سه موضوع اساسی در گردشگری ایران

دنیای اقتصاد: از منظر بخش خصوصی مقوله سرمایه‌گذاری بسیار مهم است و گردشگری می‌تواند به‌عنوان زمینه سرمایه‌گذاری عمل کند. گردشگر با ورود به ایران با زمینه‌های سرمایه‌گذاری خارجی آشنا می‌شود و سرمایه‌گذاری نیز باعث توسعه گردشگری می‌شود؛ بنابراین یک رابطه دوسویه میان آنها وجود دارد. این صنعت باید به‌عنوان مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری و عامل پیشران آن مطرح باشد. همچنین به دلیل پراکندگی توریستی مناطق مختلف کشور، می‌تواند فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیمی را در استان‌های مختلف ایجاد کند. در این حال، کمیسیون سرمایه گذاری اتاق بازرگانی ایران در جدیدترین گزارش خود پیرامون گردشگری ضمن بررسی ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در گردشگری و همچنین فرصت‌ها، تهدید‌ها، نقاط ضعف و قوت توسعه توریسم در کشور، قریب به ۵۰ پیشنهاد برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی از طریق توسعه این صنعت ارائه کرده است. این گزارش «تامین زیرساخت‌های لازم»، «ارائه تسهیلات و خدمات گردشگری مناسب جذب توریست» و «هدف‌گذاری در بازارهای بالقوه خارجی» را سه موضوع اساسی در گردشگری ایران دانسته و از آنها به‌عنوان مسائل قابل پیگیری در این حوزه یاد کرده است.

7 ویژگی‌ سرمایه‌گذاری در گردشگری

براساس این گزارش، سرمایه‌گذاری در عرصه توریسم دست کم ۷ویژگی اصلی دارد. نخست آنکه، سمت تقاضا در صنعت گردشگری به‌شدت تحت‌تاثیر عوامل غیر اقتصادی است؛ به این معنا که وقوع بی‌ثباتی‌های سیاسی، تروریسم و گسترش بیماری‌های خاص از جمله مسائلی هستند که می‌توانند به آسیب‌پذیری جدی صنعت جهانگردی یک منطقه منجر شوند. از سوی دیگر، کالاها و خدمات تولیدشده در گردشگری عمدتا غیر قابل انبار کردن هستند و این ویژگی به دلیل ماهیت خدماتی بودن آن است. به این ترتیب روشن می‌شود که مساله نوسان عرضه و تقاضا در گردشگری بسیار حسا‌س‌تر از سایر صنایع تولیدی است. فصلی بودن نیز دیگر ویژگی گردشگری است. در صنعت توریسم تلاش‌ها باید در جهت کاهش نوسانات فصلی و دوره‌ای یا متعادل کردن تقاضاها در زمان‌های مختلف باشد.

شلوغ بودن بیش از حد یک هتل در فصلی از سال و خلوت بودن بیش از اندازه آن در فصلی دیگر مقرون به‌صرفه و صلاح نیست. در عین حال، کارشناسان معتقدند گردشگری صنعتی چتری است؛ به این معنا که نقصان در ارائه هر یک از کالاها و خدمات حین سفر، به ایجاد محدودیت در تقاضا برای سایر کالاها و خدمات این صنعت مبدل می‌شود. مثلا اگر خدمات اقامتگاهی مناسبی در یک مقصد گردشگری عرضه نشود، کارآیی سیستم حمل‌ونقل، ظرفیت خدمات غذایی، امکانات جاذبه‌های محلی و توانمندی دفاتر و واحدهای ارائه‌دهنده گردشگری همه و همه تا حدود بسیاری بی‌نتیجه می‌مانند. این درست نظیر آن است که قسمتی از یک چتر سوراخ شده باشد که کل آن را بی‌فایده می‌سازد. همچنین این صنعت به‌شدت تحت‌تاثیر سیستم حمل‌ونقل است.

