گروه بنگاه‌ها-زهرا مسافر: مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران معتقد است، اگرچه تحریم‌ها سبب شد تا صنعت فولاد ایران مدتی از فناوری خارجی محروم بماند، اما همین اتفاق از طرف دیگر قدرت این بخش و اتکا به نفس آن را افزایش داد. حامد سلطانی نژاد می‌افزاید اکنون شرایط تغییر کرده و تمایل جامعه بین‌الملل به ایران و به خصوص صنعت فولاد بعد از برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها به شدت افزایش پیدا کرده است. وی می‌گوید: بسیاری از تولیدکنندگان، تجار و سازندگان تجهیزات صنعت فولاد با اشتیاق فراوان به دنبال برگشت به بازار ایران هستند تا بتوانند از پتانسیل بسیار بالای این بازار بهره‌مند شوند، با این حال صنعت فولاد کشور با چالش‌هایی نیز مواجه است. در آستانه برگزاری هفتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار، گفت وگویی با مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران داشته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

با اجرای برجام شرکت‌های بزرگی تمایل به ورود به بازار ایران دارند، به نظر شما استراتژی ایران برای جذب سرمایه خارجی به چه نحوی باید باشد؟

به‌طور کلی و با توجه به سازوکارهای قانونی و حقوقی تجارت بین‌الملل باید فضایی ایجاد شود تا در وهله نخست سرمایه‌گذار خارجی بتواند با ضریب اطمینان بالایی از بازگشت سرمایه، وارد بازارهای مختلف داخلی شود. بنابراین استراتژی کلی ایران از منظر اقتصادی باید ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذار خارجی باشد و این امر از طریق تدوین قوانین متناسب و حذف قوانین دست و پاگیر، همچنین به خدمت گرفتن زیرساخت‌های کشور جهت تسهیل حضور سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی در بازار ایران است. نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در حال حاضر و در فضای پسابرجام و همینطور در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور نیز دیده شده، اما متاسفانه این روند بسیار کند پیش می‌رود. شرکت‌های خارجی از انعقاد قراردادهای دوجانبه سود نمی‌برند و ترجیح می‌دهند از یک سازوکار آماده استفاده کنند. نبود ابزار مناسب برای پوشش ریسک نرخ ارز، فقدان نظام بانکی با معیارهای بین‌المللی و بالا ارزیابی شدن ریسک تسویه وجوه در سیستم پایاپای شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایران از عمده‌ترین عواملی است که جذب سرمایه‌گذار خارجی را برای بازار سرمایه ایران دشوار می‌کند.

برنامه‌های شرکت برای برقراری ارتباط با شرکای جدید تجاری چه خواهد بود؟

شرکت بورس کالای ایران به نوبه خود می‌کوشد تا نقش خود را در هرچه مدرن تر کردن ساز و کارهای مالی بازار سرمایه ایران ایفا کند تا ابزارهای لازم برای تعاملات مالی و تجاری متناسب با اقتصاد دنیای جدید را تدارک ببیند. از جمله می‌توان به ابزارهای نوین مالی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله اشاره کرد که کارکرد اصلی آنها پوشش ریسک معاملات است.

به شکل خاص تر می‌توان به برنامه بورس کالای ایران برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی اشاره کرد که در صورت تحقق می‌تواند عامل بسیار مهمی در جذب سرمایه‌گذاران خارجی به کشور باشد؛ چراکه یکی از دغدغه‌های اصلی ایشان نوسانات نرخ ارز نسبت به ریال است که راه‌اندازی این بازار ریسک موجود در این حوزه را پوشش داده و باعث اطمینان‌خاطر سرمایه‌گذار خارجی خواهد شد.

بد نیست به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر نیز آمار معاملات صادراتی برخی محصولات صنعتی و معدنی از طریق بورس کالای ایران رقم قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهد و این امکان برای سایر محصولات صنعتی نیز فراهم است. برای مثال در ۱۰ ماه منتهی به دی سال ۱۳۹۵ معادل یک میلیون و ۸۷۰ هزار تن سنگ‌آهن به ارزش بیش از ۵۸ میلیون دلار در تالار صادراتی بورس کالا معامله شده که به لحاظ ارزش معاملات نسبت به دوره مشابه سال قبل ۲۲ درصد رشد نشان می‌دهد. البته تابلوی معاملات تالار صادراتی بورس کالای ایران حجم قابل توجهی از معاملات فرآورده‌های نفتی را نیز ثبت کرده است. برای مثال در همین مدت زمان (طی ۱۰ ماه منتهی به دی سال جاری) افزون بر ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن انواع قیر به ارزش بیش از ۶۵۹ میلیون دلار در تالار صادراتی مورد معامله قرار گرفت که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۵ درصد رشد حجمی را نشان می‌دهد. از دیگر کالاهای معامله شده در تالار صادراتی می‌توانم به معامله بیش از ۴۰ هزار تن عایق رطوبتی، ۱۷۸ هزار تن گوگرد، ۱۷ هزار و ۷۵۰ تن وکیوم باتوم و ۱۵ هزار و ۷۰۰ تن لوب کات اشاره کنم.

