سایه بحران تقاضا بر تولید؟

دنیای اقتصاد: وزارت صنعت، معدن و تجارت هر سال برنامه تولید خودرو در کشور را در شرایطی اعلام می‌کند که این برنامه در عمل همواره با افت و خیزهای بسیاری همراه است. در این زمینه بسیاری از کارشناسان معتقدند که عمده‌ترین عامل افت و خیز در تحقق برنامه وزارت صنعت طی سال‌های ۹۰ تا ۹۵ بحران تقاضا و قیمت بوده است.نگاهی به هدف‌گذاری وزارت صنعت برای تولید خودرو طی سال‌های ۹۰ تا ۹۵ گویای آن است که تیراژ تولید خودروسازان داخلی همواره با افت و خیزهایی همراه بوده است؛ به‌طوری‌که خودروسازان در برخی از سال‌ها به تیراژ هدف‌گذاری شده ازسوی وزارت صنعت رسیده‌اند، اما در برخی سال‌ها نتوانستند آن را محقق کنند. بررسی عوامل اثرگذار طی این سال‌ها نشان از آن دارد که بحران تقاضا و قیمت موجب شده که خودروسازان نتوانند تولید خود را براساس برنامه مدنظر وزارت صنعت به انجام برسانند.

اما بنابه گفته کارشناسان مهم‌ترین چالش نیمه دهه سپری شده در صنعت خودرو بحران تقاضا بوده است؛ این در شرایطی است که عوامل دیگری همچون اعمال تحریم‌های بین‌المللی، افزایش قیمت خودرو، اثرات روانی ناشی از برجام، و قدیمی شدن خودروهای تولیدی خودروسازان، را نیز باید بر بحران تقاضا و از سوی دیگر تحقق برنامه‌ریزی وزارت صنعت برای تولید خودرو اضافه کرد. کارشناسان معتقدند که مجموع این عوامل همواره موجب شده که صنعت خودرو با کاهش تقاضا مواجه شود. در همین حال وزارت صنعت در حالی برنامه تولید خودرو در سال‌جاری را یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه در نظر گرفته است که برنامه پیش‌بینی شده تولید در سال ۹۶ در مقایسه با سال ۹۵ افزایش بیش از ۱۱ درصدی دارد. با این حال، کارشناسان برنامه تولید خودرو در سال‌جاری را تابع عواملی چون تقاضای مناسب در بازار می‌دانند این در شرایطی است که به‌نظر می‌رسد خودروسازان از سمت عرضه مشکلی ندارند اما با نگرانی بخش تقاضا را دنبال می‌کنند. بنابراین به‌نظر می‌رسد، سایه بحران تقاضا در برنامه‌ریزی سال‌جاری وزارت صنعت، معدن و تجارت بار دیگر دیده می‌شود. موضوعی که بسیاری از کارشناسان به آن اشاره دارند و با دیده شک و تردید به تحقق برنامه تولید خودروسازان در سال‌جاری نگاه می‌کنند. این کارشناسان معتقدند که وزارت صنعت پیش از برنامه‌ریزی برای تولید باید برای تحریک بخش تقاضا پیش قدم بوده؛ چراکه سال گذشته بازار خودرو با ادامه تولید محصولات قدیمی به اشباع رسیده، بنابراین در سال جدید وقوع بحران تقاضا جدی خواهد بود. در همین حال خروج فرسوده‌ها، از سرگیری صادرات خودرو و همچنین محصولات جدید با کیفیتی متفاوت می‌تواند محرک بخش تقاضا باشد.

نگاهی به نیم دهه برنامه‌ریزی تولید

کارشناسان صنعت خودرو با نگاهی به افت و خیز تولید طی پنج سال گذشته، روند تولید محصولات خودرویی را در کشور مثبت ارزیابی نمی‌کنند؛ چراکه آن را با استراتژی سال ۱۴۰۴ در تناقض می‌بینند.بنابر برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت خودروسازان تا سال ۱۴۰۴ باید ۳ میلیون دستگاه خودرو تولید کنند که ۲ میلیون دستگاه از آن نیاز بازار داخل کشور را تامین کند و یک میلیون دستگاه آن نیز صادر شود. با وجود این خودروسازان تاکنون نتوانستند بنابر برنامه‌ریزی‌های تدوین شده ازسوی وزارت صنعت عمل کنند؛ بنابراین آنها در حال حاضر نسبت به برنامه تدوین شده بسیار عقب هستند. نگاهی به برنامه پیش‌بینی شده تولید خودرو و تیراژ محقق شده طی سال‌های گذشته نشان از آن دارد که خودروسازان همواره با چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اند.