در گزارش مذکور، از بلند بودن مدت زمان بازگشت سرمایه نیز به‌عنوان ششمین ویژگی سرمایه‌گذاری در گردشگری یاد شده است. سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری مبالغ زیادی را می‌طلبد و سال‌های زیادی لازم است تا سرمایه‌گذاری انجام‌شده بازیافت شود. از این رو، یک بنگاه گردشگری باید دارای چنان قابلیت انعطاف مالی باشد که در صورت بروز تنگناهای مالی یا رخدادهای غیرمترقبه توان حرکت و ادامه حیات اقتصادی خود را همواره حفظ کند. در نهایت، بهبود و گسترش سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری، زمینه‌ای مناسب برای تشکیل شرکت‌های بزرگ و مشارکت‌های چندملیتی را فراهم خواهد کرد. لذا ماهیت اصلی شرکت‌های چندملیتی و تاثیرات مثبت و منفی عملکرد فعالیت‌های این‌گونه شرکت‌ها در صحنه اقتصاد جهانی به ویژه در ارتباط با کشورهای توسعه‌نیافته را همواره باید مد نظر قرار داد. طبق این گزارش فرصت‌ها، تهدید‌ها و نقاط قوت و ضعف گوناگونی بر سر راه توسعه گردشگری ایران وجود دارد؛ نکاتی که در جدول آمده است.

پیشنهادهای راهبردی

از سوی دیگر این گزارش، توجه به جنبه فرهنگی کالاها و خدمات در سبد پرتفوی صادرات کشور؛ توجه به صنایع‌دستی و سرمایه‌گذاری بیشتر در این زمینه؛ جدیت بیشتر در امر شناساندن اهمیت صنعت گردشگری به مردم و فراهم‌سازی بستر پذیرش گردشگر در افکار عمومی؛ تبیین نقش این صنعت به عنوان کانال جذب سرمایه‌گذاری خارجی، منبع اشتغال‌زایی و راهی برای توسعه اقتصادی و انسانی؛ جهت‌دهی برای رسیدن به نوآوری، خلاقیت و تشویق به تحقیق و توسعه بیشتر در این زمینه؛ سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی؛‌ اطلاع‌رسانی کافی درباره جاذبه‌های گردشگری و تبلیغات موثر جهت تبیین افکار جهانی توسط سازمان‌ها، دفاتر و نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی در امور سیاحتی؛ انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با کشورها و سازمان‌های گردشگری جهانی و کشوری به‌منظور تبادل و جذب گردشگر بیشتر را برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی از طریق توسعه صنعت گردشگری پیشنهاد کرده است.

همچنین طراحی و اجرای بسته‌های حمایتی از گردشگران خارجی از قبیل اعطای خطوط اعتباری، کارت تخفیف، معافیت مالیاتی صادرات کالاهای گردشگری به صورت عملیاتی و شفاف؛ استفاده از نیروی انسانی کارآزموده و متخصص در امور مرتبط با گردشگری؛ اصلاح قوانین و مقررات ورود و خروج اتباع خارجی؛ تهیه نقشه جامع؛ تهیه و تنظیم شناسنامه برای کلیه آثار تاریخی و فرهنگی موجود در کشور و تلاش در جهت شناسایی آثار باستانی ایران در جهان و انتقال آنها به کشور؛ آگا‌ه‌سازی و اطلاع‌رسانی نسل جدید به مبانی تطبیقی حقوقی درباره آثار فرهنگی و تاریخی کشور؛ استفاده از فناوری‌های نوین و اطلاع‌رسانی الکترونیکی از طرق سایت‌ها به مردم جهان برای جذب گردشگر نیز از دیگر پیشنهادها در این عرصه عنوان شده است.

به باور کارشناسان اتاق ایران معرفی فرهنگ‌های تمدن‌ساز و اطلاع‌رسانی در زمینه تمدن عظیم ایرانی- اسلامی و آثار آن؛ برگزاری اجلاس و کنفرانس‌ها در شهرهای تاریخی برای تبلیغ و جذب بیشتر گردشگر؛ توجه به مفاهیم قرآن و روایات درباره گردشگری؛ تولید فیلم‌های جذاب و متناسب و نمایش آن در رسانه‌ها؛ ایجاد موزه‌های محلی در هر شهر برای نگهداری آثار شخصی افراد به نام آنها؛ ایجاد امکانات مناسب اقامتی، پذیرایی و بهداشتی در جوار آثار تاریخی؛ حفظ و مرمت گورستان‌های تاریخی و احیای آن به‌عنوان مدفن بسیاری از مفاخر علمی و مذهبی و تاریخی؛ ایجاد امنیت برای سرمایه‌گذاری در بخش میراث‌فرهنگی و گردشگری؛ ورود بخش خصوصی به صنعت موزه، میراث فرهنگی، گردشگری و هتلداری با نظارت دولت و ارائه تسهیلات و معافیت؛ آموزش نیروهای متناسب در بخش آثار تاریخی برای مرمت، حفظ، راهنمایی و پژوهش؛ استفاده از منابع اصل ٤٤ در زمینه گردشگری و میراث فرهنگی برای کمک به بخش خصوصی؛ ایجاد امنیت برای گردشگران خارجی و اتخاذ تدابیر لازم جهت رفع ذهنیت‌های منفی موجود؛ رفع تبعیض برای جهانگردان خارجی و تخفیف ویژه برای آنها در بازدید از موزه‌ها و حذف موانع غیر ضروری و ایجاد تسهیلات اداری برای گردشگران از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی از طریق گردشگری بینجامد.

