گروه بنگاه‌ها- آزاده حسینی: آهن قراضه تا چند سال پیش در ایران چندان کالای با ارزشی نبود، اما به‌واسطه رشد تولید و مصرف فولاد در کشور در حال حاضر یکی از با ارزش‌ترین مواد اولیه ای است که در صنعت فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما با این وجود هنوز تشکل سازمان یافته‌‌ای در این خصوص ایجاد نشده و به صورت صنعتی نیز تولید نمی‌شود. در سال‌های اخیر، رشد تولید فولاد همواره مورد توجه مسوولان کشور بوده و با ایجاد زیرساخت‌های آن، سعی شده تا آمار و ارقام مربوط به تولید فولاد را رو به رشد توصیف کنند، اما با وجود مصرف آهن قراضه و مضیقه‌هایی که برای تولید آن در کشور وجود دارد، هنوز راه‌های تامین قراضه محدود است و مرجع رسمی برای قیمت‌گذاری و واردات و تامین آن وجود ندارد.

بر اساس آمار منابع رسمی نیاز کنونی کشور به آهن قراضه، حدود ۶میلیون تن است در حالی که میزان آهن قراضه موجود در کشور حدود ۳ میلیون تن برآورد می‌شود و این به منزله حداقل کمبود ۲ میلیون تن آهن قراضه در کشور و لزوم واردات به همان میزان از سایر کشورها است. جالب آنکه به‌رغم کمبود آهن قراضه در کشور، هنوز روند صادرات آن به سایر کشورهای همسایه ادامه دارد و همین موضوع بر مشکلات و تهدیدها وسوء استفاده‌ها در بازار آهن قراضه می‌افزاید. در این بین برنامه‌های بسیاری برای صنعتی شدن قراضه از سوی دولت‌‌ها مطرح شده که از آن جمله می‌توان به ایجاد یک اسکله در یکی از بنادر جنوبی کشور برای تخلیه و بارگیری آهن قراضه و همچنین ممنوعیت خرید داخلی قراضه از سوی واحدهای بزرگ دولتی اشاره کرد، اما این موضوعات در حد طرح باقی مانده و هرگز اجرایی نشدند، این در حالی است که خروج این کالا نیز هنوز ادامه داشته و ممنوع نشده است.

برنامه‌ای برای تولید یا واردات قراضه نداریم!

رسول خلیفه سلطان دبیر انجمن تولید‌کنندگان فولاد ایران در خصوص مشکلات تامین آهن قراضه برای واحد‌های فولادی گفت: در حال حاضر حداقل ۳۰ درصد فولاد دنیا از طریق آهن قراضه تولید می‌شود، درحالی‌که فرآیند تبدیل فولاد به آهن قراضه حداقل حدود ۳۰ سال زمان می‌برد. وی تصریح کرد: از این رو در حالی که روز به روز سهم مصرف قراضه به دلیل رشد تولید فولاد در دنیا رو به افزایش است تولید قراضه رو به کاهش است.

دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران گفت: در حال حاضر سهم تولید قراضه در ایران نسبت به دنیا بسیار ناچیز است و به میزانی که حدود ۳۰ سال پیش فولاد تولید کردیم قراضه برای مصرف وجود دارد. وی افزود: با توجه به دلار آزاد بحث واردات قراضه در شرایط فعلی مقرون به صرفه نیست از این رو، روز به روز کاهش قراضه بیشتر حس می‌شود.

وی تاکید کرد: یکی از مواردی که باید به آن اشاره شود آن است که در کشور به قراضه نگاه صنعتی نشده و با توجه به اینکه رشد تولید فولاد تا حجم ۳۰میلیون تن در سال را برنامه‌ریزی کرده‌ایم برنامه‌ای برای تولید یا واردات آهن قراضه نداریم.

وی تصریح کرد: به دلیل اینکه تولید فولاد از قراضه روش کم هزینه‌ای است تولیدکنندگان به این روش روی آورده‌اند، اما اگر تولید آهن اسفنجی در کشور افزایش یابد و طرح‌های در دست اجرا در این بخش به اتمام برسد، فشار مصرف قراضه کاهش خواهد یافت.

صنعتی شدن قراضه جدی گرفته نشد

در همین راستا احمد دنیا نور مدیرعامل شرکت فولاد جنوب در خصوص کمبود قراضه آهن در کشور گفت: از حدود ۶ سال قبل بحث کمبود قراضه آهن در کشور را در جلسات مختلف و مقالات متعدد به دولت هشدار دادیم، اما جدی گرفته نشد.