به‌رغم آنکه خودروسازان در سال ۱۳۹۰ یک میلیون و ۶۴۰ هزار دستگاه تولید کردند که بالاترین تیراژ تولید در عمر کاری آنها به حساب می‌آید، اما به‌دنبال تشدید تحریم‌های بین‌المللی بر کشورمان در سال ۱۳۹۱ تولید انواع خودرو با افت ۴۴ درصدی به ۹۲۱ هزار و ۳۸۰ دستگاه کاهش یافت. افت تیراژ تولید خودرو در سال‌۹۲ نیز ادامه داشت؛ به‌طوری‌که خودروسازان با کاهش ۲۰ درصدی نتوانستند برنامه تولید خود را محقق کنند. هرچند کارشناسان افت تولید خودرو طی این دو سال را به علت بحران ناشی از افزایش تحریم‌ها بر صنعت خودرو، کمبود نقدینگی و همچنین مشکلات مدیریتی عنوان می‌کردند، اما افزایش بیش از دو برابری قیمت خودرو در کاهش میزان تولید و بروز بحران تقاضا اثر جدی داشت.

در حالی خودروسازان به‌دلیل افزایش قیمت خودرو با بحران تقاضا دست و پنجه نرم می‌کردند که وزارت صنعت هدف‌‌گذاری تولید خودرو در سال ۱۳۹۳ را یک میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه قرار داد. در این بین به‌دنبال کاهش مشکلات خودروسازان از یکسو و انباشته شدن تقاضا از سوی دیگر موجب شد که تیراژ تولید در سال ۱۳۹۳ به برنامه‌ریزی مدنظر وزارت صنعت نزدیک شود و تولید خودرو با افزایش۷۹درصدی به یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه برسد. اما افزایش تیراژ تولید خودرو تداوم نداشت؛ هرچند وزارت صنعت برنامه هدف‌گذاری برای تولید خودرو در سال ۹۴ را یک میلیون و ۴۰۰ هزار دستگاه قرار داد اما این امر محقق نشد. از دلایل عدم تحقق برنامه‌ریزی وزارت صنعت می‌توان به همزمانی آن با مذاکرات هسته‌ای و همچنین اثرات روانی ناشی از برجام که با افزایش انتظارات مشتریان خودرو همراه بود و همچنین شکل‌گیری کمپین نخریدن خودرو عنوان کرد بر این اساس خودروسازان سال ۱۳۹۴ را با تولید ۹۷۵ هزار دستگاه به پایان رساندند و نتوانستند برنامه تولید در نظر گرفته شده را محقق کنند.

در حالی تولید خودروسازان در سال‌ ۹۴ به‌دلیل بحران تقاضا با افت حدود ۱۷ درصدی مواجه شد که وزارت صنعت، معدن و تجارت تولید یک میلیون و ۳۵۰ هزار دستگاهی خودرو در سال ۹۵ را پیش‌بینی کرد؛ از آنجا که کاهش تیراژ تولید طی سال‌های گذشته به‌دلیل بحران تقاضا رقم خورده بود کارشناسان نسبت به اثر این موضوع بر تولید خودروسازان در سال ۹۵ نیز نگرانی داشتند. با وجود این خودروسازان که در حال امضای قراردادهای پساتحریمی خود با شرکای خارجی‌شان بودند با در پیش گرفتن روش‌های متنوع همچون فروش اعتباری توانستند تقاضای بازار را جذب کنند و برنامه پیش‌بینی‌شده وزارت صنعت در سال ۹۵ را محقق کنند.

در حالی خودروسازی کشور به‌واسطه برجام و بهره گرفتن از روش‌های فروش توانست با افزایش بیش از ۴۴ درصدی بحران تولید در سال ۹۵ را پشت‌سر بگذارند که با رسیدن به تیراژ یک میلیون و ۳۵۰ هزار دستگاهی در سال گذشته، وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه جدیدی برای افزایش تولید در سال‌جاری ارائه کرده تا این صنعت را به روزهای اوج خود نزدیک کند. بنابر هدف‌گذاری وزارت صنعت، معدن و تجارت، خودروسازان داخلی در سال‌جاری باید تیراژ تولید خود را به یک میلیون و ۵۰۰‌هزار دستگاه افزایش دهند؛ تیراژی که برخی از کارشناسان نسبت به افزایش آن به‌دلیل کمبود تقاضا اظهار نگرانی می‌کنند؛ بنابراین آنگونه که به‌نظر می‌رسد ممکن است بحران تقاضا در سال ۹۶ همچنان گریبانگیر بخش تولید شود.