علاوه‌بر این، واگذاری جاذبه‌های طبیعی به بخش خصوصی برای ایجاد امکانات تفریحی و گردشگری با نظارت دولت؛ لزوم وحدت در سیاست‌گذاری بخش گردشگری؛ احیای دروازه‌های تاریخی به‌عنوان سمبل شهرهای تاریخی و جاذبه گردشگری؛ مرمت و احیای کاروانسراها، خانه‌ها، برج‌ها و قلعه‌های تاریخی وبهره داری از آنها به‌عنوان مراکز اقامتی، تفریحی و موزه؛ برگزاری تورهای رایگان برای دانشجویان به‌منظور آشنایی آنان با میراث‌فرهنگی؛ نصب تابلوی معرفی آثار در محل آنها؛ معرفی آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری هر شهر در مدخل آن؛ تامین امنیت آثار تاریخی و اتخاذ تدابیر و آموزش‌های لازم برای جلوگیری از سرقت آثار؛ ارتقای سطح خدمات رفاهی و گردشگری در حد استانداردهای جهانی برای جذب گردشگر نیز بخشی دیگر از این پیشنهادها است. در نهایت نیز این گزارش گسترش فرهنگ گردشگری و حفظ میراث فرهنگی در میان اقشار مختلف جامعه؛ نصب تابلوهایی برای نگاشتن یادبود و جلوگیری از مخدوش کردن آثار؛ تسهیل در تردد به مناطق گردشگری و اختصاص وسایل نقلیه و ایستگاه‌های خاص گردشگری برای جابه‌جایی گردشگران به محل آثار تاریخی خارج از شهرها؛ ارتقای کمی و کیفی صادرات صنایع دستی؛ استفاده از جاذبه‌ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی درحوزه آب درمانی و توریسم سلامت را از دیگر راه‌هایی دانسته که از آن طریق می‌توان به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور از جمله در گردشگری دست یافت.

لزوم نقش‌آفرینی همه بخش‌ها

این گزارش در بخش پایانی خود تاکید کرده است که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور و منطقه با توجه به فرابخشی بودن صنعت توریسم، باید تدوین اهداف و برنامه‌ها را به گونه‌ای ترسیم کنند که ضمن تولی‌گری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سایر بخش‌ها اعم از دولتی و خصوصی نیز در تامین نیازهای اساسی نقش خود را به درستی ایفا کنند تا به این ترتیب با تعامل و تعریف روابط متقابل و ارگانیک بخش‌های وابسته به این صنعت، شریان اقتصادی گردشگری کارآمد و توانمند شود؛ تا جایی که در بستر صنعت توریسم و با ایجاد کسب و کار جدید، سطح اشتغال‌زایی و درآمد لایه‌های مختلف اجتماعی رشد قابل‌قبولی داشته باشد.

کارشناسان همچنین یادآور شده‌اند که سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری نیازمند توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، فراهم کردن شرایط اجتماعی مناسب و بهبود روابط سیاسی با سایر کشورها است. عدم شناخت، فقدان مطالعات امکان‌سنجی یا تحلیل هزینه منفعت در طرح‌های گردشگری، فقدان استفاده از نیروی انسانی کارآمد، تصورات منفی گردشگران درباره شرایط امنیتی کشور، تبلیغات نامناسب، نارسایی‌های محل‌های استقرار، موانع حمل ونقل، خدمات فرودگاهی نامناسب، نقش ناکارآمد دولت و نهادهای دولتی مثل بانک‌ها از عمده‌ترین مشکلات این صنعت به‌شمار می‌رود. با اتخاذ راهکارهای مناسب برای رفع هرکدام از موانع فوق و به‌کارگیری دانش حسابداری، چه در زمینه اقلامی که در قالب صورت‌های مالی مانند ترازنامه یا سود و زیان ارائه می‌شوند و چه در زمینه اقلامی که قابلیت ارائه در قالب اعداد و ارقام را ندارند، همچنین با لحاظ کردن مسائل مرتبط با حسابداری زیست‌محیطی می‌توان بسترهای مناسب را برای توسعه این صنعت فراهم کرد.