سازوکار خرید نسیه

گروه صنعت و معدن: بانک مرکزی دستورالعمل جدید کارت اعتباری مرابحه را ابلاغ کرد. این دستورالعمل حاوی بازخوردهای صاحب‌نظران بانکی با هدف تسهیل استفاده از کارت‌های اعتباری، رفع برخی ابهامات و انطباق هرچه بیشتر آن با شرایط و مقتضیات روز کشور و تحریک تقاضا است. صدور کارت اعتباری سه‌گانه یکی از ابزارهای جدید بانک مرکزی برای خروج از رکود است که از اول مهر ماه امسال (تا ۱۱ روز دیگر) اجرایی می‌شود. کارت‌های اعتباری جدید به‌منظور راه‌اندازی «خرید نسیه» پیش بینی شده و قرار است جایگزین تسهیلات خرد برای خرید کالا و خدمات شود.

طبق اظهارات مقامات بانک مرکزی، این کارت‌ها در قالب سه طرح «برنزی»، «نقره ای» و «طلایی» و به ترتیب با اعتبار ۱۰، ۳۰ و ۵۰ میلیون تومان ارائه می‌شود. البته در استفاده از این ابزار، رویکرد متولیان نظام پولی و مالی کشور این است که به دستاورد کاهش تورم خدشه‌ای وارد نشود. مسوولان بانک مرکزی امیدوارند با صدور این کارت‌ها که قرار است در اختیار عموم مردم قرار گیرد، ضمن ایجاد رقابت در بازار پول، مشکل تامین مالی برای خرید کالا یا انجام خدمات برای مردم نیز مرتفع شود. با توجه به این رویکرد، کمیسیون مقررات و نظارت موسسات اعتباری بانک مرکزی، «اصلاحیه دستورالعمل کارت اعتباری» را که پیش از این تحت عنوان «دستورالعمل کارت اعتباری مرابحه» در ۳۸ ماده و ۵ تبصره به شبکه بانکی کشور ابلاغ شده بود، بر اساس بازخوردهای دریافتی از بانک‌ها، موسسات اعتباری، کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه بانکی، فناوری و اعتباری مورد تصویب قرار داده است. هدف از این بازنگری، تسهیل استفاده از کارت‌های اعتباری توسط متقاضیان تسهیلات از شبکه بانکی کشور و نیز رفع برخی ابهامات و انطباق هرچه بیشتر آن با شرایط و مقتضیات روز کشور از یکسو و اهداف و برنامه‌های دولت در زمینه تحریک تقاضا و افزایش رفاه خانوارها از سوی دیگر است.

برخی تحلیل‌های کارشناسی حاکی از این بود که کارت‌های اعتباری گرچه برپایه منطق صحیحی طراحی شده، اما رویکردهای اجرایی مطرح شده درخصوص آن با نقاط ضعف همراه است. برخی از کارشناسان این نقاط ضعف را در حوزه‌هایی چون اعتبارسنجی، مدیریت جریان وجوه پس از صدور کارت‌ها، سقف‌های تسهیلاتی، نرخ سود ثابت، بازار سایه و... ارزیابی می‌کردند. به همین دلیل پیشنهاد آنها این بود که در عرضه کارت‌ها ملاحظات پولی و اعتبارسنجی لحاظ شود. از سوی دیگر، به اعتقاد آنها بهتر است پیش از اجرای عمومی طرح، کارت‌های اعتباری ابتدا به‌صورت پایلوت بین جامعه هدف خاص به‌منظور کاهش ریسک نکول، همچنین امکان نظارت بیشتر به منظور مدیریت جریان نقدینگی ایجاد شده به سمت تحریک تقاضا توزیع شود.

