در سـوگ «صـدای عاشـورا»

دنیای اقتصاد: «شعر «هنده» را اولین بار من خواندم و برای خواندن آن بیشتر از ۴۰۰ صفحه کتاب مطالعه کردم تا بدانم واقعیت تاریخی و دینی آن چه بوده است!». سلیم موذن‌زاده اردبیلی را نه صرفا به واسطه صدای خوش و القابی خاص بلکه بیشتر به خاطر دقت و نکته بینی‌ اش در انتخاب شعر و درهم آمیزی توأمان اصالت و نوآوری در نوحه‌هایش می‌شناسند. جمله آغازین این گزارش بخشی از گفت‌وگو این مداح شناخته شده ایرانی با روزنامه دنیای اقتصاد است که پیشتر منتشر شد. نام اصلی‌اش سلیم موذن است با خاندانی که سابقه‌ای بیش از ۱۵۰ سال در «بانگ نماز» کردن و اذان گفتن دارد.

برادر بزرگترش رحیم نقل کرده: « زمانی که در اردبیل شناسنامه می‌دادند، به تناسب شغل و حرفه، نام‌خانوادگی انتخاب می‌کردند. به پدربزرگم هم گفته بودند تو چه‌کاره‌ای؟ گفته بود موذن. گفته بودند نام خانوادگی شما موذن است.» پدرشان شیخ عبدالکریم موذن که درگذشت، مدیران رادیو پسرش رحیم را به جای او استخدام می‌کنند. آنها برای شناساندن رحیم به فامیلی‌اش «زاده اردبیلی» اضافه می‌کنند تا مخاطبان برنامه رحیم را بشناسند که پسر همان پدر است و... «پسر کو ندارد نشان از پدر، تو بیگانه خوانش مخوانش پسر». خلاصه آن می‌شود که خاندان موذن و از جمع آنها سلیم نیز موذن‌زاده اردبیلی می‌شوند.

سلیم موذن‌زاده اردبیلی در سال ۱۳۱۵ در محله «تازه شهر» اردبیل متولد شد و پس از ۸۰ سال زندگی صبح روز گذشته و ساعاتی پس از آخرین اربعین زندگی‌اش درگذشت. پدر بزرگش شیخ فرج، قدیمی‌ترین موذن شناخته شده ایرانی است و پدرش عبدالکریم نخستین کسی است که از طریق امواج رادیوی ایران، بانگ اذان کرده است. همچنین صدای اذان رحیم، برادر بزرگترش که در بیات ترک خوانده شده، سال‌های متمادی همنشین سفره‌های افطار ایران بوده و هنوز هم هست. سلیم دو اثر جاودانه را به میراث خانوادگی‌اش اضافه کرده است؛‌ یکی اذان در دستگاه ماهور و دیگری نوای «زینب، ‌زینب...»!

سلیم موذن‌زاده از محضر استادانی همچون جلیل شهناز، تاج اصفهانی و ابوالحسن خان اقبال آذر بهره‌ برده و تعلیم موسیقی دیده است. به نظر می‌رسد که مرگ او پایان بیش از یک و نیم قرن مدیحه‌سرایی اصیل در خاندان موذن‌زاده باشد.

مدایح بی صله

سلیم موذن‌زاده در مداحی‌هایش بی‌چشمداشت پرداخت‌های مالی نوحه سر داده است. به روایت دیگری مداحی هنر سلیم بود نه شغلش. حجم،‌رنگ، انعطاف‌پذیری منحصربه‌فرد صدای او، نوحه‌هایش را اثرگذار و دلنشین می‌کرد. خودش گفته است: صدای خوش یک نعمت الهی است و برای نگهداری آن باید تلاش کرد. برای حفظ صدای خوش، باید اولا با دستگاه‌های موسیقی آشنا بود و قواعد موسیقایی را رعایت کرد؛ دوم هم اینکه به سراغ مواد مخدر، سیگار و قلیان نباید رفت. باید برای حفظ صدا و ماندگاری آن و قدرت بخشیدن به صدا، از سلامتی بدن مطمئن بود و آن را قدرتمند کرد. صدای رسا نیروی دو چندان می‌خواهد. بهترین صدا آن است که باعث آزار شنونده نشود، بلکه عامل جذب او باشد. گاه مداحانی می‌بینیم که بدون دانستن فنون آواز و موسیقی و رعایت قواعد کلامی، با صدای آزاردهنده‌ای، مداحی می‌کنند. اینها هم به خودشان ضرر می‌رسانند و هم موجب آزردگی‌خاطر عزادار می‌شوند.

