خیز چین برای رهبری تجارت جهان

دنیای اقتصاد، نیما صبوری: دولت چین چند سالی است طرح بازسازی «جاده ابریشم» را در دستور کار خود قرار داده است. در این رابطه این کشور طرحی را با عنوان «یک کمربند، یک جاده» معرفی کرده است که بر اساس آن برنامه‌ریزی شده تا مسیر جاده ابریشم دوباره احیا شود. گذشتن از بیش از ۶۸ کشور جهان - کشورهایی که در مجموع جمعیتی بالغ بر ۴/ ۴میلیارد نفر را در خود گنجانده‌اند و بیش از ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تامین می‌کنند - چینی‌ها را بر آن داشت تا برای رشد هرچه بیشتر غول اقتصادی خود برای احیای این جاده دست به‌کار شوند.

بر این اساس روز یکشنبه به‌منظور تعیین خطوط اصلی و چگونگی تحقق‌ چنین طرحی اجلاس دو‌روزه‌ای در پکن آغاز به‌کار کرد که در آن رهبران بیش از ۲۹ کشور جهان حضور یافتند، رهبرانی که نام ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌جمهوری روسیه، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و همچنین آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل نیز در میان‌ آنها به چشم می‌خورد. از آمریکا هم ماتیو پوتینگر، رئیس شورای امنیت ملی حوزه آسیا به عنوان نماینده این کشور حضور داشت. در این رابطه خبرگزاری «‌سی‌ان‌ان» تحلیلی ارائه کرده که در آن از قصد چین برای تبدیل شدن به رهبر تجارت جهانی خبر داده است.

از انفعال آمریکا تا طرح چین برای تسلط بر تجارت

در شرایطی که رئیس جمهوری جدید آمریکا در حال خروج کشورش از قراردادهای تجاری یا از میان بردن آنهاست، همتای چینی او خود را مدافع «جهانی شدن» معرفی می‌کند. با این حال سوال‌های متعددی در رابطه با برنامه‌های شی جین‌پینگ برای نفوذ هرچه بیشتر چین در خارج از مرزهای این کشور مطرح است. اما چینی‌ها با ایده خلاقانه «یک کمربند، یک جاده» فکر همه‌جا را کرد‌ه‌اند. حدود چهار سال پیش چینی‌ها به‌منظور احیای مجدد «جاده ابریشم»، طرحی را با نام «یک کمر‌بند، یک جاده» یا «جاده ابریشم نوین یا جاده ابریشم ۲» ارائه کردند که بر اساس آن قرار شد صدها میلیارد دلار در راه‌آهن، جاده‌ها، بنادر، فرودگاه‌ها و سایر پروژه‌های زیرساختی در سراسر آسیا، آفریقا و اروپا سرمایه‌گذاری شود. در واقع این طرح یکی از چند اقدام چینی‌ها در سال‌های اخیر بوده است که در راستای یکپارچگی کشورها و پیشبرد روند «جهانی‌شدن» انجام داده‌اند. این ایده بلندپروازانه البته با انتقادهایی نیز روبه‌رو شد، انتقادهایی از قبیل هدر رفتن حجم زیادی از منابع در اجرای این طرح. رقابت با طرح‌های نهادهای بین‌المللی همچون بانک جهانی و تحت فشار گذاشتن قراردادهای تجاری منطقه‌ای در آسیا از دیگر چالش‌هایی است که کارشناسان در رابطه با این طرح برمی‌شمارند. بر این اساس، این هفته تعدادی از قدرتمند‌ترین رهبران جهان برای برگزاری اجلاسی با محوریت طرح «یک‌کمربند، یک جاده» در پکن چین دور هم جمع شده‌اند. تیانجی هی، اقتصاددان دانشگاه آکسفورد در این رابطه می‌‌نویسد: «اروپایی‌ها بیشتر از آمریکا از این طرح استقبال خواهند کرد. البته باید گفت که اکثر کشورهای توسعه‌یافته تمایل ندارند تا قدرت چین بیش از این افزایش یابد.»

