زنان در نقش اول

حسین هاشم‌پور

سردبیر خبرگزاری هنرآنلاین

یک - گران‌ترین نقاشان دنیا را جست‌وجو کنید، دریغ از نام یک زن؛ راستش این واقعیت بیرونی ست و از آن گریزی نیست؛ حتی اگر مثلا گروهی به نام گریلا گرلز (دختران پارتیزان) در دهه ۱۹۸۰ در نیویورک پرچم مبارزه با تبعیض علیه زنان هنرمند را برافرازد و سالهای سال فعالیت‌های منسجمی برای شرمنده کردن جو حاکم بر جامعه هنری انجام دهد تا شاید ورق را در بازار هنر برگرداند. تمام آن مبارزات با ماسک‌های گوریل وار هم نتوانست نام یک زن را به فهرستگان گران قیمت‌ترین آثار هنری دنیا وارد کند، هم اکنون هم جست و جوکنید، ویکی پدیا به شما لیستی کاملا مردانه تحویل می‌دهد.

دو - اما تیتر این مطلب، نکته گزافی ندارد، روزگاران کلاسیک، زنان سوژه پرفروش نقاشی‌ها بودند، در عصر مدرنیسم زنان نقاش پرشمارتری پشت بوم‌ها ایستادند اما جولان بزرگ زنان هنرمند در عصر معاصر آغاز شد، زنان نقش اول معادلات هنری هستند: از تجارت هنر تا گالری داری و البته خلق آثار هنری که پرشمارتر از همیشه در صحنه حاضرند.

سه - در ایران هم نقاشی برای زنان از موج نوی این هنر در کشورمان حوالی دهه ۴۰ خورشیدی جدی شد؛ نام‌ها در این وادی بسیار است، مانند مریم جواهری که اکنون ۹۰ ساله است و در آمریکا زندگی می‌کند یا مثلا خانم کلارا آبکار که هم نسل و هم سبک محمود فرشچیان است؛ اما از زنان تحصیلکرده که بیش از نیم قرن نقاشی مدرنیستی انجام دادند و همگام مردان هم عصر خود به آفرینش آثار هنری همت گماشتند، می‌توان به بهجت صدر و منصوره حسینی اشاره کرد که به لطف نگاه تیزبین موزه هنرهای معاصر در دولت اصلاحات، نمایشگاهی جامع از تلاش‌هایشان به تماشا درآمد؛ حوالی سال ۱۳۸۲؛ دکتر علیرضا سمیع‌آذر، مدیر آن روزهای موزه هنرهای معاصر تهران می‌گوید: «قرار بود ایران درودی هم ضلع سوم این نمایشگاه باشد که نشد». او یادآوری کرد« این زنان فرهیخته نقاش، مایه مباهات ایران در سراسر خاورمیانه بودند زیرا آن روزگاران کمتر زنی در منطقه شغلش Artist بود»؛ سمیع آذر می‌گوید« بانویی که باید برایش یک نمایش انفرادی می‌گذاشتیم منیر فرمانفرماییان بود که بی‌پولی آن دوران دولت ما را ناکام گذاشت.»

چهار- وقتی جمعه ۲۸ مهر ۱۳۹۱ هر پنج جایزه برتر چهارمین دوسالانه نقاشی دامون‌فر را دختران نقاش زیر ۲۵ سال از آن خود کردند، رسانه‌ها خبر دادند «هنر ایران زنانه می‌شود» حال آنکه موج چنین تحولی از یک دهه گذشته بود؛ گالری‌های تهران به‌عنوان نهادی‌ترین بخش هنرهای تجسمی با نام‌های معصومه سیحون، لیلی گلستان... و بسیار نام‌های زنان توانمند دیگر پیوند خورده بود، دانشکده‌های هنری و نیز مراکز آموزش هنر در تسخیر دختران بود و در آفرینش‌های هنری به شهادت نمایشگاه‌هایی که بر پا می‌شد سهم زنان و مردان برابری می‌کرد.... این داستان این روزها هم ادامه دارد.

پنج - اما در ایران هم رکورد پرفروش‌ترین هنرمندان از آن مردان است: در نقاشی سهراب سپهری، در مجسمه پرویز تناولی و در عکس عباس کیارستمی از رقبای زن خود فاصله‌ای بسیار دارند، مولفه‌های بازار می‌گوید از آنجا که تقاضا برای خرید آثار زنان هنرمند چندان متنوع و پرشور نیست، نمی‌توان توقع داشت در کوتاه مدت اتفاق خاصی بیفتد؛ اما وقتی به رشد تصاعدی و خیره‌کننده هنرمندان زن در دو دهه اخیر دقت کنیم ناگزیر باید به بازار هنر هشدار دهیم این پتانسیل را دستکم نگیرد؛ دو نکته این احتمال را تقویت می‌کند: رصد فروش‌های زنان در شش دوره حراج تهران و جولان زنانی که خود را به مرز نیم میلیاردی رسانده‌اند و نیز دختران نقاشی که بعید نیست به بالای یکصد میلیون تومان سر بسایند.

شش - وقتی هفتم آبان ۱۳۹۲ نقاشی انتزاعی نه چندان چشمگیری از «فهر النسا زید» هنرمند فقید ترکیه‌ای در پانزدهمین کریستی دبی، دو میلیون و ٧٠٠ هزار دلار چکش خورد و در یک قدمی پرویز تناولی، رکورد دوم گران‌ترین هنرمند خاورمیانه را از آن خود کرد نگاه ها به سوی ایران برگشت؛ همه می‌دانند ایران هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی بیشترین هنرمند زن در منطقه را دارد و باید سونامی تازه‌ای از بازار هنر با محوریت زنان هنرمند ایران را به انتظار نشست.