ارزیابی شما از فرصت ‌های سرمایه‌گذاری و چشم‌انداز صنعت فولاد ایران و جهان در طول یک سالی که از برجام می‌گذرد، چیست؟

تمایل جامعه بین‌الملل به ایران و به خصوص صنعت فولاد بعد از برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها به شدت افزایش پیدا کرده است. بسیاری از تولیدکنندگان، تجار و سازندگان تجهیزات صنعت فولاد با اشتیاق فراوان به دنبال برگشتن به بازار ایران هستند تا بتوانند از پتانسیل بسیار بالای این بازار بهره مند شوند. با آزادسازی روابط تجاری و ورود سرمایه‌های خارجی به بخش‌های مختلف اقتصاد، ایران با افزایش مصرف مواجه خواهد شد، همچنین سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت داخلی فولاد نیز ظرفیت صادرات فولاد کشور را افزایش خواهد داد. علاوه بر اینها کشور ما ذخایر خام و سوختی بسیار زیادی دارد که می‌تواند صنعت فولاد را تغذیه کند، اما باز چالش‌های موجود در جای خود باقی است؛ از جمله می‌توان به مشکلات بانکی و جابه‌جایی پول اشاره کرد.

نظام بوروکراتیک در تجارت ایرانی و همچنین مشکل تامین آب و برق مورد نیاز این صنعت در کنار مشکلات حمل و نقل داخلی و خارجی از دیگر موارد قابل ذکر هستند. باید توجه داشت که ایران در طول سال‌های تحریم با اجرایی کردن پروژه‌های متعدد در بعضی حوزه‌ها مانند مواد خام و محصولات نیمه تمام به خصوص بیلت، به خودکفایی رسیده است. طبق برخی مستندات، ایران در سال ۲۰۱۲ حدود ۳ میلیون تن بیلت از روسیه و قزاقستان وارد می‌کرد و این مقدار در سال ۲۰۱۴ به ۲۵۰ هزار تن کاهش یافت.

ایران قصد دارد ظرفیت تولید سالانه فولادش را افزایش دهد و در این راستا اقداماتی از قبیل امضای تفاهم‌نامه‌هایی با تولیدکنندگان تجهیزات مورد نیاز داشته است. در نهایت می‌توان گفت ایران برنامه‌هایی برای افزایش صادرات در این صنعت را در سر می‌پروراند و می‌کوشد از طریق ارتقای کیفیت تولیدات، رقابتی کردن قیمت‌ها، تحویل به موقع کالا و حضور در بازارهای جدید، جای پای خود را از نظر جهانی در این صنعت محکم‌تر کند که این همه از طریق بستر مناسب موجود یعنی بورس‌های کالایی میسر است. ادعای مطرح شده درخصوص دامپینگ محصولات فولادی نیز یکی دیگر از مسائلی است که در توسعه مناسبات بین‌المللی می‌تواند تاثیرگذار باشد. بورس کالای ایران بستر مناسبی برای کشف قیمت واقعی محصولات فولادی است و در صورتی که عرضه تمام محصولات فولادی در بورس کالای ایران محقق شود و عرضه‌های صادراتی فولاد از این بستر رقم بخورد، قطع به یقین مساله دامپینگ محصولات فولادی در بازارهای صادراتی مرتفع خواهد شد. علاوه بر این، در صورت رفع موانع تجارت بین‌الملل، امکان برقراری ارتباط با بورس‌های فلزات دنیا در بازارهای مصرف‌کننده فراهم می‌شود و از این طریق می‌توان برای توسعه صادرات محصولات صنعتی و معدنی از جمله سنگ‌آهن و فولاد از بازارهای مالی مبتنی بر فلزات بهره برد.

