تغییر اقلیم درصنعت شیمیایی جهان

حمزه بهادیوند چگینی: بررسی‌های جهانی نشان می‌دهند فشارهای نزولی در اقتصاد جهانی در سال‌های اخیر به خصوص بعد از بحران جهانی در سال ۲۰۰۸ باعث شد تا همه صنایع با روند کاهشی از بعد شاخص‌هایی نظیر تولید، مصرف و قیمت روبه‌رو‌ شوند. یکی از این صنایع که به خصوص با دو اهرم وضعیت اقتصاد جهانی و تغییرات بهای نفت شرایط متفاوتی را در خلال ۸ سال گذشته تجربه کرده صنایع شیمیایی است. طبق بررسی‌های اقتصاد جهان، از سال ۲۰۰۷ تاکنون رشد اقتصاد دنیا نتوانسته به رقم میانگین ۳۵ ساله خود یعنی نرخ ۵/ ۳ درصدی دست پیدا کند. این به معنای آن است که شرایط کنونی اقتصاد جهان شرایط اضطراری محسوب می‌شود هرچند در دو سال گذشته از ثبات بهتری برخوردار شده اما این ثبات برای تحرک مناسب صنایع کافی نیست. از آن بدتر تغییرات مداوم ارزش دلار و نوسانات بالای بهای نفت به‌عنوان دو عامل موثر بر صنایع، تقاضا برای محصولات شیمیایی را کاهش داده، از طرفی فروش صنعتی افت کرده و با کاهش شدید قیمت نفت ارزش فروش محصولات شیمیایی نیز با کاهش مواجه شده است.

یک برآورد نشان می‌دهد در برخی محصولات شیمیایی افت بهای نفت به کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی فروش محصولات شیمیایی منتهی شده است و تنها محصولات متکی به نفتا توانسته‌اند از این شرایط استفاده مناسبی ببرند زیرا با کاهش هزینه مواد اولیه حدود ۶۰ درصد روبه‌رو‌ شده‌اند که تا حد زیادی به بهبود حاشیه سود این دسته از فعالان منجر شده است. کارشناسان در این رابطه به چشم‌انداز صنایع شیمیایی در یک سال جاری و حتی بیشتر اشاره کرده و می‌گویند انتظار می‌رود شرایط مشابه یا حتی کمی بدتر از شرایط فعلی برای برخی شرکت‌های شیمیایی در سراسر جهان باشد که با وضعیت عدم قطعیت در بازارهای بزرگی مثل چین و هند یا کشورهای نوظهور تشدید می‌شود. بر اساس پیش‌بینی‌ها در سال جاری شرایط رکودی اقتصاد ایالات متحده و اروپا و رکود در اقتصاد چین باعث می‌شود در صنایع شیمیایی یک تا ۲ درصد افت را از بعد تقاضا تجربه کنیم. در تشریح این وضعیت باید به سیاست‌های دولت جدید آمریکا برای مقابله با برخی اصول تجاری اشاره کرد که نقش بسزایی در انقباض اقتصادی این کشور در آینده نه چندان دور ایفا خواهد کرد.

گفته می‌شود این مساله که می‌تواند با تحریک سرمایه‌گذاری داخلی همراه شود تولید را در داخل ایالات متحده افزایش می‌دهد که این موضوع به دلیل چالش‌های جدید دسترسی به بازارهای بین‌المللی کار را برای تولیدکنندگان آمریکایی صنایع شیمیایی سخت خواهد کرد. در منطقه یورو و به‌طور خاص در انگلستان تسهیل پولی در این مناطق به رونق خاصی در صنایع شیمیایی منجر نمی‌شود و انتظار نمی‌رود تقاضا را برای شرکت‌های شیمیایی تقویت کند. در حال حاضر برنامه‌های انگلستان برای خروج از اتحادیه و برگزاری رفراندوم در این کشور می‌تواند شرایط را در برابر فعالیت‌های صنعتی با تغییر روبه‌رو‌ کند و از طرف دیگر انتخابات در فرانسه، ایتالیا و آلمان که می‌تواند روی سیاست‌های اقتصادی این کشورها در ماه‌های پیش رو اثر بگذارد و حتی به سیاست‌های انزواطلبانه تجاری در مقابله با تصمیمات تجاری ایالات متحده منتهی شود دیگر موردی است که نباید از نظر دور داشت. در این بین اما در خاورمیانه نیز شاهد بازسازی‌های اقتصادی هستیم که بیشتر به دلیل کاهش بهای نفت و اثرات آن بر اقتصادهای این منطقه رخ داده است.