اما همچنان که گفته شد،‌ ارزش آثار او در شاخص‌های فنی و هنری آوازش خلاصه نمی‌شود. خودش در این باره به نکات قابل‌توجهی تاکید کرده است: باید برای نوحه‌خوانی علاقه داشت. اگر علاقه قلبی و خواست درونی نباشد و امیال نفسانی و رسیدن به مادیات مدنظر باشد، چندی نمی‌گذرد که هم آبروی آدم می‌رود و هم مال و منالش. دستگاه امام حسین (ع) با کسی شوخی ندارد، باید پاک بود و با نفس سالم به این درگاه خدمت کرد. وی همچنین گفته: مداحان باید مردم را نسبت به ظلم جباران آگاه کنند. گریاندن این مردم عاشق کار مشکلی نیست. مهم توجه دادن آنها به اهداف قیام امام حسین(ع) است.

نوحه‌سرایی‌های سلیم موذن‌زاده به زبان‌های فارسی، ‌عربی و ترکی در جهان شهرت قابل‌توجهی دارد. او تجربه نوحه‌خوانی در محضر آیت‌الله طباطبایی را نیز در کارنامه دارد و همچنین در سال ۲۰۰۳ برای نوحه‌خوانی در مراسم درگذشت حیدر علی اف، رئیس‌جمهور اسبق آذربایجان نیز به این کشور دعوت شده است. در منابع بسیاری نقل شده است که سلیم موذن زاده در دهه ۶۰ بیش از ۵ ساعت در اوج می‌خواند و بیش از ۱۵ ساعت پی‌درپی مداحی می‌کرده که در نوع خود یک رکورد به‌شمار می‌آید. «ایرنا» نیز تایید کرده که سلیم موذن زاده در طول ۶۰ سال دوران کاری‌اش بیش از دو هزار و ۵۰۰ کاست از اجرای برنامه‌های مختلف ضبط کرده است. اگرچه بیشتر مردم او را با نوحه «زینب، زینب» می‌شناسند،‌ اما خودش نوحه « خداحافظ‌ای آنام باجی آغلاما یانا یان...» را بیش سایر آثارش دوست دارد.

علت درگذشت استاد

«ودود موذن زاده» پسر زنده‌یاد سلیم موذن‌زاده‌درباره علت درگذشت این استاد مداحی گفت: پدرم هیچ بیماری نداشت و حالش کاملا خوب بود و فقط یک سرماخوردگی خفیف داشت که در حال بهبود بود و این اتفاق ناگهانی بود و همه ما متعجب شدیم. اما پزشکان اعلام کرده‌اند که درگذشت ایشان به علت عارضه قلبی بوده است.وی ادامه داد: سلیم موذن‌زاده صبح دیروز پس از خواندن نماز صبح از میان ما رفت و از همین طریق من به تمام عالم تشیع تسلیت عرض می‌کنم. موذن‌زاده خاطرنشان کرد:به احتمال زیاد مراسم تشییع پیکر استاد سلیم موذن زاده روز چهارشنبه در اردبیل برگزار می‌شود.

وصیت مرحوم سلیم موذن زاده

مرحوم «موذن زاده اردبیلی» در روز عید سعید غدیرخم وصیتی به اردبیلی‌ها کرده بود. «سلیم موذن زاده اردبیلی» که صبح دیروزبه دلیل عارضه قلبی دار فانی را وداع گفت، در آخرین درخواستش تمایل داشت در مشهد مقدس به خاک سپرده شود. مرحوم موذن زاده در مراسم جشن عید غدیرخم سال گذشته در حسینیه نمایشگاه رزمی فرهنگی عملیات خیبر در اردبیل، گفته بود چند صباحی از عمر من باقی‌مانده و وصیت می‌کنم مرا با نوای «زینب زینب» در اردبیل تشییع و سپس برای تدفین به جوار بارگاه نورانی امام رضا (ع) در مشهد مقدس انتقال دهند.