حال در شرایطی که ۱۱ روز دیگر طرح توزیع کارت‌های اعتباری چندمنظوره کلید می‌خورد، بانک مرکزی دستورالعمل جدید کارت اعتباری مرابحه را ابلاغ کرد. بر اساس «اصلاحیه دستورالعمل کارت اعتباری» چهار تغییر در دستورالعمل جدید اعمال شده است که شامل موارد زیر است: ۱- ایجاد امکان بازپرداخت تسهیلات دریافتی با کارت اعتباری مرابحه به‌صورت نسیه اقساطی با اقساط حداقل ۱۲ تا حداکثر ۳۶ ماه؛ علاوه بر نسیه دفعی. ۲- الزام به تخفیف حداقل ۹۰ درصد سود مستتر در قسط‏/ اقساط زود پرداخت (متناسب با مدت باقیمانده تا سررسید قسط‏/ اقساط پرداخت‌شده)، در صورت بازپرداخت تمام یا بخشی از تسهیلات کارت اعتباری از سوی مشتری پیش از سررسید. ۳- عدم دریافت سود از مشتری در صورت توافق موسسه اعتباری و پذیرنده کارت، مبنی بر پرداخت مطالبات پذیرنده از سوی موسسه اعتباری (ناشی از استفاده مشتری از کارت اعتباری) در پایان دوره تنفس، مشروط به اینکه مشتری بدهی خود را تا پایان دوره تنفس پرداخت کند. ۴- ایجاد امکان واریز وجه به کارت اعتباری از سوی مشتری، به منظور افزایش مبلغ قابل پرداخت در خرید‌های با مبالغ بیش از سقف‌های تعیین‌شده با استفاده از کارت اعتباری.

الزامات ناظر بر قرارداد

مطابق این دستورالعمل، صدور کارت اعتباری صرفا بر مبنای قرارداد کارت اعتباری بین موسسه اعتباری و مشتری مجاز است. موسسه اعتباری نیز مکلف است حداقل موارد زیر را در قرارداد کارت اعتباری درج کند که شامل سقف اعتبار، نوع تسهیلات اعطایی (نسیه دفعی یا نسیه اقساطی) و سررسید/ سررسیدهای آن، نحوه تعیین و محاسبه سود تسهیلات مرابحه، مدت اعتبار کارت، دوره و نحوه بازپرداخت تسهیلات، دوره تنفس، نرخ و روش محاسبه وجه التزام تادیه دین، نوع و میزان وثایق، زمان بندی و روش‌های ارسال صورت حساب، روش اطلاع رسانی موسسه اعتباری به مشتری در مواقع لزوم، الزام دارنده کارت مبنی بر اعلام عدم دریافت صورتحساب حداکثر ظرف مدت سه روز کاری پس از پایان هر دوره زمانی یک ماهه، نحوه و مهلت اعتراض به‌صورتحساب، چگونگی و زمان رسیدگی به اعتراض واصله، ضوابط مربوط به نگهداری، استفاده و صدور کارت المثنی در صورت فقدان یا سرقت کارت اعتباری، ضوابط مربوط به انسداد و ابطال کارت اعتباری می‌شود.

نحوه صدور و تمدید کارت

از سوی دیگر، در مورد الزامات ناظر بر صدور و تمدید کارت اعتباری بر این موضوع تاکید شده که موسسه اعتباری مکلف است قبل از صدور یا تمدید کارت اعتباری، وضعیت بدهی غیرجاری و چک برگشتی مشتری را از بانک مرکزی استعلام و حسب ضوابط ابلاغی از سوی بانک مرکزی، نسبت به صدور یا تمدید کارت اعتباری اقدام کند. مطابق دستورالعمل بانک مرکزی، چنانچه پس از تاریخ انقضای کارت اعتباری، مشتری مجددا درخواست اخذ کارت اعتباری کند، اعتبار کارت اعتباری جدید بدون در نظر گرفتن بدهی مشتری بابت کارت قبلی و بر اساس ضوابط مربوط تعیین می‌شود؛ ولی مانده کارت اعتباری جدید معادل مابه التفاوت مبلغ اعتبار کارت اعتباری جدید و مانده بدهی مشتری بابت اصل تسهیلات اعطایی از محل کارت قبلی است. کارت اعتباری دارای ویژگی گردان است؛ به این معنی که تا تاریخ انقضا، همواره به میزان مابه التفاوت مبلغ سقف اعتبار و اصل تسهیلات تسویه نشده از سوی مشتری، دارای اعتبار است. مانده اعتبار کارت اعتباری صرفا برای اعطای تسهیلات در قالب مرابحه قابل استفاده بوده و تراکنش‌های مالی دیگر نظیر برداشت وجه، انتقال وجه و برداشت کارمزد از کارت مزبور مجاز نیست، البته واریز وجه به کارت اعتباری از ممنوعیت این ماده مستثنی است؛ در این صورت، اولویت مصرف موجودی کارت اعتباری برای خرید اموال و خدمات با وجوه واریزی است. در صورتی که مشتری بابت استفاده از کارت اعتباری به موسسه اعتباری دارای بدهی باشد، موسسه اعتباری می‌تواند وجوه واریزی را برای تسویه بدهی وی برداشت کند. همچنین مطابق این دستورالعمل موسسه اعتباری می‌تواند حسب درخواست مشتری، مدت اعتباری کارت اعتباری را بر اساس ضوابط و مقررات جاری تمدید کند. در این صورت، موسسه اعتباری موظف است پیش از تمدید، نسبت به اعتبارسنجی مشتری، تمدید مدت قرارداد، ارزیابی مجدد وثایق و... اقدام کند. تمدید مدت اعتبار کارت اعتباری صرفا در صورتی مجاز است که درخواست تمدید قبل از تاریخ انقضای کارت اعتباری از سوی مشتری به موسسه اعتباری ارائه شده باشد.

