صعود بی‌سابقه شدت مصرف انرژی برق در ایران

سید‌محمد‌هادی رضوی امیر وفایی کارشناسان شرکت سرمایه‌گذاری آتی نگر سپهر ایرانیان در پایان سال 92 با توجه به 7 واحد نیروگاهی جدید (و واحدهای تولید پراکنده) ظرفیت اسمی نصب شده نیروگاه‌های کشور با افزایش 1,338 مگاوات، به 70,278 مگاوات (در 1,104 واحد نیروگاهی) رسیده که نسبت به سال قبل 9/1 درصد افزایش یافته است.
در سال ۱۳۹۲ مجموع ظرفیت اسمی نیروگاه‌های بخاری ۱۵۸۳۰ مگاوات بوده که نسبت به سال قبل تقریبا بدون تغییر مانده است. همچنین مجموع ظرفیت اسمی نیروگاه‌های گازی به ۲۴,۷۱۵ مگاوات رسیده که نشان‌دهنده ۹/۴ درصد کاهش نسبت به سال قبل از آن است. این میزان برای نیروگاه‌های سیکل ترکیبی بالغ بر ۱۷,۸۵۰ مگاوات بوده که بیانگر ۴/۱۳ درصد افزایش نسبت به سال ۱۳۹۱ است. در این بین نیروگاه‌های برقابی با ظرفیت ۱۰,۲۶۵ مگاوات برخوردار از رشد ۳/۵ درصدی و نیروگاه‌های دیزلی و نیروگاه‌های اتمی با ظرفیت اسمی ۴۳۹ و ۱,۱۸۱ مگاوات و تقریبا بدون رشد بوده‌اند (نمودار ۱).









از کل ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها ۴۱ درصد متعلق به وزارت نیرو، ۸درصد متعلق به صنایع بزرگ و ۵۱ درصد متعلق به بخش خصوصی است. در مجموع سهم نیروگاه‌های حرارتی (بخاری، گازی، چرخه ترکیبی و دیزلی) از کل ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور برابر ۸۴ درصد است. نیروگاه‌های مختلف بسته به نوع خوراک، الگوی مصرف برق، نزدیکی و دوری از مراکز مصرف، دمای هوا و دیگر پارامترها، هر یک دارای ضریب بهره‌برداری خاص خود است که در بهترین حالت این ضریب در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی ۷۲ درصد و نیروگاه‌های بخار ۶۹ درصد است.
همچنین راندمان مجموع نیروگاه‌های کشور حدود 37 درصد است که در این میان راندمان نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، بخاری و گاز به ترتیب برابر 46، 37 و 30 درصد است. بنابراین می‌توان گفت با تبدیل کل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی می‌توان راندمان مجموع نیروگاه‌ها را به 43 درصد رساند.
از کل میزان مصرف برق کشور در سال ۱۳۹۲، مقدار ۳۴ درصد متعلق به بخش صنعتی، ۳۲ درصد بخش خانگی، ۱۷ درصد بخش کشاورزی، ۸ درصد بخش عمومی و ۸ درصد مربوط به سایر مصارف بوده است (نمودار ۲). ضمنا حدود ۴۹ درصد از برق تولیدی کشور در بخش‌های غیر مولد مصرف می‌شود که ارزش افزوده‌ای را به دنبال ندارد.
از این مقدار 5/31 درصد در ساختمان‌های مسکونی، 4/8 درصد در بخش‌های تجاری و روشنایی معابر و 9/8 درصد در ساختمان‌های اداری و عمومی مصرف می‌شود.
طی سال‌های اخیر بخش صنعت و بخش خانگی همواره درصدهای مشابهی از مصرف برق را به خود اختصاص داده‌اند، به‌طوری‌که تا سال ۱۳۸۷ مصرف بخش خانگی اندکی بیشتر از بخش صنعت بوده و پس از آن و احتمالا به دلیل اجرای فاز اول هدفمندی یارانه‌ها از اواخر سال ۱۳۸۷ بخش صنعت اندکی از بخش خانگی پیش افتاده است.








