعه می‌گذرد بنیان‌گذاران در حال بررسی عملکرد آن و تجدید نظر در برنامه‌های مختلف آن هستند تا پویا و استوار پیش برود.

شرکت نست بر این عقیده است که شرکت‌های نوپا نباید بیش از سه سال در نست بمانند چراکه اگر یک شرکت در طول سه سال نتواند خود را به سرمایه‌گذاران اثبات کند طبیعتا شرکت موفقی نخواهد بود. نست برای نخبگان دانشگاه‌ها دوره‌های کارآموزی برگزار می‌کند و با استفاده از امکانات اینترنتی که راه انداخته است دوره فشرده آنلاین برای رشد شرکت‌های نوپا برگزار می‌کند.