ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه

علی صلاحی‌نژاد عضو انجمن حرفه‌ای صنعت بیمه ریسک، دلیل وجود بیمه است و بدون ریسک، بیمه مفهوم وجودی خود را از دست می‌دهد. به‌طور‌کلی می‌توان گفت، بیمه با مفهوم ریسک عجین شده و ادامه فعالیت‌های آن منوط به مدیریت بهینه ریسک است. در همین راستا و برای اینکه شرکت‌های بیمه‌ای بتوانند به فعالیت بیمه‌گری خود ادامه دهند و بتوانند به تعهدات خود در قبال پوشش‌های پذیرفته شده و بیمه‌گذاران عمل کنند باید برنامه‌های مشخصی برای مدیریت ریسک‌ فعالیت‌های بیمه‌گری خود، داشته باشند. نهاد(های) ناظر در کشورهای مختلف، اقدام به ایجاد محدودیت‌هایی برای پذیرش ریسک، در شرکت‌های بیمه‌ای می‌کند. به این صورت که نهاد ناظر با در نظر گرفتن معیارهای مشخصی اقدام به تعیین سقف مجازی برای پذیرش هر ریسک (بیمه‌نامه) می‌کند. این سقف مجاز همان ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه است. تعیین این سقف اصولا باید بر اساس سرمایه و ذخایر آزاد (Free Reserves) شرکت باشد که در ادامه درخصوص مفهوم آن، اهمیت و نحوه محاسبه‌اش بحث می‌شود.

ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه عبارت است از میزانی از ریسک و متناسب با توان مالی شرکت که شرکت بیمه می‌تواند در هر رشته، در هر بازار و در هر منطقه قبول کند. به‌عبارتی ظرفیت نگهداری مشخص می‌کند که شرکت بیمه در هر ریسک (بیمه‌نامه) چه میزان از ارزش موضوع بیمه را می‌تواند نزد خود نگهداری و بقیه آن را باید به شرکت‌های واجد شرایط اتکایی کند. در واقع ظرفیت نگهداری امکانی را برای شرکت بیمه فراهم می‌آورد که شرکت بیمه بتواند در بدترین حالت‌ها (worst-case scenarios) نیز توانایی پرداخت خسارت به بیمه‌گذاران را داشته باشد.

تعیین ظرفیت نگهداری برای شرکت‌های بیمه، منجر به این خواهد شد که از تمرکز ریسک در شرکت‌های بیمه‌ای جلوگیری شود. همچنین تعیین این ظرفیت توسط نهاد ناظر، امکانی را برای شرکت‌های بیمه‌ای فراهم می‌کند که بتوانند توازن مطلوبی را بین میزان ریسکی که می‌توانند نزد خود نگهداری و میزان ریسکی که باید اتکایی کنند، برقرار شود. برقراری این توازن باعث می‌شود که شرکت‌های بیمه به میزان منابع خود، ریسک نگهداری کنند؛ به‌طوری‌که:

۱. حق‌بیمه زیادی به علت واگذاری اتکایی از شرکت خارج نشود.

۲. در صورت بروز حادثه نیز شرکت‎‌های بیمه، خسارت‌های هنگفتی را متحمل نشوند.

اساسا ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه باید به‌صورت درصدی از سرمایه و ذخایر آزاد شرکت‌ها تعیین ‌شود. این درصد در کشورهای مختلف و بر اساس نوع رشته متغیر است. به طور مثال ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه در ایالات‌متحده ۱۰ درصد حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته می‌شود. در صنعت بیمه در ایران نیز ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه، بر اساس ماده ۲ آیین‌نامه شماره ۱/۵۵، «نحوه نظارت بر امور بیمه‌های اتکایی موسسات بیمه مستقیم» و به‌این‌صورت تعیین می‌شود:

حداکثر ظرفیت نگهداری مجاز موسسه بیمه از هر بیمه‌نامه یا هر ریسک، معادل ۲۰ درصد مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری (به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی) هستند. بر اساس این آیین‌نامه صدور بیمه‌نامه برای ریسک‌هایی که ارزش آنها بیش از سقف ظرفیت نگهداری موسسه بیمه باشند، صرفا در صورتی مجاز است که موسسه بیمه، برای بخش مازاد آن پوشش اتکایی تحصیل کرده باشند. به طور مثال شرکتی که دارای سقف نگهداری ۱۰۰ میلیارد تومان است اگر بخواهد مورد بیمه‌ای به ارزش ۱۵۰ میلیارد تومان را بیمه کند باید مبلغ ۵۰ میلیارد تومان آن را، به‌صورت اجباری، به شرکت‌های واجد شرایط اتکایی کند. اصولا باید ارتباطی بین ظرفیت نگهداری و مجموع ریسکی که هر شرکت می‌تواند تقبل کند وجود داشته باشد. این ارتباط در تبصره ۳ ماده ۲، ویرایش جدید آیین‌نامه نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه (آیین‌نامه شماره ۱/۵۵) در نظر گرفته شده است. تبصره ۳ ماده ۲ این آیین‌نامه بیان می‌کند، پذیرش و نگهداری مجموع ریسک‌های موسسه بیمه، بر اساس ضوابط مندرج در آیین‌نامه نحوه محاسبه و نظارت بر توانگری مالی موسسات بیمه (آیین‌نامه ۶۹) خواهد بود. به‌عبارتی، آیین‌نامه شماره ۱/۵۵ علاوه‌بر محدود کردن میزان پذیرش ریسک (در هر بیمه‌نامه) برای اطمینان از توانایی شرکت، در ایفای تعهدات خود در قبال مجموع ریسک‌های پذیرفته شده، این ارتباط را بین این دو آیین‌نامه برقرار کرده است. این تبصره باعث شده در‌صورتی‌که یک شرکت بیمه با رعایت سقف ظرفیت نگهداری میزان زیادی از ریسک‌ها را تحت پوشش خود قرار دهد، این مقدار ریسک پذیرفته شده، خود را در سطح توانگری مالی شرکت نشان دهد و در‌صورتی‌که بین مجموع ریسک‌های پذیرفته شده و سرمایه شرکت توازنی منطقی برقرار نباشد، سطح توانگری شرکت پایین آمده و شرکت باید برای جبران تعهدات، اقداماتی که در آیین‌نامه شماره ۶۹ به تفصیل بیان کرده است را انجام دهد. بنابراین نهاد ناظر می‌خواهد با دو ابزار سقف ظرفیت نگهداری و سطح توانگری مالی، شرکت‌های بیمه را در مدیریت بهینه ریسک بیمه‌گری یاری کند. آیین‌نامه نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه به‌رغم اینکه تاثیر بسزایی در مدیریت ریسک شرکت‌های بیمه در حمایت از حقوق بیمه‌گذاران و بیمه‌شدگان دارد اما ایراداتی نیز درخصوص نحوه محاسبه آن وجود دارد. این ایرادات و اشکالات عبارتند از:

۱. نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری: در محاسبه ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه باید سرمایه و ذخایر آزاد (Free Reserves) شرکت‌های بیمه مبنای تعیین ظرفیت نگهداری باشد. این در صورتی است که نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری در شرکت‌های بیمه و بر اساس آیین‌نامه شماره ۱/۵۵، مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری (به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی) در نظر گرفته می‌شود. ایراد این نحوه محاسبه این است که ذخیره خسارت سهم نگهداری که برای جبران خسارت ریسک‌های پذیرفته شده نگهداری شده است نیز به عنوان ذخایر آزاد در نظر گرفته شده و در محاسبه ظرفیت نگهداری دخیل می‌شود.

۲. عدم تعیین ظرفیت نگهداری با توجه به ماهیت و نوع رشته بیمه‌ای: ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه به‌صورت ۲۰ درصد مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری محاسبه شده و این مقدار، برای تمامی رشته‌ها به‌صورت یکسان در نظر گرفته می‌شود و در آن اشاره‌ای به نوع رشته بیمه‌ای، دوره زمانی بیمه‌نامه نمی‌شود و کیفیت ریسک نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در بحث کیفیت ریسک باید به این نکته اشاره کرد که برخی ریسک‌ها نظیر هواپیما یا کشتی به مراتب خطرناک‌تر از ریسک‌های اموال هستند و این در حالی است که این مورد در آیین‌نامه شماره ۱/۵۵ مورد توجه قرار نگرفته است.