جریان نقد آزاد؛ معیاری برای اندازه‌گیری عملکرد شرکت‌ها

جریان نقد آزاد از این حیث دارای اهمیت است که به مدیران‌ اجازه می‌دهد تا فرصت‌هایی را جست‌وجو کنند که ارزش سهام شرکت را افزایش می‌دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه محصولات جدید، انجام تحصیل‌های تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و کاهش بدهی‌ها امکان‌پذیر نیست. از طرف دیگر، وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود که بین هزینه نگهداری وجه نقد و هزینه وجه نقد ناکافی تعادل برقرار شود.
برای محاسبه جریان نقد آزاد روش‌های محاسباتی مختلفی وجود دارد. در این مقاله برخی از مهم‌ترین روش‌ها معرفی می‌شوند. همچنین به روشی که بورس اوراق بهادار تهران در رسیدگی به امیدنامه‌های پذیرش و درج شرکت‌های متقاضی پذیرش در بورس استفاده می‌کند، اشاره می‌شود.
در پایان برخی از نسبت‌های با اهمیت که بر مبنای جریان نقد آزاد و دیگر متغیرها محاسبه می‌شوند، آورده شده که برای فعالان بازار سرمایه می‌تواند سودمند باشد.
جریان نقد عملیاتی
جریان نقد عملیاتی، وجه نقد ایجاد شده در نتیجه عملیات شرکت است که معمولا با کسر شدن همه هزینه‌های عملیاتی از درآمدها به‌دست می‌آید، اما مجموعه‌ای از تعدیلات بر روی سود خالص صورت می‌گیرد. یکی از روش‌های محاسبه جریان نقد عملیاتی به‌شرح زیر است:
مالیات‌ها - هزینه استهلاک + سود قبل از بهره و مالیات = جریان نقد عملیاتی
روش‌های دیگری هم برای محاسبه جریان نقد عملیاتی وجود دارد. صورت جریان وجه نقد تهیه شده براساس اصول پذیرفته شده حسابداری آمریکا با سود بعد از مالیات و اقلام استثنایی آغاز می‌‌شود و سپس تعدیلاتی بابت هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت، سود (زیان) غیرعملیاتی فروش دارایی‌های ثابت، تغییرات سرمایه در گردش، تغییرات بهره پرداختنی و مالیات بر درآمد پرداختنی و درآمد سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. در حالی‌که صورت جریان وجه نقد براساس استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی با سود قبل از مالیات و اقلام غیرمترقبه و براساس استانداردهای حسابداری ایران با سود عملیاتی آغاز می‌شود.
جریان نقد عملیاتی وجوه نقدی است که شرکت از طریق انجام فعالیت‌های تجاری خود ایجاد می‌کند. معیار مزبور احتمالا نسبت به سود خالص، معیار بهتری از سود تجاری شرکت است، زیرا شرکت می‌تواند سود خالص مثبت در صورت سود و زیان گزارش کند، درحالی‌که قادر به پرداخت بدهی‌های خود نباشد. جریان نقد عملیاتی را می‌توان برای کنترل کیفیت سود شرکت‌ها مورد استفاده قرار داد. برای مثال، اگر یک شرکت در صورت سود و زیان خود سود گزارش کند اما جریان نقد عملیاتی آن منفی باشد، ممکن است از تکنیک‌های حسابداری جسورانه استفاده کرده باشد.
بورس اوراق بهادار تهران نیز براساس دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار، جریان نقد حاصل از عملیات را معیاری برای کیفیت سود تلقی می‌کند و در پذیرش شرکت‌ها و نیز طبقه‌بندی شرکت‌های پذیرفته شده در بازارهای اول (تابلوهای اصلی و فرعی) و دوم از آن استفاده می‌کند. براساس بند ۹ ماده ۶ دستورالعمل مزبور، سود عملیاتی شرکت متقاضی پذیرش در بورس باید در دو دوره مالی منتهی به پذیرش از کیفیت بالایی برخوردار بوده و مجموع جریان خالص وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی آن طی این دوره‌ها مثبت باشد.
جریان نقد آزاد
جریان نقد آزاد معیاری برای اندازه‌گیری عملکرد است و وجه نقدی را نشان می‌دهد که شرکت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری یا توسعه دارایی‌ها، در اختیار دارد. جریان نقد آزاد از این حیث دارای اهمیت است که به مدیران‌ اجازه می‌دهد تا فرصت‌هایی را جست‌وجو کند که ارزش سهام شرکت را افزایش می‌دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه محصولات جدید، انجام تحصیل‌های تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و کاهش بدهی‌ها امکان‌پذیر نیست. در یکی از روش‌های اندازه‌گیری، جریان نقد آزاد از رابطه زیر محاسبه می‌شود:

در روش‌ دیگر، جریان نقد آزاد از طریق کسر کردن مخارج سرمایه‌ای از جریان نقد عملیاتی محاسبه می‌شود. گفتنی است، بورس اوراق بهادار تهران به‌منظور قابلیت مقایسه شرکت‌هایی که سهام آنها در بورس پذیرفته می‌شود، برای محاسبه جریان نقد آزاد و افشای آن در امیدنامه پذیرش و درج شرکت‌ها، از این روش محاسباتی استفاده می‌کند. جریان نقد عملیاتی در صدر صورت جریان وجه نقد می‌آید و خالص مخارج سرمایه‌ای انجام شده هم از بخش فعالیت‌های سرمایه‌گذاری صورت مزبور اخذ و از تفاضل آنها جریان نقد آزاد برای ۳ سال گذشته (و ۳ سال آینده در صورت وجود اطلاعات) محاسبه می‌شود. در یک روش محاسباتی، جریان نقد آزاد عبارت است از جریان نقد عملیاتی (سود خالص به‌علاوه هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود) منهای مخارج سرمایه‌ای و سود سهام تقسیمی.
موسسه رتبه‌بندی فیچ جریان‌ وجه نقد آزاد (پس از بهره، مالیات، سرمایه در گردش، مخارج سرمایه‌ای و سودهای تقسیمی) را این‌گونه تعریف می‌کند: جریان نقد حاصل از عملیات پس از مخارج سرمایه‌ای و مخارج غیرعملیاتی. جریان‌های نقدی غیرعملیاتی نوعا شامل اقلامی می‌شود که تحلیل‌گر خارج از دامنه فعالیت‌های عملیاتی اصلی واحد تجاری شناسایی یا برآورد می‌کند و شامل واگذاری دارایی‌ها نمی‌شود.
جریان‌های نقدی غیرعملیاتی می‌تواند شامل هزینه‌های نقدی برنامه‌های تجدید ساختار (هزینه‌های تجزیه، مشاوره و ...)، جریان‌های ورودی یا خروجی خالص حاصل از فعالیت‌های متوقف شده (به‌غیر از هرگونه دریافتی بابت فروش واقعی عملیات)، مبلغ با اهمیت غیرعادی دریافتی بابت ادعاهای بیمه‌ای یا دعاوی حقوقی باشد. همچنین می‌تواند سودهای تقسیمی شرکت وابسته را شامل شود.
مطابق روش‌شناسی فیچ، جریان نقد آزاد نسبت به این تصمیم که آیا سودهای تقسیمی دریافتی از شرکت وابسته منظور یا مستثنا شود، خنثی است. از طرف دیگر، فیچ به محاسبه جریان‌های نقد آزاد پس از پرداخت سود تقسیمی سهام عادی و ممتاز مبادرت می‌ورزد. پرداخت سود سهام عادی، اختیاری است و درصورتی‌که شرکت دوره‌ای از فشارهای مالی را تجربه کرده باشد، کاهش سود تقسیمی را انتخاب می‌کند. با این وجود، کسر کردن سود تقسیمی سهام عادی از جریان‌های نقد آزاد طراحی شده تا جریان عادی فعالیت‌های تجاری را نشان دهد، با این فرض که شرکت تلاش خواهد کرد سطح سود تقسیمی‌اش را حفظ کند یا حتی افزایش دهد.
این نکته حائز اهمیت است که جریان نقد آزاد منفی به‌تنهایی نشان‌دهنده وضعیت نامطلوب نیست. اگر جریان نقد آزاد منفی باشد، می‌تواند حاکی از سرمایه‌گذاری زیاد شرکت باشد؛ امری که در بسیاری از شرکت‌های نوپا طبیعی است. در صورتی ‌که سرمایه‌گذاری‌های انجام شده بازده بالایی را در پی داشته باشد، استراتژی مزبور پتانسیل کسب نتیجه مطلوب در بلندمدت را دارد.
مدیریت وجه نقد شرکت به تقاضا برای وجه نقد در شرکت بستگی دارد. هدف مدیریت وجه نقد آن است که با محدود کردن سطوح وجه نقد در شرکت، ثروت سهامداران را حداکثر ‌کند.
وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود که بین هزینه نگهداری وجه نقد و هزینه وجه نقد ناکافی تعادل برقرار شود. علاوه بر این، مدیریت وجه نقد ارزش شرکت را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. زیرا سطوح سرمایه‌گذاری وجه نقد مستلزم افزایش هزینه‌های دیگر است که تحت تاثیر سطوح خالص سرمایه در گردش قرار دارد. هم افزایش و هم کاهش خالص سرمایه در گردش مستلزم تعادل جریان‌های وجه نقد آزاد در آینده و به نوبه خود، تغییرات ارزشگذاری شرکت است.
جریان نقد آزاد برای شرکت
جریان نقد آزاد برای شرکت، معیاری برای اندازه‌گیری عملکرد است که مبالغ خالص وجه نقدی را نشان می‌دهد که برای شرکت ایجاد شده است و شامل هزینه‌ها، مالیات‌ها و تغییرات در خالص سرمایه در گردش و سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود.
جریان نقد آزاد برای شرکت معیاری است که سودآوری شرکت را پس از همه هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها اندازه‌گیری می‌کند. معیار مزبور یکی از معیارهای متعددی است که برای مقایسه و تجزیه و تحلیل سلامتی مالی شرکت‌ها استفاده می‌شود.
مقدار مثبت جریان نقد آزاد برای شرکت نشان می‌دهد که شرکت پس از پرداخت هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها دارای وجوه نقد مازاد است. از طرف دیگر، مقدار منفی نشان می‌دهد که شرکت درآمد کافی به‌منظور پوشش هزینه‌ها و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری‌اش ایجاد نکرده است. به‌همین دلیل، سرمایه‌گذاران باید در ارزیابی دلایل این رویداد کاوش‌های عمیق‌تری به‌عمل آورند. این امر می‌تواند علامتی از مشکلات حاد شرکت مورد رسیدگی باشد.
جریان نقد آزاد هر سهم
معیاری است که سودآوری مالی شرکت مورد رسیدگی را از طریق تقسیم جریان نقد آزاد بر تعداد سهام منتشره نشان می‌دهد. معیار مزبور شاخصی برای اندازه‌گیری تغییر در سود هر سهم است و از رابطه بالا محاسبه می‌شود.
جریان نقد آزاد هر سهم توانایی شرکت برای پرداخت بدهی‌ها، سود نقدی، بازخرید سهام و تسهیلات رشد کسب و کار را علامت می‌دهد. همچنین، معیار مزبور یک پیش‌بینی اولیه در رابطه با قیمت آتی سهام را ارائه می‌کند. برای مثال، وقتی قیمت سهام پایین است