وی ادامه داد: البته در زمان وزارت محرابیان این موضوع مورد توجه قرار گرفت و کمیته‌ای برای صنعتی شدن قراضه تشکیل شد و در مقطعی حتی بحث ممانعت از خرید واحدهای بزرگ صنعتی از بازار داخل مطرح شد، اما در نهایت با تغییر و تحولات مدیریتی این موضوعات مغفول ماند.

وی افزود: در حال حاضر مصرف داخلی قراضه ۶ میلیون تن در سال است، این در حالی است که ۵/۱ میلیون تن در سال در بازار داخلی عرضه می‌شود که حاکی از عدم تعادل در عرضه و تقاضای این کالا است.

دنیا نور گفت: در حال حاضر واردات قراضه به کشور بسیار محدود انجام می‌شود و ما حتی در بنادر رسمی کشور اجازه تخلیه و بارگیری آن را نداریم، در حالی که کشور ترکیه بیش از ۵۰ میلیون تن در سال قراضه آهن وارد کرده و چندین اسکله برای تخلیه و بارگیری آهن قراضه دارد.

عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران گفت: رشد واحدهای کوچک ذوبی در سال‌های اخیر از یک سو و خرید واحدهای بزرگ دولتی از بازار داخل و سخت بودن شرایط ورود قراضه به کشور و مقرون به صرفه نبودن واردات با ارز آزاد باعث رشد بی‌رویه قیمت آهن قراضه و کمبود آن در بازار شده، در حالی که ضایعات آهن تشکل انسجام یافته‌ای ندارد که این موضوعات را پیگیری نماید.

وی در تشریح راه‌های برون رفت بازار از کمبود فعلی ضایعات آهن گفت: ایجاد تکنولوژی DRI برای استفاده بیشتر از آهن اسفنجی و ایجاد صنعت قراضه در کشور و ایجاد تشکل انسجام یافته در این بخش می‌تواند مشکلات این بخش را حل کند.

وی اظهار کرد: در تمام دنیا، کشورهای تولیدکننده فولاد آهن قراضه را به عنوان یک کالای استراتژیک شناخته و از صادرات آن ممانعت به عمل می‌آورند، اما در ایران با تلاش‌هایی که صورت گرفت تنها عوارض خروج برای این کالا ثبت شد.

وی تصریح کرد: از دولت جدید به خصوص وزیر صنعت و معدن درخواست می‌کنیم موضوع سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی صنعت فولاد از جمله تولید گندله، آهن اسفنجی و بریکت و همچنین موضوع صنعتی شدن قراضه را با توجه به محدودیت‌ها و شرایط در اولویت‌ها مدنظر قرار دهد.

عرضه و تقاضای قراضه توازن ندارد

در این بین، محمد هاشم صبوری یکی از فعالان بازار آهن قراضه کشور گفت: آهن قراضه حاصل ضایعات صنعتی و خانگی یا خودروهای فرسوده است که طی سال‌های اخیر به دلیل شرایط اقتصادی، ضایعات بخش صنعت که جزو مرغوب‌ترین ضایعات محسوب می‌شود، کاهش پیدا کرده است.

وی افزود: روند تولید قراضه در کشور تغییر چندانی نداشته، اما مصرف آن روز به روز در حال افزایش بوده و قیمت‌ها نیز به صورت منطقه‌ای و براساس نوع تولید هر واحد فولادی تعیین می‌شود.

وی تصریح کرد: روند رو به رشد مصرف در کنار تعداد کم عرضه‌کنندگان قراضه باعث عدم تعادل در این بازار شده و از این رو کارخانه‌ها برای تهیه و تامین این کالا مدام در حال رقابتند و این موضوع رشد قیمت‌‌ها و بی‌ثباتی بازار را به‌دنبال داشته است.

این فعال بازار قراضه اظهار کرد: راه‌های برون رفت

از شرایط فعلی این است که دولت از تولید ملی و صنعت کشور حمایت کرده و منابع موجود را با تعیین عوارض صادراتی و سخت‌گیری‌های بیشتر حفط کند. وی افزود: همچنین تسهیل شرایط برای واردات آهن قراضه با تامین ارز از سوی دولت و کم کردن تعرفه واردات و حمایت و نگاه ویژه دولت و عزم جدی برای از رده خارج کردن خودرو‌های سبک و سنگین از دیگرراهکارهای برون‌رفت بازار آهن قراضه است.

