کریدور شمال- جنوب، فرصت‌سازی برای آینده

حالا با این مقدمه به موضوع (کریدور شمال- جنوب) می‌پردازیم: کریدور حمل و نقل بین‌المللی مهمی که در زمینه ترانزیت کالا بین کشورهای آسیایی و اروپایی تاکنون به وجود آمده است، کریدور شمال - جنوب است. این کریدور ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه را از طریق ایران با کشورهای حوزه خلیج‌فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب‌شرقی آسیا برقرار می‌سازد. این کریدور حمل و نقل که بخش مهمی از آن از خاک ایران می‌گذرد در حال حاضر کوتاه‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و سریع‌ترین مسیر ترانزیت کالا بین آسیا و اروپا به شمار می‌رود. کریدور یاد شده در حال حاضر از بندر بمبئی در حوزه اقیانوس هند آغاز و از طریق دریا به بندرعباس در جنوب ایران متصل می‌شود. در داخل خاک ایران کالاهای ترانزیتی از طریق حمل و نقل جاده‌ای یا ریلی به بنادر شمالی کشور انتقال یافته و از مسیر دریای خزر به بنادر آستاراخان و لاگان روسیه حمل می‌شوند. هزینه حمل کالاهای ترانزیتی از طریق کریدور شمال- جنوب تا 30درصد نسبت به سایر مسیرهای سنتی ارزان‌تر است. به علاوه آنکه این کریدور تقاطع‌های متعددی با کریدورهای موجود میان کشورهای آسیای میانه و اروپا از جمله «تراسکا» و «آلتید» دارد که این تقاطع‌ها به توزیع متوازن بار در سطح منطقه کمک زیادی می‌کند. کریدور حمل و نقل شمال- جنوب از جمله ده کریدور ترانزیتی ریلی و ترکیبی تعریف شده در کنفرانس حمل و نقل اروپا- آسیا در سال 1993 است که در اتحادیه اروپا مشخص شده است. در این کریدورها قاره‌های آسیا و اروپا به همدیگر پیونده داده می‌شوند. در میان این کریدورهای ترکیبی تعریف شده، تعداد هشت کریدور مربوط به انجام تجارت و ترانزیت در داخل اروپا است و دو کریدور مهم ارتباط تجاری و ترانزیتی میان اروپا و قفقاز و آسیای مرکزی و اروپا و کشور‌های اسکاندیناوی و جنوب روسیه را برقرار می‌سازد: 1) کریدور غرب-شرق به «تراسیکا» معروف است و ارتباط تجارت و ترانزیت اروپا و قفقاز و آسیای مرکزی را برقرار می‌سازد. 2) کریدور شمال جنوب که ارتباط کشور‌های شمال اروپا و کشور‌های اسکاندیناوی و جنوب شامل روسیه را برقرار می‌سازد. این کریدور به طور مستقیم و غیرمستقیم با موقعیت ترانزیتی کشور ایران مرتبط است و ایران در آن به عنوان پل ارتباطی بین آسیا و اروپا عمل می‌کند و نقش ممتازی را در اقتصاد حمل و نقل و ترانزیت کالا بین کشور‌ها دارد. از طریق کریدور شمال- جنوب، کشور‌ها می‌توانند از مزایای دسترسی به سه بازار و مرکز توزیع و حمل و نقل بار جهانی در آسیا شامل حوزه خلیج‌فارس، حوزه اقیانوس هند و حوزه کشور‌های جنوب شرقی آسیا با جمعیتی حدود چندمیلیارد نفر برخوردار شوند. کریدور شمال- جنوب نیز برای اولین‌بار در سال 1992 در نشست کشور‌های عضو اتحادیه اروپایی در هلسینکی به عنوان شاهراه ترانزیتی شماره 9 (NOTRAL) به تصویب رسید. توافقنامه این کریدور در سپتامبر سال 2000میلادی در «سنت‌پترزبورگ» میان سه کشور ایران، روسیه و هند به امضا رسید. به واقع سه کشور یاد شده به عنوان موسسان کریدور شمال- جنوب شناخته می‌شوند که بعدها کشور‌های قزاقستان، تاجیکستان، بلاروس و عمان به عضویت این کریدور در‌آمده‌اند. در حال حاضر نیز کشور‌های اوکراین، ارمنستان، بلغارستان، آذربایجان، ترکیه و سوریه درخواست‌های خود را برای عضویت در این کریدور ارائه داده‌اند که نشان می‌دهد شمار کشور‌های عضو کریدور شمال- جنوب به زودی به سیزده کشور خواهد رسید. این مساله اهمیت این کریدور را در تبدیل آن به یک پیمان منطقه‌ای بزرگ نشان می‌دهد و با فعال شدن آن می‌توان به اهداف زیادی از جمله توسعه مناسبات حمل‌و‌نقل، افزایش دسترسی به بازار‌های جهانی، افزایش حجم حمل‌ونقل کالا و مسافر، ایمنی و حفظ محیط‌زیست، هماهنگ‌سازی سیاست‌های حمل‌ونقل بین کشور‌های عضو، تدوین قوانین و مقررات موردنیاز، تامین شرایط برابر جهت عرضه‌کنندگان خدمات حمل‌ونقل از جانب کشور‌ها دست یافت. (طرح مسیر حمل‌ونقل شمال- جنوب از اروپای شمالی آغاز می‌شود و به جنوب خلیج‌فارس می‌رسد. نقاط ابتدایی، انتهایی و میانی هریک به نوبه خود محل تجمع کالا‌های مختلف به منظور صادرات یا واردات است.) جایگاه ایران در کریدور‌های بین‌‌المللی (شمال-جنوب): موقعیت جغرافیایی ایران، اهمیت ویژه‌ای به این کشور به لحاظ ترانزیت کالا و عبور خطوط لوله‌های نفت و گاز در اقتصاد جهانی بخشیده است. ایران با بهره‌گیری از این مزیت، می‌تواند منافع بسیاری را به دست آورد و جایگاه اقتصادی خود را در سطوح منطقه‌ای و جهانی ارتقا بخشد. این مهم مستلزم درک واقعیات، بهره‌گیری از فرصت‌ها و کسب آمادگی‌های لازم برای رقابت با رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی است. طرح کریدور شمال - جنوب یک فرصت استثنایی و بی‌نظیر اقتصادی و تجاری برای ایران است. برای تقویت و حمل کالای ترانزیتی در اسرع زمان با هزینه کمتر و ایمنی بیشتر احداث خط آهن چابهار - سرخس ضروری به نظر می‌رسد. در صورت تحقق چنین امری درآمد ترانزیت ریلی کشور از رقم 942398دلار موجود به مرز ده‌میلیارد دلار خواهد رسید.
مزایای کریدور شمال - جنوب:
برخی دیگر از آثار اجرای طرح کریدور شمال - جنوب را می‌توان به صورت زیر برشمرد: - افزایش سرعت، تجارت و ترانزیت - افزایش حجم مبادلات کالا بین هند و پاکستان و کشورهای حاشیه اقیانوس هند با کشورهای روسیه و آسیای مرکزی - همکاری مناسب بنادر ایرانی با بنادر روسیه و قزاقستان، که بستر مناسبی را برای همکاری بیشتر این کشورها فراهم می‌‌کند و به طور کلی کاهش تنش بین کشورهای حاشیه خزر. - درآمد بالغ بر یک‌میلیارد دلار در سال برای کشورهایی که در مسیر این راهگذر هستند. - کاهش وابستگی تجارت و ترانزیت کشورهای جنوبی آسیا به کانال سوئز. - ایجاد قطب‌های خارجی جدید تولیدی، اقتصادی و تجاری در منطقه.
نتیجه‌گیری:
با توجه به این که مکانیسم اتصال بنادر شمال و جنوب دریای خزر «رورو - ریلی» است و اتصال بندرعباس به بنادر کویت، عربستان، امارات، عمان و هندوستان نیز از طریق کشتی‌های رو-رو میسر است. به عبارت دیگر شهر مسکو به عنوان ترمینال مرکزی (HUB)، کالاهای اروپایی شمالی و شرقی را با استفاده از سیستم راه‌آهن جمع‌آوری نموده و پس از اتصال آن به بندری در ساحل جنوبی دریای خزر به شبکه حمل‌ونقل ایران پیوند خواهد داد. در صورت فعال شدن تمام حلقه‌های این زنجیره، انتقال کانتینر از بندر بمبئی به مسکو حدود یک ماه زمان نیاز دارد، در حالی که ترانزیت کانتینری مشابه از طریق دریای بالتیک افزایش 20درصدی هزینه حمل‌ونقل را در پی خواهد داشت. با توجه به جدول زیر می‌توان به مقایسه هزینه و زمان حمل‌ونقل هر کانتینر در مسیرهای فعلی و کریدور شمال - جنوب پرداخت: و از طرفی در ادامه کریدور شمال - جنوب ارتباط ایران با آسیای مرکزی از طریق گذر از قلمرو ترکمنستان امکان‌پذیر است.

(از طریق جاده‌ها و راه‌آهن مشهد - سرخس - تجن). در سال 1384 (2005) از طریق ایران 8/4میلیون تن از کالاهای آسیای مرکزی به دیگر نقاط جهان صادر شده که 56درصد از کل کالای ترانزیت شده از ایران را تشکیل می‌دهد. در همین سال از آسیای مرکزی از طریق ایران 316هزار تن کالا به سایر کشورها ترانزیت شده است که 4درصد از کل حجم کالای ترانزیت شده از ایران را به خود اختصاص می‌دهد. در پایان می‌توان چنین اظهارنظر نمود: نقش کریدورهای بین‌المللی به ویژه (کریدور شمال - جنوب) چگونه می‌تواند از یک طرف تاثیر بسزایی در اقتصاد ملی کشور داشته باشد و از سویی دیگر ایران را به عنوان یک شاهراه ارتباط ریلی در منطقه و جهان معرفی نماید. - منابع در دفتر روزنامه موجود است.