این موضوع شاید بیش از بسیاری مناطق دنیا روی صنایع شیمیایی اثرگذار بوده است. با این حال کشورهای این منطقه سیاست‌های جدیدی را در پیش گرفته‌اند. به‌عنوان مثال عربستان سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم صادرات غیرنفتی خود را از اقتصاد ملی از رقم ۱۶ درصد کنونی به ۵۰ درصد برساند. پیش‌بینی کارشناسان آن است که صنایع شیمیایی یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های منطقه خاورمیانه و نقطه اصلی اتکای این کشورها برای توسعه صادرات غیرنفتی است. این کشورها با ایجاد ارزش افزوده به احتمال زیاد از صادرات نفت‌خام دوری کرده و با تولید مواد پلیمری و شیمیایی قدم در توسعه این صنایع خواهند گذاشت این در حالی است که قیمت پایین نفت از یکسو و دسترسی فراوان به نفت و گاز از سوی دیگر توسعه این صنعت را برای آنها توجیه‌پذیر خواهد کرد.در این میان در آسیا و به‌طور خاص چین که نرخ رشد اقتصادی آن دو برابر متوسط رشد اقتصادی جهان است می‌توان به ثبات صنعت شیمیایی منطقه امید داشت. گفته می‌شود چین همچون لنگری اقتصاد دنیا را در شرایط متعادل نگه داشته اما با توجه به تحولات سایر بخش‌ها که در فوق به آنها اشاره شد وضعیت دنیا در حال تحول است و این تحول می‌تواند به شدت صنایع پایه از جمله صنایع شیمیایی را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

با این حال در منطقه آسیا فشارهای ناشی از تغییر هزینه‌های تولید و تغییرات تولید صنایعی از جمله خودرو، ساخت‌و‌ساز یا حتی صنایع دارویی باعث می‌شود پیش‌بینی‌های مناسبی از وضعیت تولید در صنایع شیمیایی وجود نداشته باشد. نتیجتا اینکه چشم‌انداز ناپایدار پیش رو در اقتصاد دنیا باعث شده محیط رقابتی شدیدی در صنایع گوناگون از جمله صنعت شیمیایی قابل تصور باشد که تولیدکنندگان تلاش می‌کنند تا برای رشد سودآور در بازارهای جهانی اولا کاستی‌های خود را برطرف کرده و بتوانند با ارتقای کیفی قیمت تمام‌شده پایین‌تری را عرضه کنند. در این شرایط یک بازی با حاصل جمع صفر رخ خواهد داد که سهم بازیکنان بازار شیمیایی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. به عبارتی باید گفت تغییر اقلیم صنعت شیمیایی متاثر از تغییرات در وضعیت اقتصادی کشورهای دنیا می‌تواند شرایط جدیدی را برای این صنعت مهم ایجاد کند.

در نهایت ضعف ساختاری در اکثر بازارها از یکسو و حرکت به سمت استفاده از مواد بازیافتی پتروشیمی از سوی دیگر که تاثیر زیادی بر مواد تولیدی در این صنعت به همراه دارد و به کاهش تقاضا برای مواد اولیه منجر شده است باعث می‌شود رشد بالقوه برای مواد جدید محدود شود و در عوض پلیمرهای زیست محیطی و تجدیدپذیر به تدریج جایگزین این گروه شوند؛ با این حال تلاش فعالان صنعت شیمیایی حرکت به سمت بهبود صرفه‌جویی در مقیاس تولید، بهبود بهره‌وری در تولید، کاهش هزینه‌های تولید و رشد ارزش افزوده خواهد بود. در بخش فروش ارائه خدمات متفاوت با هزینه‌های پایین، بهبود بازدهی فروش، ارتقای قیمت‌گذاری و قیمت‌های پایه مناسب و... همگی از سایر موضوعاتی هستند که در دوره جدید تمرکز فعالان این صنعت بر آنها خواهد بود. بر این اساس می‌توان امیدوار بود هزینه‌های تولید تا حد زیادی کنترل شده و سودآوری تقویت شود تاجایی‌که رشد ۲ تا ۵ درصدی سودآوری بنگاه‌ها موضوع قابل پیش‌بینی است. فعالان صنعت شیمیایی نیز معتقدند با توجه به پیش‌بینی‌هایی که از افزایش قیمت نفت وجود دارد می‌توان گفت روند رو به رشدی را در بخش هزینه‌های تولید می‌توان متصور بود اما این هزینه‌ها می‌تواند با روش‌های فوق کنترل شود. قیمت نفت در حال حاضر بالاتر از ۵۵ دلار است و برخی پیش‌بینی‌ها از رسیدن قیمت به ۷۰ دلار نیز حکایت دارد که در این صورت باید گفت شرایط صنایع شیمیایی نیز با تغییرات جدی روبه‌رو‌ خواهد شد.