با آمریکای ترامپ چه کنیم؟

دنیای اقتصاد: «با آمریکای ترامپ چه باید کرد؟» عنوان نشستی است که روز گذشته در سالن اجتماعات روزنامه اطلاعات و به همت سایت دیپلماسی ایرانی برگزار شد؛ در این نشست مجید تخت‌روانچی معاون وزیر امور خارجه، صادق خرازی دیپلمات پیشین، ناصر هادیان، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران و کیهان برزگر استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علوم و تحقیقات به بررسی آمریکای دوران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده پرداختند و راهکارهایی را نیز در رابطه با نحوه مواجهه ایران با آمریکای ترامپ ارائه دادند. اغلب استادان حاضر در این نشست معتقد بودند که در دوره ترامپ آمریکا دچار نوعی سردرگمی و آشفتگی است و ایران باید از این مساله استفاده کند.

مجید تخت‌روانچی، مذاکره‌کننده هسته‌ای و معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه که یکی از سخنرانان مهم در این نشست بود معتقد است که قضاوت در مورد جهت‌گیری داخلی و خارجی آمریکا دوران ترامپ هنوز زود است. به گزارش «ایسنا» او با اشاره به اینکه در حال حاضر یک آشفتگی در سیاست داخلی و خارجی آمریکا مشاهده می‌کنیم ‌و علائم ضد و نقیضی وجود دارد، تاکید کرد که در شرایط فعلی مهم‌ترین گزینه پیش روی ایران انسجام ملی است و در عرصه سیاست خارجی باید نگاه و رویکردمان ید واحده باشد. او با اشاره به این موضوع که رئیس‌جمهوری جدید آمریکا تجربه کار سیاسی در زمینه‌های سیاست داخلی و خارجی ندارد، گفت این وجهی است که باید در ارزیابی‌ها مورد توجه قرار بگیرد. معاون ظریف با بیان اینکه «شاهد یک آشفتگی در سیاست داخلی و خارجی آمریکا هستیم و علامت‌های ضد و نقیضی در این عرصه می‌بینیم» به فرمان جدید ترامپ که دوشنبه شب صادر شد، اشاره کرد و گفت: «هنوز یک روز از این فرمان نگذشته که فرمان مورد اشاره با مخالفت تعدادی از اعضای کنگره و جامعه مدنی آمریکا مواجه شده است.» روانچی با تاکید بر اینکه «رویکرد ساختارشکنانه ترامپ در سطح بین‌المللی آثار خود را داشته است»، ادامه داد: «در همین چارچوب برخی از کشورهای دنیا به‌دنبال این هستند که نقش خود در عرصه بین‌الملل را بازتعریف کنند و این نکته‌ای است که باید به آن توجه داشت.» از سوی دیگر روانچی با بیان اینکه «در حال حاضر صهیونیست‌ها تلاش می‌کنند که موضوع ایران را در اولویت توجه ترامپ قرار دهند و وی را به فضای ضدیت با ایران بکشانند» افزود: «ایران با توجه به برخی از ویژگی‌هایی که من در این جلسه به آن اشاره کردم قابل حذف شدن از معادلات منطقه‌ای نیست. آنها نمی‌توانند ایران را حذف کنند و خودشان نیز این را می‌دانند؛ ولی براساس یک تصور اشتباه فکر می‌کنند که از طریق فشار می‌توانند به اهداف خود برسند.»

ثبات در منطقه باید از دل منطقه باشد

او در بخشی دیگر از صحبت‌های خود گفت: «واقعیت‌های منطقه نشان می‌دهد که این منطقه اگر می‌خواهد ثباتی در آن ایجاد شود باید این ثبات از دل منطقه بیرون بیاید و به همین خاطر است که ما می‌گوییم تکیه به خارجی‌ها به ضرر منطقه است و ما آماده گفت‌وگو با همسایگان و کشورهای منطقه هستیم.» روانچی ادامه داد: «ما همه باید بدانیم که سیاست حاصل جمع صفر دردی را از منطقه دوا نمی‌کند و نتیجه بخش نیست، بلکه این سیاست تعامل، گفت‌وگو و همکاری با کشورهای منطقه است که به نتیجه می‌رسد.» معاون وزیر خارجه همچنین گفت که مبارزه با تروریسم از عهده یک کشور بر‌نمی‌آید، بلکه همه باید با همکاری یکدیگر با این پدیده مبارزه کنند.

واکنش ایران به فرمان جدید ترامپ

معاون وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا ایران در برابر فرمان جدید ترامپ در ارتباط با ممنوعیت سفر اتباع ۶ کشور از جمله ایران به آمریکا واکنش جدیدی نشان خواهد داد، گفت: «اقدام متقابل قبلی ما در برابر فرمان قبلی ترامپ همچنان جاری و ساری است. نیازی به تصمیم جدیدی نیست و تصمیم قبلی پابرجا است.»

رویکردهای دولت‌های مختلف آمریکا

روانچی در بخشی از صحبت‌های خود در پاسخ به سوالی در ارتباط با رویکردهای دولت‌های مختلف آمریکا در ارتباط با ایران گفت: «رویکردهای دولت‌های مختلف آمریکا چه جمهوری‌خواه و چه دموکرات نسبت به ایران خیلی سینوسی نیست و فکر نمی‌کنم که تفاوت فاحشی در نوع این برخوردها وجود داشته باشد. البته تفاوت‌هایی هست؛ ولی آنچنان برجسته و فاحش نیست.» روانچی در ادامه در پاسخ به این سوال که اروپایی‌ها از آمریکا خواسته‌اند که برجام را پاره نکند؛ ولی برخورد سخت‌گیرانه‌ای نسبت به ایران در اجرای برجام داشته باشد، تاکید کرد: «ما قطعا ترجیحمان این است که برجام ادامه پیدا کند، می‌خواهیم برجام اجرا شود و تعهدات خود را در این زمینه عمل کرده‌ایم؛ گزارش‌های مختلفی که توسط آژانس منتشر شده است نشان می‌دهد که ایران به تعهدات خود پایبند بوده است. گرچه از طرف مقابل نقض عهدهایی داشته‌ایم و بعضا آنها آن‌چنان که باید و شاید تعهدات خود را اجرا نکردند.» او با بیان اینکه تعریف نقض برجام در متن برجام مشخص است، گفت: «ما چیزی در برجام به‌عنوان اجرای سختگیرانه برجام نداریم، بلکه موضوع اجرای موفقیت‌آمیز برجام ذکر شده است.» در ادامه روانچی با بیان اینکه «ما اگر از منافع اجرای برجام منتفع نشویم این موزانه بر هم می‌خورد» افزود: «اگر ما به این سمت برویم که اجرای برجام به نحوی باشد که از منافع اجرایی آن برخوردار نشویم در برابر آن انتخاب‌های مختلفی داریم. هیات نظارت بر اجرای برجام وجود دارد و ما انتخاب‌های خود را خواهیم داشت.» به گفته معاون ظریف، در آینده نزدیک مشخص می‌شود که موضع آمریکایی‌ها در این ارتباط چیست.

نمی‌توان مدل برجام را تعمیم داد

همچنین او در این باره که ممکن است ایران مدل برجام را برای حل مشکلاتی چون تروریسم نیز به‌کار گیرد، توضیح داد: «برجام یک توافق جالب است که در آن تعدادی از کشورهای عضو دائم شورای امنیت و اتحادیه اروپا به همراه ایران با یکدیگر گفت‌وگو کردند و توافقی را به‌دست آوردند که مورد قبول همه است. البته ممکن است هر طرف بگوید که کاستی‌هایی داشته ولی در مجموع موفق بوده است.» البته او در عین حال گفت که نمی‌توان این مدل را به مسائل دیگر تعمیم داد؛ چراکه هر موضوعی شرایط خاص خود را دارد. روانچی درباره احتمال گفت‌وگو با آمریکا نیز گفت که ایران برنامه‌ای برای گفت‌وگو با آمریکایی‌ها ندارد زیرا آنها را صادق نمی‌بیند.

پول‌های بلوکه شده در لوکزامبورگ

همچنین معاون اروپا و آمریکای وزیر امورخارجه ایران در رابطه با اینکه آیا خبر برخی رسانه‌های غربی که مدعی شدند مبلغ یک میلیارد و ششصد میلیون ایران در لوکزامبورگ به‌خاطر موضوعات مربوط به یازده سپتامبر بلوکه شده است. صحت دارد؟ گفت: «پول متعلق به بانک مرکزی ما بوده و در زمان تحریم‌ها در اروپا بوده و به‌دلیل تحریم‌ها امکان دسترسی به آن را نداشتیم.» او افزود: «پول‌های بلوکه شده ایران در لوکزامبورگ مربوط به قبل از مذاکرات بوده و وکلای بانک مرکزی در حال رایزنی برای دسترسی به آن هستند.» همچنین روانچی ادامه داد که این مبلغ الان در اروپا هست و هیچ تحول جدیدی در چند روز اخیر رخ نداده است.