الزامات تولید 5/ 1 میلیون دستگاهی خودرو

آنگونه که به‌نظر می‌رسد، افت تولید به‌دلیل کاهش تقاضا از مهم‌ترین چالش‌های صنعت خودرو کشور طی سال‌های گذشته بوده است که تداوم این روند پیامدهای خوبی برای این صنعت به‌دنبال نخواهد داشت. در این میان اما بسیاری از کارشناسان توان و ظرفیت تولید صنعت خودرو را با روزهای اوج یعنی تولید ۶/ ۱ میلیون دستگاهی سال ۹۰ مقایسه می‌کنند؛ بنابراین به باور کارشناسان تولیدکنندگان مشکلی در ظرفیت تولید ندارند، اما مهم‌ترین چالش آنها در شرایط کنونی مشکل تقاضا است. این موضوع در حالی عنوان می‌شود که بازار خودرو کشور طی سال‌های ۹۴ و ۹۵ در رکود به‌سر می‌برد و فروش خودروسازان نیز طی سال گذشته به‌واسطه بهره‌گیری از ابزارهای فروش اعتباری نسبت به سال ۹۴ رونق گرفته است. بر همین اساس کارشناسان معتقدند در‌صورتی‌که خودروسازان برنامه جدی و مدونی برای فروش خود در نظر داشته باشند، هدف‌گذاری یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاهی محقق خواهد شد، اما در‌صورتی‌که برنامه‌هایی برای توسعه بازار آنها تدوین نشود، جذب تقاضا برای فروش محصولاتشان امری مشکل خواهد بود. در این مورد حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه خودروسازان کشور ظرفیت و توان تولیدی مناسبی دارند، می‌گوید: پیش‌بینی تولید ۵/ ۱ میلیون دستگاه خودرو از سوی وزارت صنعت و معدن یک برنامه‌ریزی خارج از توان خودروسازان و دور از ذهن نیست به خصوص اینکه تولیدکنندگان در شرایط پساتحریم قراردادهای جدید خود را با شرکای خارجی‌شان به امضا رساندند.

وی با اشاره به اینکه در همه دنیا تولید براساس تقاضا صورت می‌گیرد، می‌گوید: وزارت صنعت زمانی می‌تواند هدف‌گذاری خود را برای سال جدید افزایشی در نظر بگیرد که با بازار سنجی و اطلاع از کشش بازار چنین برنامه‌ای را تدوین کند. وی معتقد است، تولید ۵/ ۱ میلیون دستگاه خودرو نیازمند ایجاد تقاضا در بازار است؛ از آنجا که برای فروش خودرو در ایران برنامه‌ریزی مدونی صورت نمی‌گیرد و شبکه بانکی و شرکت‌های‌لیزینگ نقش کارآمدی در این میان ندارند؛ بنابراین نمی‌توان به تحقق این برنامه در سال‌جاری امید داشت.

بنا به گفته کارشناسان، افزایش تولید ارتباط مستقیمی با افزایش فروش خودرو دارد که این موضوع نیز نشات گرفته از میزان تقاضا در بازار است. در این میان اما عامل مهم دیگری که بر تولید اثرگذار است که این گزینه نیز ارتباط اساسی با میزان فروش خودرو دارد، نقدینگی است. در‌صورتی‌که خودروسازان نقدینگی نداشته باشند تولید نمی‌توانند بر مدار مطلوبی بچرخند. در این مورد، فربد زاوه، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه تقاضا مهم‌ترین عامل در افزایش تیراژ تولید است، می‌گوید: یکی از مشکلات خودروسازان در شرایط کنونی، نقدینگی است. آنها در شرایطی می‌توانند به‌واسطه قراردادهای جدید، تقاضای خود را افزایش دهند که نقدینگی موردنظر را برای تامین ایجاد کنند.وی با اشاره به اینکه یکی از روش‌های جذب نقدینگی فروش است، عنوان می‌کند: تولیدکنندگان در شرایطی می‌توانند از فروش خود نقدینگی موردنیاز برای تولید را تامین کنند که در سال ۹۶ همچون سال گذشته توان لازم برای فروش اعتباری محصولات خود و جذب نقدینگی و ایجاد تقاضا را داشته باشند.

ازسوی دیگر برخی معتقدند که هدف‌گذاری تولید وزارتخانه براساس نیازسنجی بازار صورت نگرفته است اما دست‌اندرکاران صنعت خودرو چنین نظری ندارند. به باور آنها، تعیین عدد یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاهی خودرو ازسوی دولت با برنامه بوده است؛ بنابراین نگرانی نیز نسبت به فروش محصولات وجود ندارد. آن گونه که به‌نظر می‌رسد خودروسازان نیز خواستار نزدیک شدن به دوران اوج خود هستند. دورانی که در آن به میزان عرضه، تقاضا نیز به اندازه کافی وجود داشت.

در این مورد بیوک علیمرادلو، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اینکه تجربه نشان داده که صنعت خودرو توانایی و ظرفیت تولید بیش از این عدد را دارد، می‌گوید: تولیدکنندگان خودرو توانستند تیراژ تولید خود در سال ۹۵ را نزدیک به ۴۵ درصد افزایش دهند و این نشان از تداوم رشد تولید خودرو در سال‌های آتی دارد.وی با اشاره به قراردادهای خارجی خودروسازان داخلی عنوان می‌کند: افزایش تنوع، کیفیت و توجه به روش‌های فروش موجب می‌شود، تقاضای موجود در بازار خودرو افزایش پیدا کند و همسو با این موضوع تولید خودرو نیز افزایش یابد. علیمرادلو با بیان اینکه خودروسازان در حال تدوین برنامه‌های خود به‌منظور افزایش تیراژ تولید هستند، می‌گوید: ایجاد روش‌های فروش جدید و متنوع‌تر نسبت به سال گذشته در دستور کار شرکت‌ها قرار دارد و همین موضوع موجب می‌شود که تولید براساس برنامه مدون، محقق شود.