سهم شگفت‌انگیز کشورهای مشارکت‌کننده در اقتصاد جهانی

به گزارش «سی‌ان‌ان»، کشورهایی که درگیر این طرح می‌شوند بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند و حدود یک‌سوم اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهند. بر اساس مطالعه‌ای که دانشگاه آکسفورد انجام داده‌ است پیش‌بینی شده کشورهای مشارکت‌کننده در این طرح تا سال ۲۰۵۰ تامین‌کننده بیش از ۸۰ درصد رشد تولید ناخالص داخلی جهان باشند، رقمی که تا انتهای سال گذشته در سطح ۶۸ درصد قرار داشت. جین-یانگ کای، مدیرعامل سابق بازوی سرمایه‌گذاری در بانک جهانی گفته است: «چینی‌ها این موضوع را به‌خوبی یاد گرفته‌اند که بهترین راه ایجاد رشد اقتصادی، ایجاد شغل‌های خوب است. از طرفی با نگاه به جهان امروز، به‌خصوص اقتصادهای نوظهور، متوجه خواهید شد که مهم‌ترین مانع رشد اقتصادی در آنها کمبود زیرساخت‌ها
است.»

در این طرح قرار است هزاران کیلومتر بزرگراه در پاکستان، فرودگاه بین‌المللی در نپال و ارتباط ریلی میان چین و لاووس احداث شود. شرکت‌های بزرگ جهانی همچون «جنرال الکتریک» و «زیمنس» نیز در کنار شرکت‌های ساخت‌وساز چینی قصد دارند پول‌های خود را در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند. به گزارش رسانه‌های چینی، تاکنون حدود یک تریلیون دلار در طرح «یک‌ کمربند، یک جاده» سرمایه‌گذاری شده است و پیش‌بینی می‌شود طی یک دهه آینده چند تریلیون دلار دیگر نیز سرمایه‌گذاری شود.

برخی منافع و معایب برای چینی‌ها

در سال‌های اخیر شتاب اقتصاد چین با افول روبه‌رو شده است، اتفاقی که باعث شد برخی صنایع سنگین این کشور همچون فولاد، سیمان و آلومینیوم از تولید بیش از ظرفیت رنج ببرند. چینی‌ها برای فائق آمدن بر مشکل کاهش تقاضای داخلی راه‌های زیادی را مدنظر قرار دادند، راه‌‌حل‌هایی از قبیل حذف کردن برخی مشاغل و توسعه تقاضای خارجی. نیک مارو، تحلیلگر «واحد اطلاعات اکونومیست» در این رابطه می‌نویسد: «چین به‌دنبال آن است تا با راه‌اندازی جاده ابریشم جدید محصولات تولید داخل خود را به خارج از مرزهای این کشور ارسال کند.» با اجرایی شدن این طرح بازارهای جدیدی به روی اقتصاد چین باز خواهد شد که باعث حفاظت اقتصاد این کشور از تنزل سطح تقاضا در کشورهای اروپایی و آمریکایی می‌شود. در واقع پول‌هایی که چینی‌ها در کشورهای دیگر خرج می‌کنند، باعث ثروتمندتر شدن آنها می‌شود که در نهایت تقاضای آنها را برای تقاضای کالاهای چینی افزایش می‌دهد.

گرچه طرح «یک‌ کمربند، یک جاده» منافع بسیار برای چینی‌ها به همراه دارد اما در طرف مقابل ریسک‌هایی را نیز متوجه این کشور می‌سازد. بسیاری از کشورهای هدف این طرح (کشورهای آسیای مرکزی و جنوب‌شرقی و آفریقایی) در حال حاضر مستعد فساد و بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی هستند. بنابراین در چنین شرایطی هر آن ممکن است این پروژه عظیم با شکست روبه‌رو شود، شکستی که ضربه‌های جبران‌ناپذیری بر بدنه اقتصاد چین وارد خواهد ساخت.

انتقادهای وارد بر این طرح

نقدهایی نیز در رابطه با این طرح مطرح است. به عقیده صاحب‌نظران، اثراتی که اجرای این طرح می‌تواند به همراه داشته باشد، ممکن است تا سال‌ها مشاهده نشود. از طرفی برخی منتقدان به این موضوع اشاره می‌کنند که آیا چنین سرمایه‌گذاری هنگفتی کارآیی لازم را خواهد داشت. به عقیده آنها پول چینی‌ها، کشورهای در حال توسعه هدف این طرح را نادیده خواهد گرفت. در این رابطه دیوید دلار، محقق ارشد موسسه «بروکینگز» می‌نویسد: «مقاصد اصلی چینی‌ها برای سرمایه‌گذاری مستقیم هنوز مظنونان همیشگی هستند: اروپا، آمریکا، استرالیا و کانادا. درحالی‌که چین از تزریق پول‌های خود در سایر کشورها بسیار خوشحال است، اما تمایل چندانی برای پذیرش سرمایه‌های خارجی در بسیاری از بخش‌های اقتصاد داخلی خود ندارد.»

خیز نفت با توافق روسی - عربی