آینده تولید تا ۱۴۰۴

دنیای اقتصاد: نسخه دوم سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت با معرفی ۱۱ پیشران صنعتی منتشر شد. متولیان این حوزه بر مبنای اولویت رشته فعالیت‌ها و تعیین صنایع منتخب، اقدام به هدف‌گذاری ظرفیت تولید برخی از صنایع تا افق ۱۴۰۴ کرده‌اند. براساس این گزارش «مواد و محصولات شیمیایی»، «محصولات کانی غیرفلزی»، «وسایل نقلیه زمینی، ریلی و دریایی»، «معدن و استخراج معدنی»، «فلزات اساسی»، «صنایع پیشرفته»، «محصولات لاستیکی و پلاستیکی»، «ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی و تولیدی» و «نساجی و پوشاک» صنایع منتخبی هستند که وزارت صنعت ضمن بررسی وضعیت موجود، چشم‌انداز تولید در محصولات منتخب هر صنعت را نیز تا افق ۱۴۰۴ اعلام کرده است.

ویژگی‌های صنعتی شدن ایران تا افق 1404

براساس سند راهبردی منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تا ۸ سال آینده ایران باید از ۲۷ ویژگی به‌عنوان کشوری با اقتصاد نوظهور صنعتی برخوردار باشد. اولین ویژگی مهم به شاخص‌های اقتصادی بین‌المللی باز می‌گردد.

بر این اساس وضعیت کشور از منظر شاخص‌های اقتصادی بین‌المللی باید هم‌تراز کشورهای نوظهور صنعتی شود. با توجه به آخرین گزارش منتشر شده توسط یونیدو، کشورهایی مانند مکزیک، مالزی، ترکیه، برزیل و عربستان سعودی به لحاظ معیارهای سرانه ارزش‌افزوده صنعتی، سرانه تولید ناخالص داخلی و سهم ارزش افزوده صنعتی در جهان در گروه کشورهای نوظهور صنعتی قرار گرفته‌اند. بعد از رفع تحریم‌های بین‌المللی دروازه‌ها برای ورود سرمایه‌گذاران باز شد، اما برخی موانع همچون قوانین مخل کسب‌وکار سرمایه‌گذاران را برای ورود به ایران با تعلل رو‌به‌رو کرده است. بر همین اساس «وجود زمینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» دومین ویژگی‌ ایران در افق ۱۴۰۴ به شمار می‌رود. «سهم مناسب در تجارت جهانی به لحاظ حجم تجارت»، «مبادی واردات و مقاصد صادرات»، «وجود بنگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ صنعتی و تجاری در بین برترین‌های دنیا»، «رتبه و جایگاه مطلوب رشته‌های مهم و پیشران صنعتی در رتبه‌بندی جهانی» از جمله ویژگی‌های دیگری هستند که در افق ۱۴۰۴ به چشم می‌خورد.

اما در گام‌های بعدی ویژگی‌های دیگری نیز آورده شده است: «سهم ارزش‌افزوده صنعتی کشور از ارزش افزوده صنعتی جهان هم‌تراز کشورهای نوظهور»، «رتبه مطلوب در شاخص رفاه اجتماعی و امید به زندگی»، «سهم ارزش افزوده صنعتی در تولید ناخالص داخلی هم تراز کشورهای نوظهور صنعتی»، «سرانه ارزش افزوده صنعتی هم‌تراز کشورهای نوظهور صنعتی»، «سرانه تولید ناخالص داخلی هم‌تراز کشورهای نوظهور صنعتی»، «سرانه صادرات صنعتی هم‌تراز کشورهای نوظهور صنعتی»، «سهم صادرات صنعتی با محتوای فناوری متوسط و بالا هم‌‌تراز کشورهای نوظهور صنعتی»، «سطح بالای نفوذ فناوری در صنایع مختلف»، «تغییر ترکیب سهم تحقیقات در دانشگاه‌ها و مجامع علمی و تحقیقاتی و رسیدن سهم تحقیقات کاربردی به میزان حداقل ۳۴ درصد»، «تبعیت نقشه علمی و فناوری از استراتژی توسعه صنعتی کشور و محور قرار دادن فناوری و صنعت در نظام ملی نوآوری»، «وجود سازمان‌ها و نظام های مدیریتی کارآمد»، «وجود بخش خصوصی توانمند و مجموعه های فعال بزرگ مقیاس در تولید و خدمات کشور»، «اتصال به بازارهای جهانی و مبنا قرار دادن تقاضای جهانی در تنظیم طرف عرضه»، «سطح بالای بهره وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی»، «کفایت و فراهم بودن زیرساخت‌های بخش»، «وجود فضای آزاد فکری برای شکوفایی استعدادها و خلاقیت»، «نظام استقرار یافته مسوولیت‌پذیری اجتماعی»، «عمده بودن سهم کالاهای سرمایه ای و خطوط و تجهیزات تولید و فناوری در واردات و سهم مطلوب کالاهای با ارزش افزوده بالا در صادرات»، «حاکمیت نظام پرداخت دستمزد مبتنی بر کار اثربخش»، «نگرش غالب و حاکم بر جامعه، مبتنی بر فرهنگ صنعتی»، «حاکمیت نظام حقوقی تسهیل گر و کارآمد در امر سرمایه گذاری و خلق ثروت ملی» و «حاکمیت نظام بازار و محدود بودن دخالت دولت جز در موارد شکست بازار» از دیگر ویژگی‌هایی است که متولیان وزارت صنعت برای توسعه صنعتی ایران تا افق ۱۴۰۴ در نظر گرفته‌اند.