الزامات ناظر بر تسهیلات کارت اعتباری

مطابق بخشنامه بانک مرکزی، مجموع بدهی مشتری بابت خریدهای انجام شده طی دوره در قالب یک فقره تسهیلات، به‌صورت نسیه دفعی یا اقساطی به مشتری اعطا می‌شود. سررسید تسهیلات نسیه دفعی به تشخیص موسسه اعتباری و به دو صورت؛ الف)حداکثر تا پایان دوره تنفس و ب)حداکثر ۱۲ماه پس از پایان دوره تنفس است، اما مهلت بازپرداخت نسیه اقساطی به تشخیص موسسه اعتباری، حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۳۶ ماه پس از پایان دوره تنفس تعیین شده است. سود تسهیلات نسیه دفعی و اقساطی بر اساس نرخ سود عقود غیرمشارکتی مصوب شورای پول و اعتبار در زمان استفاده از کارت اعتباری و بر مبنای دوره زمانی از تاریخ/ تاریخ‌های استفاده تا سررسید قسط/ اقساط تسهیلات اعطایی محاسبه می‌شود. در هر حال نرخ موثر سود محاسبه شده نباید از نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار برای عقود غیرمشارکتی بیشتر شود. اولویت تسویه تمام یا بخشی از بدهی مشتری بابت صورت حساب‌های مختلف، در صورت عدم تعیین توسط وی، با صورت حساب‌هایی است که زودتر صادر شده است، در صورتی که سررسید تسهیلات اعطایی از طریق کارت اعتباری فراتر از تاریخ انقضای کارت اعتباری باشد، مهلت بازپرداخت تسهیلات مزبور در چارچوب ضوابط و مقررات جاری، پس از تاریخ انقضای کارت اعتباری ادامه می‌یابد. در این بخشنامه همچنین پیش بینی شده که چنانچه مشتری به تعهدات خویش در قبال موسسه اعتباری مبنی بر بازپرداخت تمام یا بخشی از تسهیلات در سررسید/ سررسیدهای مقرر عمل نکند، موسسه اعتباری مبلغی را تحت عنوان وجه التزام تاخیر تادیه دین، بر اساس ضوابط و مقررات ابلاغی از سوی بانک مرکزی، متناسب با مبلغ و مدت تاخیر مستند به قرارداد مطالبه می‌کند.

الزامات صورتحساب کارت

مطابق این دستور العمل الزاماتی در راستای نظارت بر صورتحساب کارت‌های اعتباری در نظر گرفته شده است که در این خصوص می‌توان به «مشخصات مشتری، سقف اعتبار، دوره زمانی صورت حساب، مجموع مبالغ اعتبار استفاده شده و جزئیات آن به تفکیک تاریخ در دوره زمانی یک ماهه، نرخ و میزان سود تسهیلات اعطایی تا زمان سررسید، مانده کارت در ابتدا و انتهای دوره، دوره تنفس، مهلت اعتراض، نحوه بازپرداخت مبلغ صورت حساب و مانده بدهی مشتری بابت صورت حساب‌های قبلی» اشاره کرد. همچنین براساس این دستورالعمل موسسات اعتباری موظف شده‌اند تا صورت حساب را در پایان دوره یک ماهه و به روش توافق شده برای مشتری ارسال کنند. اولین صورت حساب یک ماه پس از تاریخ صدور کارت اعتباری ارسال می‌شود. در صورت تاخیر در ارسال صورت حساب توسط موسسه اعتباری، مدت تاخیر به دوره تنفس افزوده خواهد شد. از سوی دیگر، اطلاعات مربوط به‌صورت حساب‌های صادر شده باید مطابق با رویه اعلامی از سوی اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی به سامانه «مکنا» ارسال شود.

