دنیای اقتصاد: حال و روز این روزهای اقتصاد ایران پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای، متفاوت‌تر از گذشته است. این روزها، ایران، تشنه سرمایه‌گذاری است و سرمایه‌گذاران نیز خواهان ورود به کشور. خارجی‌ها برای بهره‌برداری از شرایط موجود ایران، با فراغ بال بیشتری به سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت در ایران فکر می‌کنند. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی، رفع شکاف پس‌انداز- سرمایه‌گذاری، انتقال تکنولوژی، دانش فنی و تکنیک‌های جدید مدیریتی ایفا می‌کند، در میان کشورهای جهان رقابت شدیدی برای جذب آن وجود دارد و هر کشور با توجه به موقعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خود تلاش می‌کند راه‌های جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را شناسایی و موانع و مشکلات آن را برطرف کند. اما ایران به‌عنوان کشوری که جاذبه‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری دارد، در برخی از بخش‌ها نیز با چالش‌های جدی مواجه است که امکان دارد دست اندازهایی را برای جذب سرمایه خارجی ایجاد کند. براساس گزارش کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق ایران و با استناد به گزارش آنکتاد، ایران در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۲ میلیارد و ۱۰۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کرده بود که این رقم در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت. از سویی کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که ایران از دهه ۲۰۰۰تا سال ۲۰۱۵ جذب کرده است نیز براساس این گزارش، ۴۵ میلیارد و ۹۷ میلیون دلار برآورد شده است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای هر کشور با یکسری مزایا مواجه است.

منفعت جذب سرمایه

جریان سرمایه‌گذاری خارجی، با توجه به پتانسیل کشور میزبان، آثار مختلفی بر اقتصاد آن دارد. به عبارت دیگر، توانایی‌ها، پتانسیل‌ها، شیوه حمایت، شیوه جهت‌دهی و... آثار جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به‌رغم متفاوت بودن آثار جریان سرمایه‌گذاری‌های خارجی بر اقتصاد کشور میزبان، برخی آثار به‌طور عمومی در اکثر مطالعات تجربی تایید شده‌اند. جریان سرمایه‌گذاری خارجی باعث افزایش جریان ارز به کشور میزبان می‌شود. همچنین ورود سرمایه‌ها به‌عنوان یکی از منابع مهم تشکیل سرمایه به شمار می‌آید. بنابراین از طریق تقویت سرمایه‌گذاری‌های داخلی موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور میزبان می‌شود. از سوی دیگر، مطالعات انجام شده در کشورهای در حال توسعه، نشان داده که در شرایط بیکاری بالا، جریان سرمایه‌گذاری خارجیان نقش مهمی در حل مشکل داشته است. همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی همراه با فناوری پیشرفته، سازمان‌دهی و مدیریت برتر وارد کشور میزبان می‌شود. بر این اساس FDI به‌عنوان موتور رشد در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته شناخته می‌شود. علاوه بر این، بازار کار در کشور میزبان نیز از دیگر مواردی است که با ورود سرمایه‌های خارجی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در کشورهای صادر‌کننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، مانند آمریکا و اروپای غربی تقاضا برای نیروی کار غیرماهر در حال کاهش است.

یکی از دلایل چنین وضعی وجود نیروی کار غیرماهر در سایر کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه است. به همین دلیل این شرکت‌ها بخشی از کارخانه را که دارای کاربری نیروی غیرماهر است به این کشورها منتقل می‌کنند. از آثار مهم فعالیت شرکت‌های فراملیتی بر کشور میزبان به‌واسطه ورود سرمایه آنها، ایجاد پیوند و ارتباط قوی بین اقتصاد کشورها است و از این طریق در اکثر موارد نتایج مثبتی چون رشد تجارت و انتقال فناوری تجربه شده است. از سوی دیگر با ورود سرمایه‌گذاران خارجی، علاوه بر تامین مالی سرمایه مورد نیاز کشور میزبان، تفکرات، فناوری‌ جدید و ایده‌های نو نیز وارد کشور میزبان می‌شود. اثر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بهبود و گسترش صادرات و تعامل اقتصاد کشور میزبان با دنیای خارج آشکار است. مهم‌ترین نقش FDI در انتقال اقتصاد کشور میزبان از صادرات موادخام به صادرات کارخانه‌ای و صنعتی است و در بعضی از حالت‌ها حتی موجب صادرات Hi-Tech هم می‌شود. از طرف دیگر اثر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور میزبان تنها در رشد صادرات و تغییر ساختار صادرات خلاصه نمی‌شود، بلکه انتقال دانش جهانی و ورود کشور میزبان به شبکه تولیدات جهانی نیز از مهم‌ترین اثرات سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است.