بر این اساس، وزارت صنعت بر مبنای اولویت رشته فعالیت‌ها و تعیین صنایع منتخب، نسبت به بررسی برخی از این صنایع که اطلاعات ظرفیت‌های تولید آنها در دسترس بوده، اقدام به هدف‌گذاری تا افق ۱۴۰۴ کرده است. براساس این گزارش «مواد و محصولات شیمیایی» که به دو گروه محصولات منتخب «پتروشیمی» و «دارو» تقسیم می‌شوند تا افق سال ۱۴۰۴ به ترتیب باید به ظرفیت تولید ۱۳۰ میلیون تن و ۶۰ میلیارد عدد دست یابند. این در حالی است که ظرفیت فعلی پتروشیمی ۵۸ میلیون تن و ظرفیت تولید دارو ۵۰‌میلیارد عدد است.

محصولات کانی غیرفلزی نیز به دو محصول منتخب «سیمان» و «کاشی و سرامیک» تقسیم شده‌اند. سیمان در حال حاضر ظرفیت تولید ۸۰‌میلیون تنی دارد و کاشی و سرامیک هم حدود ۵۴۳ میلیون متر مربع دارای ظرفیت است. برای این دو محصول منتخب صنعتی تا سال ۱۴۰۴ به ترتیب ۱۲۰ میلیون تن و ۷۰۰ میلیون متر مربع ظرفیت تولید در نظر گرفته‌اند. قرعه سومین صنعت منتخب به نام «وسایل نقلیه زمینی، ریلی و دریایی» درآمده است. این صنعت که تنها با یک محصول منتخب به نام خودرو ارزیابی شده است، قرار است تا سال ۱۴۰۴ به ظرفیت تولید ۳ میلیون دستگاه دست یابد. ظرفیت فعلی تولید خودرو ۹/ ۱ میلیون دستگاه است. معدن و استخراج معدنی نیز با معرفی یک محصول منتخب در جایگاه بعدی قرار گرفته است. «سنگ‌آهن» در شرایط فعلی ۶۶ میلیون تن ظرفیت تولید دارد که قرار است تا ۸ سال آینده به ظرفیت تولید ۱۶۵ میلیون تن برسد. اما فلزات اساسی یکی دیگر از صنایع منتخب وزارتخانه به شمار می‌رود. برای این گروه صنعتی در سه محصول «فولاد خام»، «آلومینیوم» و «مس کاتد» هدفگذاری صورت گرفته است. این محصولات به ترتیب در شرایط فعلی ظرفیت تولیدی بالغ بر ۲۸/ ۶ میلیون تن، ۴۶۰ هزار تن و ۲۵۵ هزار تن را به خود اختصاص داده‌اند. قرار است تا سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید «فولادخام» به ۵۵ میلیون تن، «آلومینیوم» به ۱۲۰۰ هزار تن و «مس کاتد» به ۴۵۰ هزار تن برسد. «صنایع پیشرفته» نیز در هدف‌گذاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در نظر گرفته شده‌اند. «الکترونیک و میکروالکترونیک» و «هوا و فضا» که جزو محصولات منتخب گروه صنایع پیشرفته محسوب می‌شوند خود نیز دارای زیرمجموعه‌هایی هستند. در گروه «الکترونیک و میکرو الکترونیک»، «گیرنده‌های LED و LCD» که ظرفیت فعلی آن ۳/ ۲ میلیون دستگاه است، قرار است تا ۸ سال آینده به ظرفیت تولید ۴ میلیون دستگاهی دست یابد.

