دنیای اقتصاد: تزریق منابع مالی، رشد سریع‌تر کدام صنایع را در پی خواهد داشت؟ بررسی دیدگاه‌ کارشناسان در سال‌های گذشته نشان می‌دهد منابع مالی باید به واحدهای صنعتی تزریق شود که از بیشترین پتانسیل برای رشد برخوردار باشند. رشد صنعتی از مهم‌ترین و موثرترین شاخص‌های پیشران و شتاب‌دهنده اقتصادی به‌شمار می‌رود، اما برای سرعت بخشیدن به رشد صنعتی و در امتداد آن رشد اقتصادی، دو محدودیت‌ تقاضای نیروی کار و سرمایه بیش از سایر شاخص‌ها قابل‌توجه است.

بنابراین در کنار سایر سیاست‌های اصلاحی می‌توان با هدایت درست منابع مالی، رشد را در صنایع ایجاد کرد. موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارشی به طرح این پرسش پرداخته که کدام یک از صنایع برای شارژ منابع مالی باید در اولویت قرار گیرند. اگرچه بحث اولویت‌بندی موضوعی چندوجهی است، اما اگر تحقق رشد صنعتی مبنای مساله قرار گیرد، می‌توان گفت صنایعی باید در اولویت قرار گیرند که به ازای هر واحد سرمایه جدیدی که به آنها تزریق می‌شود، رشد بالاتری در آنها ایجاد شود. به بیان دیگر صنایعی باید در اولویت قرار گیرند که با افزایش یکسان سرمایه، رشد بیشتری حاصل کنند.

نتایج به‌دست آمده در این گزارش نشان می‌دهد با یک ریال سرمایه‌گذاری در بخش صنعت، پنح صنعت از جمله «تولید فرآورده‌های نفتی تصفیه شده»، «تولید موتورهای برق و ژنراتور و ترانسفورماتور»، «تولید وسایل نقلیه موتوری»، «تولید وسایل نقلیه هوایی و فضایی» و «تولید دارو و مواد شیمیایی مورد استفاده در پزشکی و محصولات دارویی گیاهی» بیشترین ارزش افزوده را ایجاد خواهند کرد. ارزیابی‌های صورت گرفته بیانگر آن است که هدایت منابع مالی به این صنایع در مقایسه با سایر صنایع، ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرده و در نتیجه رشد سریع‌تری را رقم می‌زند. بررسی شرایط این صنایع نشان می‌دهد صنایعی که در صورت تزریق منابع مالی سریع‌تر رشد خواهند کرد، دارای سه ویژگی اصلی هستند. اولین ویژگی این است که صنعتی سریع‌تر رشد خواهد کرد که مبتنی بر مزیت‌های نسبی در اقتصاد ایران به‌ویژه بخش «نفت و گاز» بوده و پیوندهای قوی‌تری با این بخش داشته باشد. ویژگی دوم بیانگر آن است که صنایعی سریع‌تر رشد خواهند کرد که پیوند قوی‌تری با سایر صنایع داشته باشند و سومین ویژگی به فناوری بالاتر و رشدی مبتنی بر دانش و فناوری بازمی‌گردد.

پنج صنعت برتر

براساس این گزارش، نگاهی به وضعیت پنج صنعت «تولید فرآورده‌های نفتی تصفیه شده»، «تولید موتورهای برق و ژنراتور و ترانسفورماتور»، «تولید وسایل نقلیه موتوری»، «تولید وسایل نقلیه هوایی و فضایی» و «تولید دارو و مواد شیمیایی مورد استفاده در پزشکی و محصولات دارویی گیاهی» نشان می‌دهد که این صنایع از ویژگی‌ خاصی برخوردارند. درخصوص صنعت «پتروشیمی» می‌توان گفت که این صنعت دارای سه ویژگی است که زمینه‌ساز وجود پتانسیل بالاتر برای رشد در آن شده است. پیوند بسیار قوی با بخش نفت و گاز ایران یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این بخش به‌شمار می‌رود، بنابراین می‌تواند از این مزیت استفاده کند. پیوند بالا با صنایع مختلف از خودروسازی و صنایع شیمیایی گرفته تا دارو و کشاورزی دومین ویژگی است که در صنعت پتروشیمی به‌چشم می‌خورد. سومین ویژگی این بخش به دانش‌بنیان بودن صنعت پتروشیمی ارتباط پیدا می‌کند.