جاذبه‌های ورود به ایران

ایران کشوری است که از نظر موقعیت جغرافیایی و استراتژیک و از نظر اندازه بازار می‌تواند جذابیت‌هایی را برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. ایران پس از عربستان سعودی، دومین اقتصاد بزرگ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب می‌شود؛ به‌طوری که دارای تولید ناخالص داخلی ۷/ ۳۹۳ میلیارد دلار ایالت‌متحده در سال ۲۰۱۵ است. همچنین پس از مصر دومین کشور پرجمعیت در منطقه با جمعیتی حدود ۸/ ۷۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ است و هجدهمین کشور دنیا از نظر جمعیت است. از سویی دومین رتبه را در جهان از نظر گاز طبیعی به خود اختصاص داده و از نظر ذخایر نفت خام نیز رتبه چهارم در جهان را ازآن خود کرده است. دسترسی ایران از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج‌فارس و دریای عمان که اتصال مناسبی به اقیانوس هند است و مسیری است که می‌تواند کشورهای جنوب شرق آسیا را به آسیای میانه و شرق اروپا متصل کند. بیست‌وچهارمین تولیدکننده برق و هفتادو‌پنجمین کشور دنیا به لحاظ شاخص توسعه انسانی است و....

چرا سرمایه‌ها وارد یک کشور می‌شود؟

سرمایه‌گذار مستقیم خارجی یا در جست‌وجوی حضور در یک بازار مناسب است که موقعیتش را تضمین کند یا اینکه می‌کوشد به مکانی برود که در آن هزینه‌های تولید به نحو قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد. زیرساخت‌های اقتصادی از عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است. به عبارتی افزایش در سرمایه‌گذاری بخش دولتی در زمینه زیرساخت‌های اقتصادی موجب کاهش هزینه‌های تولید و انتقال می‌شود و در نتیجه منجر به افزایش جذب سرمایه خارجی خواهد شد. یکی از راهکارهای مناسب برای ارتقای زیرساخت‌ها در شرایطی که به علت کاهش قیمت نفت بودجه‌های عمرانی دولت با محدودیت روبه‌رو است استفاده از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و حتی جذب سرمایه‌های خارجی است که این امر می‌تواند از طریق ارائه مشوق‌های مناسب به اجرا درآید. افزایش در بهره‌برداری از منابع طبیعی مانند نفت و گاز، درآمد سرانه را افزایش می‌دهد و این کار سبب افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان داخلی می‌شود که این عامل نیز تمایل سرمایه‌گذاران خارجی را به سرمایه‌گذاری در کشور افزایش می‌دهد. همچنین افزایش درآمد نفت و گاز موجب افزایش درآمدهای دولت و در نتیجه افزایش بودجه برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جامعه و در نتیجه کاهش هزینه‌های تولید سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی می‌شود. از این‌رو جذب سرمایه در بهره‌برداری از منابع طبیعی در صورتی که با رویکرد کممک و تسهیل جذب سرمایه برای سایر بخش‌ها باشد می‌تواند مفید باشد.

در حال حاضر که بحث خصوصی‌سازی و واگذاری بنگاه‌های مهم اقتصادی نیز در کشور به شکل جدی مطرح شده است. همچنین برخی از صنایع با ظرفیت‌های کمتر از ظرفیت بالقوه تولید می‌کنند که ضرورت ایجاد نهاد یا سازمانی که به معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشور اقدام کند، احساس می‌شود. افزایش میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی داخلی در فعالیت‌های تولیدی خود از بهترین نشانه‌های آمادگی یک اقتصاد برای سرمایه‌گذاری خارجی است. بنابراین توصیه می‌شود که سیاست‌های توسعه بخش خصوصی در ایران به‌منظور توانمندسازی محیط فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ورای شعارها و به‌طور قاطع و با جدیت دنبال شود.

کاهش بوروکراسی و شفافیت قوانین یکی از عوامل مهم در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. به همین جهت تجمیع فعالیت‌های مورد نیاز برای جذب سرمایه می‌تواند به میزان زیادی عدم تمایل برخی از سرمایه‌گذاران را که تنها به علت فرآیند طولانی و غیرشفاف سرمایه‌گذاری از این عمل انصراف می‌دهند، کاهش می‌دهد. به‌عبارتی جایگاه واحدی در نظر گرفته شود که در آن همه امور مورد نیاز برای جذب سرمایه‌گذاری را اعم از مجوزها، بیمه‌ها و گمرک‌ها به‌صورت یکجا انجام دهد. علاوه بر این موارد، لزوم بازمهندسی فرآیندهای اخذ مجوز و سایر فرآیندهای قانونی و اداری منجر به سرمایه‌گذاری خارجی نیز در کشور ایران احساس می‌شود. در این فرآیند بازمهندسی علاوه بر تجمیع فعالیت‌ها در یک نهاد و سازمان می‌توان بسیاری از فعالیت‌ها را بدون خدشه وارد شدن به کلیت فرآیند حذف کرد. همچنین در همین راستا ایجاد یک پایگاه اینترنتی و اطلاعاتی جامع می‌تواند کمک شایانی برساند. پایگاهی که علاوه بر معرفی کامل فرصت‌های سرمایه‌گذاری متعدد در ایران،‌اطلاعاتی جامع از قوانین و شرایط سرمایه‌گذاری‌ها، معرفی نوع و شیوه کسب مشوق‌‌ها و سایر موارد ارائه دهد تا موجب شفافیت اطلاعاتی شود.