از سوی دیگر، هدف‌گذاری صنعت «هوا و فضا» در چهار محصول منتخب صنعتی «وسایل پرنده بدون سرنشین»، «وسایل پرنده دو نفره، سبک‌تر و ورزشی»، «پرنده‌های تا ۲۰ نفره» و «بازسازی و تعمیر اساسی هواپیماهای مسافربری و هلیکوپتر» دیده شده است. «وسایل پرنده بدون سرنشین» که ظرفیت فعلی آن ۵۰۰ فروند است باید تا ۸ سال آینده به ۱۰۰۰ فروند افزایش یابد. «وسایل پرنده دو نفره، سبک‌تر و ورزشی» هم که در حال حاضر ظرفیت تولید ۸۰ فروند را دارند، باید در مدت ۸ ساله به ظرفیت ۲۰۰ فروندی دست یابند. همچنین محصولات «پرنده‌های تا ۲۰ نفره» و «بازسازی و تعمیر اساسی هواپیماهای مسافربری و هلیکوپتر» که هر کدام ظرفیت ۱۰ فروند تولید را دارند، باید به ترتیب تا افق ۱۴۰۴ به ظرفیت تولید ۵۰ و ۲۰ فروند برسند.

از دیگر صنایع منتخب می‌توان به محصولات لاستیکی و پلاستیکی اشاره کرد. محصول منتخب این صنعت، «تایر و تیوب» در نظر گرفته شده است. ظرفیت تولید فعلی «تایر و تیوب» در ایران هم اکنون بیش از ۳۶۳ هزار تن است که باید در مدت مذکور به ۷۰۰ هزارتن برسد.«ماشین آلات و تجهیزات صنعتی و تولیدی» نیز یکی دیگر از گروه‌های صنایع منتخب است که ۶ محصول منتخب صنعتی در زیرمجموعه آن هدف‌گذاری شده‌اند. «تجهیزات صنعتی»، «تراکتور»، «کمباین»، «یخچال و فریزر»، «لباسشویی» و «کولرآبی» ۶ محصول منتخبی هستند که باید ظرفیت تولیدشان تا ۸ سال آینده به ترتیب به ۱۲۰۰ هزارتن، ۶۰ هزار دستگاه، ۲۰۰۰ دستگاه، ۴ میلیون دستگاه، ۴ میلیون دستگاه و ۳ میلیون دستگاه برسد. این در حالی است که در شرایط فعلی «تجهیزات صنعتی» با ظرفیت تولید ۸۵۰ هزارتن، «تراکتور» با ظرفیت ۴۰ هزار دستگاه، «کمباین» با ظرفیت ۱۲۰۰ دستگاه، «یخچال و فریزر» با ظرفیت ۲.۴ میلیون دستگاه، «لباسشویی» ۱.۷ میلیون دستگاه و «کولرآبی» با ظرفیت تولید ۲.۲ میلیون دستگاه در حال فعالیت هستند.

«نساجی و پوشاک» آخرین گروه محصولات منتخب صنعتی هستند که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای افزایش تولیدشان هدف‌گذاری صورت گرفته است. «نساجی و پوشاک» به ۵ کالای منتخب «الیاف اکریلیک» با ظرفیت تولید فعلی ۴۰هزارتن، «الیاف پلی استر» با ظرفیت تولید ۲۴۰ هزارتن، «نخ سیستم پنبه‌ای» با ظرفیت تولید ۲۴۰ هزارتن، «نخ یک سره پلی‌استر» با ظرفیت تولید ۳۰۰ هزارتن و «فرش ماشینی» با ظرفیت تولید ۱۲۴ میلیون مترمربع تقسیم شده‌اند. براساس این گزارش این محصولات باید تا افق ۱۴۰۴ به ترتیب به ظرفیت تولید ۱۵۰ هزارتن، ۳۵۰ هزارتن، ۴۷۰ هزارتن، ۴۰۰ هزارتن و ۱۳۵ میلیون مترمربع دست یابند. با نگاهی به بررسی‌های انجام شده، رشته فعالیت‌های صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، تولید محصولات کانی غیرفلزی، فلزات اساسی، مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید فرآورده‌های نفتی، صنایع نساجی و پوشاک و وسایل نقلیه، در تمامی شاخص‌ها، بیشترین نقش و سهم را دارند و بنابراین باید در تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری مورد توجه بیشتر قرار گیرند.