احتمال جنگ با ایران

معاون اروپا و آمریکای وزارت امورخارجه ایران در رابطه با اظهارات تهاجمی ترامپ علیه ایران و اینکه آیا امکان دارد چنین اظهاراتی باعث جنگ با کشورمان شود؟ نیز گفت: «نه، خودشان می‌دانند که نمی‌توانند با جمهوری اسلامی ایران با چنین ادبیاتی صحبت کنند و نمی‌توانند از طریق چنین ادبیاتی رعب و وحشت ایجاد کنند.» او ادامه داد: «تجربه سی و چند سال نشان داده است که تهدید، ارعاب و حرف‌های نامربوط، تند و بی‌پایه زدن اثری معکوس دارد و روی ایران تاثیری نداشته و فکرمان را مشغول آنها نمی‌کنیم.»

خود ترامپ هم نمی‌داند می‌خواهد چه کند

ناصر هادیان، استاد دانشگاه تهران دیگر سخنران این نشست بود. او معتقد است که ترامپ به‌دنبال این است که هرچه بیشتر موضوع امنیت را تبدیل به کالا کند و قیمت آن را افزایش دهد. هادیان ادامه داد: «واقعیت این است که هیچ‌کس نمی‌داند ترامپ می‌خواهد چه کار کند و حتی خود او هم نمی‌داند می‌خواهد چه‌کاری را انجام دهد. او هنگامی که کمپینش را سامان می‌داد تصور نمی‌کرد که رئیس‌جمهور شود و در این چارچوب هرچه را که می‌خواست به زبان می‌آورد.» این کارشناس مسائل بین‌الملل با تاکید بر اینکه ترامپ ذهنیت و ابزار تحلیل پیچیده‌ای ندارد چرا که در این چارچوب آموزش ندیده است، افزود: «او به‌دنبال این است که هرچه بیشتر موضوع امنیت را به کالا تبدیل کند و قیمت آن را افزایش دهد و در همین چارچوب این تصور وجود دارد که کشورهایی که امنیت‌شان به نوعی به آمریکا وابسته است زیر بار این موضوع رفته و هزینه‌ای که ترامپ از آنها طلب می‌کند را می‌پردازند.» هادیان همچنین با اشاره به اینکه رسانه‌های جریان اصلی در آمریکا منتقد ترامپ هستند، افزود: «ترامپ با آنها درگیر شده و آنها نیز با ترامپ درافتاده‌اند و سعی می‌کنند که از وی مشروعیت‌زدایی کنند و این فرصت خوبی را برای ما ایجاد می‌کند و ما باید از فضای رسانه که در این ارتباط ایجاد شده است، استفاده کنیم.»

نباید خود را در رادار ترامپ قرار دهیم

هادیان با بیان اینکه چند گروه و کشور می‌خواهند ما را در رادار توجه ترامپ قرار دهند، گفت: «اسرائیلی‌ها و شخص نتانیاهو تلاش می‌کنند که ما را در مرکز توجه ترامپ قرار دهند و استراتژی ایران‌هراسی را به پیش ببرند. از دیگر سو عربستان و برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز چنین دیدگاهی دارند و در داخل آمریکا نیز لابی گروه‌های مورد اشاره و همچنین منافقین به‌دنبال تحقق این موضوع هستند. آنها هم با دولت و هم با کنگره در این ارتباط گفت‌وگوها و رایزنی‌هایی را کرده و می‌کنند. با توجه به این موضوع ما نباید خودمان کمکی به آنها در ارتباط با پیشبرد این پروژه داشته باشیم و باید کاری کنیم که هرچه می‌توانیم از رادار این فرد خارج شویم و بهانه‌ای را نباید به دست او بدهیم.» همچنین این استاد دانشگاه به بیزینس‌من بودن و علاقه ترامپ به فعالیت‌های تجاری اشاره کرد و گفت: «این نیز موضوعی است که ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم و به نظر می‌رسد که پیشنهادهای تجاری می‌تواند برای او انگیزه‌های اقتصادی را برای همکاری ایجاد کند.»