از کل مقدار تولید برق حدود 15 درصد در اثر تلفات انتقال و توزیع از بین می‌رود که این میزان اتلاف انرژی از جمع واردات و صادرات برق طی دو سال بیشتر است. بخشی از این تلفات به انشعابات غیرقانونی مربوط می‌شود.
از کل تولید ناویژه ۲۶۲,۱۹۲ میلیون کیلووات ساعت در نیروگاه‌های کشور در سال ۱۳۹۲، حدود ۵۰ درصد متعلق به نیروگاه‌های وزارت نیرو است. نیروگاه‌های بخاری، چرخه ترکیبی، گازی، برقابی و سایر نیروگاه به ترتیب ۳۴، ۳۳، ۲۵، ۶ و ۲ درصد از کل این میزان تولید ناویژه برق را به خود اختصاص داده‌اند، بنابراین می‌توان گفت در کل ۹۲ درصد از کل تولید ناویژه برق متعلق به نیروگاه‌های حرارتی است که تماما با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند.






طبق نمودار 3 طی سال‌های اخیر تولید برق کشور همپای مصرف برق افزایش یافته است به‌طوری‌که تولید ناویژه سرانه از عدد 2,731 کیلووات ساعت در سال 1385 به عدد 3,408 کیلووات ساعت در سال 1392 افزایش یافته و مصرف سرانه از عدد 2,051 کیلووات ساعت در سال 1385 به 2,677 کیلووات ساعت در سال 1392 رسیده است.
این در حالی است که در همین مدت درآمد ملی سرانه (به قیمت ثابت سال ۱۳۸۳) از ۲,۲۷۰ هزار تومان در سال ۱۳۸۵ به ۲,۰۸۸ هزار تومان در سال ۱۳۹۲ کاهش یافته است. این مهم در کنار کاهش درآمد ملی سرانه این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که تولید کمتر با مصرف انرژی برق بیشتری همراه بوده که به معنای بهره‌وری پایین مصرف انرژی برق طی این سال‌ها است.
شدت مصرف انرژی یکی از شاخص‌های بررسی کارآیی مصرف انرژی است. این شاخص با تقسیم واحدی از انرژی بر واحدی از تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید و بالا بودن این شاخص نشانگر مصرف بیشتر انرژی است. ایران یکی از بالاترین شدت‌های مصرف انرژی را در دنیا دارا است. بر اساس گزارش سال 1389 بانک مرکزی ایران متوسط شدت مصرف انرژی دنیا در سال ۲۰۰۸ معادل 4/1 بشکه نفت خام برای هر هزار دلار بوده در حالی که در ایران این رقم 2/4 یعنی سه برابر بوده است.






این درحالی‌است که بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی ایران فقط مربوط به صدور نفت خام است، در صورتی‌که صادرات نفت خام ایران از تولید ناخالص داخلی کسر شود این رقم به 8/6 افزایش پیدا می‌کند. این رقم در اتحادیه اروپا 77/0 در ژاپن 8/0 و در ترکیه یک بوده ‌است.
اگر شدت مصرف انرژی را تنها در مورد برق محاسبه کنیم به نمودار ۴ خواهیم رسید.
براساس این نمودار در سال 1385 تقریبا 904 کیلووات ساعت برق به ازای هر میلیون تومان درآمد ملی مصرف شده است در حالی‌که این عدد در سال 1392 به 1,282 کیلووات‌ساعت برق به ازای هر میلیون تومان درآمد ملی رسیده که نشان‌دهنده افزایش مصرف برق به ازای هر واحد تولید است. به عبارت دیگر بهره‌وری تولید در شاخص مصرف برق طی این سال‌ها کاهشی بوده است.
همچنین طبق این نمودار، کاهش بهره‌وری در دو سال متوالی 1391 و 1392 با سرعت بیشتری اتفاق افتاده است.