برنامه‌های بورس کالا برای تقویت صنعت فولاد کشور چیست؟

اخیرا شرکت بورس کالای ایران و انجمن تولیدکنندگان فولاد مبادرت به برگزاری نشست‌های تخصصی بین دو نهاد کرده تا شرایط هرچه بهتر برای عرضه محصولات فولادسازان در بورس کالا مهیا شود. بورس کالا به‌عنوان نهادی که توانایی تنظیم بازار را دارد، می‌تواند امکان تثبیت شرایط و تنظیم عرضه و تقاضا در بازار فولاد کشور را رقم بزند. بورس کالا بازاری مناسب برای شفاف‌سازی نرخ محصولات فولادی و بستری برای جلوگیری از شکل‌گیری بازار چندقیمتی و تشویش در بازار محصولات فولادی است که اکثر فولادسازان خود بر این امر اذعان دارند. امیدواریم بتوانیم با تبادل نظر و هم‌اندیشی با فولادسازان مشکلات و مسائل تولیدکنندگان فولاد را از طریق ابزارهایی که بورس در اختیار دارد مرتفع و به پیشرفت صنعت فولاد کشور یاری رسانیم. بورس کالای ایران سعی در توسعه ابزارهای نوین مالی دارد. از این میان ابزارهایی مثل قراردادهای سلف موازی استاندارد و گواهی سپرده، می‌تواند برای تولیدکنندگان انتخاب‌های مناسبی تلقی شود و شرایط خود را ارتقا دهند. البته همه اینها منوط به این است که فولادسازان بخش خصوصی نیز مانند سایرین به‌طور مداوم و مستمر به عرضه محصولات خود در بورس کالا بپردازند. در این بین، امکان خرید مستقیم محصولات فولادی از بورس نیز برای تجار امکان‌پذیر است.

مزیت‌های بورس کالا برای صنعت فولاد چیست؟

بورس کالای ایران علاوه بر اینکه بازاری شفاف و قانونمند و بستری مناسب برای تنظیم بازار محصولات فولادی است، می‌تواند به تامین مالی تولیدکنندگان این حوزه کمک کند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فولادسازان در شرایط فعلی تامین مالی است. گذشته از تامین مالی این صنعت از طریق بانک‌ها و چالش‌های موجود در این مسیر راهکار دیگری که برای این منظور در صنعت فولاد وجود دارد، تامین مالی مبتنی بر تولید از طریق بازار سرمایه است. بورس کالای ایران از ابتدای سال ۹۵ توانست برای اولین بار شرایط تامین مالی بلندمدت را برای فولادسازان از طریق قراردادهای سلف موازی استاندارد رقم بزند. برای مثال شرکت ذوب‌آهن اصفهان در سال جاری و تنها طی یک نوبت تامین مالی از طریق سلف موازی، توانست حدود ۱۵۰ میلیارد تومان تامین مالی انجام دهد. علاوه بر قراردادهای سلف موازی استاندارد، ابزارهای دیگری نیز وجود دارد که می‌توان در این مسیر از آنها بهره گرفت. گواهی سپرده کالایی که در بورس کالا برای محصولات کشاورزی مانند جو و ذرت عرضه شده است از جمله ابزارهای تامین مالی در دنیا است که با تبدیل موجودی انبار خود به گواهی سپرده کالایی و اوراق‌ بهادارسازی آن، بستر لازم برای فروش بیشتر محصولات خود را ایجاد می‌کند.

از این روش تامین مالی می‌توان برای کاهش هزینه‎های تامین مالی در بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی کالا برای تولیدکنندگان صنعت فولاد کشور نیز استفاده کرد. همچنین از ابزارهای کاربردی دیگر می‌توان به صندوق‌های قابل‌ معامله کالایی اشاره کرد. صندوق‌ها در واقع شکل مدرن تجارت در حوزه کالایی هستند که با هدف تامین مالی از محل موجودی راکد انبارهای شرکت‌ها، راه‌اندازی می‌شوند.

معرفی این صندوق‌ها در بورس کالا می‌تواند به تامین مالی صنایع مختلف از جمله فولاد کمک کند. تولیدکنندگان محصولات فولادی تا قبل از راه‌اندازی ابزارهای نوین مانند سلف موازی استاندارد نیز می‌توانستند از امکان فروش سلف عادی این محصولات در تالار فیزیکی بورس کالا بهره ببرند که این امکان هنوز نیز روی این محصولات و بسیاری محصولات دیگر امکان‌پذیر است و تامین مالی کوتاه‌مدت تولیدکنندگان را فراهم می‌کند. برای نمونه طی ۱۰ ماه منتهی به دی سال جاری ۸/۵ میلیون تن انواع فولاد به ارزش بیش از ۹۵ هزار میلیارد ریال در قالب قراردادهای سلف عادی در بورس کالای ایران فروخته شد. معاملات سلف عادی فولاد طی این مدت نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل از نظر حجمی ۳۱ در صد و از نظر ارزش ۴۷ درصد افزایش داشته است.

هفتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار با ابتکار روزنامه «دنیای اقتصاد» قرار است ۲۶ و ۲۷ بهمن ماه در تهران برگزار شود. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر یا حضور در این همایش می‌توانند با شماره ۴۲۷۱۰۱۵۱ تماس حاصل فرمایند یا به وب‌سایت https://events.den.ir مراجعه یا با آدرس ایمیل ISMC@den.ir مکاتبه کنند. در هفتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران قرار است به سه موضوع اصلی شامل رقابت‌پذیری بر اساس قیمت تمام شده، الزامات صادرات و بازارهای منطقه برای محصولات داخلی، پیش‌بینی قیمت محصولات فولادی و مواد اولیه در سال ۹۶ پرداخته شود.