انسداد و ابطال کارت اعتباری

چنانچه مطالبات موسسه اعتباری ظرف مدت دوماه از سررسید وصل نشود، موسسه اعتباری موظف است کارت اعتباری را مسدود کند و امکان استفاده از مانده کارت را به حالت تعلیق درآورد. موسسه اعتباری مکلف است مراتب را به روش توافق شده به مشتریان اعلام کند. در صورتی که حداکثر ظرف مدت ۶ ماه پس از سررسید، مطالبات موسسه اعتباری وصول نشود، موسسه اعتباری ملزم به ابطال آن است. همچنین در صورت موافقت موسسه اعتباری با درخواست مشتری مبنی بر رفع انسداد یا اعطای مجدد کارت اعتباری ابطال شده به دلیل عدم ایفای تعهدات از جانب مشتری، رفع انسداد، شارژ یا اعطای مجدد کارت اعتباری، پس از بازپرداخت کامل دیون سررسید شده مشتری، منوط به سپری شدن دوماه در مورد کارت اعتباری مسدودی و یک سال در مورد کارت اعتباری ابطال شده است.

از سوی دیگر، سایر الزامات در این باره حاکی از آن است که حداقل استانداردها و مشخصات فنی و امنیتی کارت اعتباری مطابق با ضوابط ابلاغی از سوی اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی است. همچنین موسسه اعتباری می‌تواند وفق ضوابط ابلاغی از سوی بانک مرکزی، مبالغی را تحت عنوان «کارمزد صدور کارت اعتباری و اعتبارسنجی مشتری» و «آبونمان سالانه کارت اعتباری» از مشتری و «کارمزد بهره برداری از کارت اعتباری» از پذیرنده کارت مطالبه کند. مطالبه هرگونه وجه دیگری از مشتری به استثنای موارد مذکور در این دستورالعمل، تحت هر عنوان ممنوع است. چنانچه طبق توافق موسسه اعتباری و پذیرنده کارت، پرداخت مطالبات پذیرنده ناشی از استفاده مشتری از کارت اعتباری در پایان دوره تنفس انجام پذیرد، مشروط به اینکه مشتری بدهی خود را تا پایان دوره تنفس پرداخت کند، موسسه اعتباری بابت استفاده از کارت اعتباری، مجاز به دریافت سود نیست. درخصوص کارت‌های اعتباری که قبل از لازم الاجرا شدن این دستورالعمل صادرشده و در اختیار مشتریان قرار گرفته است، موسسه اعتباری مکلف است تا تاریخ انقضای کارت مزبور، مطابق با مفاد قرارداد فی مابین و ضوابط قبلی اقدام کند.

مطابق بخشنامه بانک مرکزی، با توجه به ظرفیت بالای عقد مرابحه و کارت‌های اعتباری مبتنی بر این عقد که اعطای تسهیلات برای تامین طیف وسیعی از کالاها و خدمات مورد نیاز آحاد جامعه را شامل می‌شود، قرار است این کارت‌ها به تدریج جایگزین تسهیلات متنوع خرد فعلی شبکه بانکی کشور در زمینه‌های مختلف شود. در واقع از طریق این ابزار جدید قرار است ضمن تامین نیازهای مالی اقشار مختلف جامعه در زمینه‌های گوناگون کالایی و‌ خدماتی، فرآیند‌های زمانبر و پر‌هزینه اعطای تسهیلات بانکی کوتاه و انحرافات موجود در مصرف تسهیلات با موضوع قرارداد به حداقل برسد. همچنین، برای برخورداری طبقات مختلف جامعه از کارت‌‌های اعتباری و اجرای صحیح دستورالعمل ابلاغی، مقرر شده که هر یک از بانک‌ها و موسسات اعتباری صرفا مجاز به اعطای یک کارت اعتباری به متقاضیان باشند، اما دریافت کارت‌های متعدد از چند بانک یا موسسه اعتباری، منوط به رعایت سقف ۵۰ میلیون تومان برای هر مشتری، بلامانع است. در ابلاغیه جدید بانک مرکزی به شبکه بانکی بر این موضوع تاکید شده که یک نسخه از دستورالعمل جدید کارت اعتباری به تمامی واحدهای ذی‌ربط بانک‌ها و موسسات اعتباری ابلاغ و بر حسن اجرای آن نظارت دقیق و موثر به عمل آید؛ به نحوی که حداکثر تا تاریخ اول مهر امسال، عرضه کارت‌های اعتباری مرابحه در سطح شبکه بانکی کشور در چارچوب دستورالعمل جدید امکان‌پذیر باشد.