درخصوص «وسایل نقلیه موتوری» نیز این بخش همانند صنعت خودرو بوده که دارای ارتباطات پیشین زیادی با صنایع مختلف از فولاد گرفته تا صنایع شیمیایی است و بنابراین پیوندهای قوی با سایر صنایع دارد، این موضوع می‌تواند پتانسیل این صنعت را برای رشد سریع‌تر اقتصادی افزایش دهد. صنعت «تولید وسایل نقلیه هوایی و فضایی» و صنعت «تولید دارو» نیز جزو صنایع با فناوری بالا به‌شمار می‌روند و قرار گرفتن آنها در مقام‌های اول از نظر پتانسیل رشد در بین صنایع نشان می‌دهد دانش‌بنیان بودن این صنایع ظرفیت آنها را برای رشد اقتصادی افزایش داده است. همچنین صنعت «تولید موتورهای برق و ژنراتور و ترانسفورماتور» جزو صنایع با فناوری متوسط تا بالا محسوب می‌شود که هم دانش‌بنیان است و هم به‌دلیل نیاز بالای کشور به این صنایع رشد آن می‌تواند نیاز بسیاری از صنایع دیگر را تامین کند.

از سوی دیگر بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد صنایع دارای بالاترین پتانسیل رشد در صورت تزریق منابع مالی سریع‌تر رشد خواهند کرد و از چند ویژگی اصلی برخوردارند. اولین ویژگی این است که صنعتی سریع‌تر رشد خواهد کرد که مبتنی بر مزیت‌های نسبی اقتصاد ایران به‌ویژه بخش نفت و گاز بوده و پیوندهای قوی‌تری با آن داشته باشد. اقتصاد ایران بر نفت و گاز استوار است، بنابراین صنایع مرتبط با نفت و گاز دارای مزیت بالایی است. بنابراین هر صنعتی که پیوند قوی‌تری با نفت و گاز داشته باشد، به‌ویژه اینکه در آن فرآوری نفت و گاز به میزان بیشتری صورت گیرد تا ارزش افزوده بیشتری در داخل ایجاد شود، پتانسیل رشد بالاتری نیز خواهد داشت. در این میان صنعت پتروشیمی یکی از بهترین نمونه‌های بارز این‌گونه صنایع به‌شمار می‌رود. ویژگی دوم این است که صنایعی سریع‌تر رشد خواهند کرد که پیوند قوی‌تری با سایر صنایع داشته باشند.

به بیان دیگر صنایعی که پیوندهای پسین و پیشین بالایی با سایر صنایع داشته باشند که هم از سمت تقاضا دارای مزیت به لحاظ وجود بازار گسترده و متنوع باشند و هم از سمت عرضه ارتباط بیشتری با صنایع دیگر داخلی داشته باشند، در نهایت پتانسیل رشد بالاتری خواهند داشت. خودروسازی مثالی از این نوع صنایع است. ویژگی سوم نیز این است که صنایعی رشد سریع‌تری خواهند کرد که جزو صنایع با فناوری بالاتر بوده و رشد آنها مبتنی بر دانش و فناوری باشد. اقتصاد ایران باتوجه به بهره‌مندی از نیروی فراوان تحصیلکرده می‌تواند از پتانسیل رشد ناشی از نوآوری و دانش بهره‌برداری بیشتری کند. به‌ویژه اینکه این نوع صنایع هنوز در ایران به‌طور نسبی جوان هستند و فضای رشد بسیار وسیعی برای آنها وجود دارد. داروسازی نیز مثالی از این نوع صنایع است. بنابراین براساس داده‌های این گزارش می‌توان به این نتیجه رسید که برخی از صنایع، قدرت بیشتری برای جهش اقتصادی دارند. کمبود سرمایه در سال‌های گذشته که به یکی از شاخص‌ترین مشکلات صنایع تبدیل شده است با هدایت منابع مالی می‌تواند به پیشران این صنایع تبدیل شود. صنایعی که از مزیت‌های بیشتری نسبت به سایر صنایع برخوردار هستند.