تشکیل ستادی ملی زیر نظر رهبری

این کارشناس مسائل بین‌الملل با طرح این پیشنهاد که ممکن است در مورد نحوه برخورد با آمریکای دوران ترامپ ستادی ملی زیرنظر رهبری تشکیل شود، گفت: «این پیشنهادی است که من چند بار مطرح کرده‌ام و همه سیاست‌های کشور در ارتباط با موضوع مورد اشاره می‌تواند در این ستاد بررسی و درمورد آن تصمیم‌گیری شود.» وی با بیان اینکه من برای چهار، پنج سال آینده نگران هستم چراکه ممکن است در نوع تعامل ایران و آمریکا اتفاقی بیفتد و ترامپ برداشت اشتباهی بکند و از آن به‌عنوان بهانه‌ای برای ایجاد درگیری با ایران استفاده کند، گفت: «ما نباید کاری کنیم که حتی ناخواسته به مرحله‌ای برسیم که وی بخواهد اقداماتی عملی به ضرر ما انجام دهد.» هادیان با بیان اینکه دلیلی ندارد که با گرفتن و دستگیری برخی از شهروندان دوتابعیتی هزینه‌هایی را برای خود ایجاد کنیم به موضوع دیپلماسی فرهنگی اشاره کرد و گفت‌: «در این دوران باید دیپلماسی فرهنگی ما فعال شود و زمینه را برای تسهیل رفت‌وآمد مردم، نخبگان و افراد تاثیرگذار آمریکا برای سفر به ایران تسهیل کنیم تا آنها هرچه بیشتر با واقعیت‌های ایران آشنا شوند.» او همچنین به اهمیت دیپلماسی خصوصی در این برهه زمانی اشاره کرد و گفت: «در این عرصه ما می‌توانیم از ظرفیت‌های افرادی چون اصغر فرهادی و محمدرضا شجریان استفاده کنیم. آنها می‌توانند فرمانده ارشد یک مواجهه و مبارزه فرهنگی در برابر تبلیغاتی باشند که در این دوران علیه ایران انجام می‌شود. آنها می‌توانند با ظرفیت و پتانسیل خود واقعیت‌های ایران را معرفی کنند.» هادیان با بیان اینکه ما باید با دید بازتری به مسائل نگاه کنیم به ناامنی‌ها و بی‌ثباتی‌ها در اطراف کشور اشاره کرد و گفت: «اقدامات و برنامه‌ریزی‌های ما باید در راستای حفظ امنیت کشور باشد و اجازه ندهیم که با برخی از اقدامات این امنیت مورد خدشه قرار گیرد.»

رابین هودی از طبقات اجتماعی بالا

صادق خرازی، موسس مرکز دیپلماسی ایرانی و دیپلمات باسابقه کشورمان نیز در این نشست به بررسی دوره ترامپ پرداخت و گفت: «اگر شعارهای آمریکا درست باشد ایران می‌تواند مهم‌ترین شریک آمریکا در مقابله با تروریسم باشد.» به گزارش «ایسنا» خرازی با اشاره به اینکه عملکرد آمریکا در رابطه با ایران دچار لایه‌های متفاوت است، افزود: «هرچند وحدت آمریکایی در جنگ‌های گذشته احیا شد ولی امروز آشفتگی حتی در هیات حاکمه جدید آمریکا کاملا مشهود است و باید این انشعاب‌ها را خوب شناخت و درک کرد.» او در عین حال گفت: «ترامپ با وجود مشکلات جدی با اعتماد به نفسی که در مسائل خاورمیانه دارد می‌تواند تعریف بشود و عملکردی داشته باشد، چرا که برخلاف صحبت‌های پیش از انتخاباتش رویکرد دیگری را درقبال منطقه در پیش گرفته است.»

فرصت استراتژیک برای ایران

خرازی همچنین با بیان اینکه ژنرال‌های نظامی بسیار به ترامپ نزدیک بوده و روی او اثر می‌گذارند، افزود: «احتمالا آنها واقعیت‌های خاورمیانه را می‌دانند و درک می‌کنند که آمریکا دیگر توان ورود به جنگ دیگری در خاورمیانه را ندارد و این فرصتی استراتژیک برای ایران و آمریکا است. اگر شعار‌های صلح‌طلبانه و مقابله با تروریسم آمریکایی‌ها درست باشد ایران می‌تواند بهترین کمک‌ها را در مقابله با تروریسم با آنها داشته باشد.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: «البته اگر آمریکایی‌ها بخواهند با سیاست‌های جمهوری‌خواهان و نگاه ایدئولوژیک نظامی پیش بروند این موضوع می‌تواند برای ایران خطرناک باشد. برای مثال آنها اعراب بدون قدس و فلسطین‌ را می‌خواهند. اگر مثلثی براساس منافع آمریکا، اعراب و اسرائیل را مد نظر داشته باشند خطرناک است و موقعیت نگران‌کننده‌ای را می‌تواند برای ما پدید آورد.»