وی ادامه داد: با استقرار دولت یازدهم موجی از امید جامعه را فرا گرفته و با درایت ریاست‌جمهوری سکان وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت به دست مدیری کارآزموده و توانمند سپرده شده که درخواست می‌شود با ایجاد کارگروهی ویژه، چالش‌های صنعت به خصوص قراضه بررسی و راه‌های برون رفت از مشکلات فعلی برگزیده شود.

هشدار برای صنعت فولاد

حسام ادیب *

روند کاهشی تولید قراضه آهنی در کشور در ماه‌های اخیر به دلیل کلی کاهش رشد اقتصادی و افزایش تولید فولاد در کشور به واسطه راه‌اندازی کارخانه‌های جدید و همچنین عدم واردات متناسب با این کاهش تولید قراضه و افزایش مصرف، منجر به افزایش تقاضا و کاهش عرضه و بالطبع افزایش قیمت قراضه یا ضایعات آهنی و فولادی شده است. این افزایش قیمت همراه با عدم رشد قیمت فولاد و افزایش هزینه‌های تولید بوده است. بنابراین این موضوع باعث شده سود حاصل از تولید فولاد در کشور به شدت کاهش یابد.

کاهش سود تولید فولاد، اگر همچنان برای کارخانه‌هایی که از تکنولوژی کوره قوس استفاده می‌کنند، به‌دلیل امکان استفاده بیشتر از آهن اسفنجی، قابل تحمل است، بی‌تردید برای کارخانه‌هایی که امکان استفاده زیاد از آهن اسفنجی را به خاطر استفاده از تکنولوژی کوره‌های القایی ندارند، قابل تحمل نیست و این موضوع منجر به ضرر دهی این کارخانه‌ها و اعلام ورشکستگی یا تعطیلی آنها خواهد شد. کما اینکه در حال حاضر، بسیاری از کارخانه‌های فولادی، با تکنولوژی کوره‌های القایی، در معرض تعطیلی یا ورشکستگی هستند یا حتی تعطیل شده‌اند. در این میان وضعیت کارخانه‌هایی که از وام بانکی استفاده کرده‌اند و در کنار هزینه‌های تولید، هزینه بهره بانکی را نیز دارند، بسیار وخیم‌تر است.

حتی اگر فرض بر این گذاشته نشود که کارخانه‌های بزرگ که از کوره‌های قوس استفاده می‌کنند، عامدانه باعث افزایش قیمت قراضه می‌شوند تا رقبای جدیدالورود خود را از صحنه بیرون کنند، و از طرفی، فرض بر این گذاشته نشود که تامین‌کنندگان ضایعات، به طمع سود بیشتر به خاطر همین کمبود قراضه دست به افزایش قیمت ضایعات می‌زند، که البته با این وضع در نهایت تولیدکنندگان فولاد را که مشتریان خود آنها هستند، به سوی ورشکستگی پیش خواهند برد. باید گفت مسیر این افزایش قیمت قراضه که صنعت فولاد در حال طی کردن آن است، مسیری جز ورشکستگی و نابودی آن نیست؛ نابودی که تبعات آن وسیع و دامنگیر است. بررسی این تبعات از موضوع این نوشته خارج است؛ اما به‌طور خلاصه این تبعات عبارتند از: کاهش رشد اقتصادی کشور، واردات بیشتر فولاد و خروج ارز از کشور، بیکاری و تبعات ناشی از آن، عدم بازپرداخت بدهی‌های بانکی کارخانه‌ها، عدم بازپرداخت بدهی کارخانه‌های فولاد به تامین‌کنندگان و وارد شدن خسارت به این تامین‌کنندگان از جمله تامین‌کنندگان ضایعات، عدم سرمایه‌گذاری بیشتر در این صنعت و غیره.

در این میان، نقش دولت که بانی رشد صنعت فولاد است، صنعتی که رشد آن منجر به رشد اقتصادی کشور خواهد شد، ایجاب می‌کند بدون هیچ تعللی به موضوع ورود کند.

اقداماتی از قبیل واردات عمده ضایعات به کشور به‌صورت فوری، کنترل قیمت ضایعات از این طریق، ایجاد تسهیلات برای بازپرداخت بدهی بانکی کارخانه‌های فولادی و کنترل قیمت آهن اسفنجی می‌تواند از اهم اقدامات دولت در صنعت فولاد باشد.

با تغییر و تحولات مدیریتی در کشور، امیدواریم تعللی در اقدامات سنجیده به وجود نیاید و صنعت فولاد، مخصوصا در بخش خصوصی و علی‌الخصوص در کارخانه‌های تولید فولاد با کوره‌های القایی از پرتگاه سقوطی که در مقابلشان قرار گرفته، نجات یابند.

* معاون طرح و برنامه گروه رافا