و جریان نقد آزاد در حال افزایش است، این احتمال مناسب است که سود خالص و ارزش سهام به‌زودی افزایش خواهد یافت، زیرا مقدار بالای جریان نقد آزاد هر سهم بدین معناست که سود هر سهم احتمالا نیز باید افزایش یابد.
بازده جریان نقد آزاد
این نسبت ارزیابی بازده کلی یک سهم است. این نسبت جریان نقد آزاد هر سهم را که انتظار می‌رود یک شرکت در برابر قیمت بازار هر سهم خود کسب کند، اندازه‌گیری می‌کند. نسبت مزبور از تقسیم جریان نقد آزاد هر سهم بر قیمت آن سهم به‌دست می‌آید.
بازده جریان نقد آزاد به‌لحاظ ماهیت مشابه بازده سهام است که معمولا از تقسیم سود نقدی هر سهم (محاسبه شده براساس اصول پذیرفته شده حسابداری) به قیمت هر سهم محاسبه می‌شود. معمولا پایین بودن نسبت مزبور منجر به جذابیت کمتر برای سرمایه‌گذاری می‌شود. منطق ادعای مزبور هم این است که سرمایه‌گذاران تمایل دارند با حداقل قیمت حداکثر سود ممکن را کسب کنند. برخی از سرمایه‌گذاران جریان نقد آزاد (که با لحاظ کردن مخارج سرمایه‌ای و سایر مخارج مورد نیاز برای استمرار فعالیت به‌دست می‌آید) را شاخص دقیق‌تری برای بازده دریافتی خود می‌دانند، در نتیجه بازده جریان نقد آزاد را به بازده سهام ترجیح می‌دهند.
قیمت به جریان نقد آزاد
این نسبت قیمت بازار شرکت را با سطح جریان نقد آزاد سالانه‌اش مقایسه می‌کند. نسبت قیمت به جریان نقد آزاد مشابه نسبت قیمت به جریان نقد است، اما در اینجا مخارج سرمایه‌ای از جریان نقد عملیاتی کسر شده است، بنابراین جریان نقد آزاد را سخت‌گیرانه‌تر اندازه‌گیری می‌کند.
به‌طور کلی، هر چه نسبت فوق بیشتر باشد، شرکت گران‌تر خواهد بود. مقایسه سطوح قیمت در گذشته با جریان نقد آزاد، به‌همراه مقایسه با مقدار متوسط این نسبت در صنعت

مربوطه سودمند است. برای مثال، اگر شرکتی 200‌‌میلیون ریال جریان نقد عملیاتی ایجاد کند و 50‌‌میلیون ریال آن را صرف مخارج

سرمایه‌ای کند، آنگاه جریان نقد آزاد آن ۱۵۰‌‌میلیون ریال است. درصورتی‌که ارزش بازار فعلی شرکت ۵‌‌میلیارد ریال باشد، شرکت با قیمت ۳۳/۳۳ برابر جریان نقد آزاد معامله می‌شود (۵‌‌میلیارد ریال تقسیم بر ۱۵۰‌‌میلیون ریال)
- منابع در روزنامه موجود است
کارشناس ارشد بورس اوراق بهادار تهران