سفیر سابق ایران در فرانسه در ادامه به این موضوع اشاره کرد که شورای‌عالی امنیت ملی آمریکا امروز رویکرد و چید‌مانی کاملا ضدایرانی دارد و در کنگره و سنا هم به‌خاطر لابی ضد صهیونیستی نتوانستیم زمینه‌های خوبی را فراهم کنیم و این برخلاف روندی است که در دوران آقای ظریف و خرازی حاکم بود. او افزود: «لذا امروز شناخت خوبی از ایران ایجاد نمی‌شود.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «باید سعی کنیم تاجایی که می‌توانیم اجماع علیه ایران در لایه‌های مختلف آمریکا کمتر شود و تمایزها را به نفع خود تمام کنیم.» او در پایان گفت: «ترامپ رابین هودی از طبقات اجتماعی بالا است که قدرت فهمی هم از لایه‌های آمریکا ندارد. باید از قدرت خود در منطقه بهره ببریم.»

جنگ سرد ناگفته بین ایران و اعراب

خرازی در بخش دیگری از این نشست با انتقاد از چالش‌های موجود در روابط ایران و عربستان گفت: «سیاست خارجی ما در ۱۰سال گذشته با اعراب دچار مشکل بوده. دیگر نتوانستیم مناسبات خوبی که در زمان اصلاحات بود را ایجاد کنیم. الان جنگ سرد ناگفته‌ای بین ایران و اعراب پدید آمده است. شاید هم نتوانستیم با وجود لابی‌های اسرائیل و ... به نتیجه و همگرایی با اعراب برسیم ولی در هر صورت باید اقدام جدی در این زمینه کرد.»

ترامپ به‌دنبال اوبامازدایی است نه نقض برجام

کیهان برزگر، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز در این نشست گفت که ترامپ احتمالا به اصل توافق برجام کاری نداشته و سعی می‌کند تنها در بخشی از موارد اوبامازدایی کند؛ چون تقریبا همه دنیا از برجام دفاع می‌کند. برزگر در نشست «با آمریکای ترامپ چه باید کرد؟» گفت: «ترامپ دچار یک یا چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی بوده که این امر عصر جدیدی از سردرگمی را در سیاست خارجی آمریکا پدید می‌آورد.» او درباره سیاست‌های ترامپ در منطقه نیز گفت: «کاملا مشخص است که ترامپ در منطقه نیروی نظامی نخواهد فرستاد و همین موضع هم اعراب را ناراحت کرده است ولی ترامپ به‌طور کلی در نوع نگاهش به متحدان منطقه هم دچار تناقض است. به نظر می‌رسد ترامپ به عربستان نزدیک شده درحالی که قبل از انتخابات صحبت‌های متفاوتی داشت.» برزگر همچنین با تاکید بر اینکه اوباما تلاش کرد با همکاری ایران، مهار قدرت کند گفت: «ترامپ به سیاست سنتی آمریکایی‌ها بازخواهد گشت. در تفکر آمریکایی‌ها مهار ایران برای آنها مشروعیت می‌آورد. آمریکایی‌ها می‌خواستند از طریق توافق هسته‌ای ایران را مهار و محدودیت‌های موشکی را هم اعمال کنند ولی در نهایت غربی‌ها متوجه شدند بدون حضور ایران نمی‌توانند مسائل منطقه را حل کنند.» او ادامه داد: «در هر صورت آمریکا در دوران ترامپ عصر جدیدی را تجربه می‌کند اما مشروعیت برنامه هسته‌ای باعث می‌شود اجرای اصول برجام با چالش روبه‌رو نشود، چرا که این موضوع در عرصه بین‌المللی بسیار مهم است. همچنین تقویت عملکرد ایران برای مقابله با تروریسم نقش ایران را تقویت خواهد کرد.» اوگفت: «نزدیکی ترامپ با روسیه هم بحث‌های زیادی دارد. قطعا یک شبه با پوتین به تفاهم نخواهد رسید ولی هنوز مشخص نیست که حتی در قبال روسیه هم چه مواضعی خواهد داشت. همچنین باید بگویم که سیاست داخلی ترامپ هم با سیاست خارجی او در تناقض بوده و حتی می‌تواند سیاست خارجی این کشور را هم دچار سرخوردگی کند.»