سبک ونزوئلایی در مدیریت اقتصادی

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری معتقد است که در زمان وفور درآمدهای نفتی و پس از آن افت این درآمدها، سبک مدیریت اقتصادی کشور، شبیه کشور ونزوئلا بود؛ اما با تغییر این سبک و سیاست‌های به کار گرفته شده در این سال‌ها، اقتصاد کشور از بحران حاصل از افت درآمدهای نفتی عبور کرده است. مسعود نیلی معتقد است که اقتصاد ایران در شرایط کنونی در رکود به‌سر نمی‌برد؛ اما در عین حال معتقد است این اقتصاد با چالش‌هایی روبه‌رو است و در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

گروه بازار پول: مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری معتقد است که در زمان وفور درآمدهای نفتی و پس از آن افت این درآمدها، سبک مدیریت اقتصادی کشور، شبیه کشور ونزوئلا بود؛ اما با تغییر این سبک و سیاست‌های به کار گرفته شده در این سال‌ها، اقتصاد کشور از بحران حاصل از افت درآمدهای نفتی عبور کرده است. او معتقد است که اقتصاد ایران در شرایط کنونی در رکود به‌سر نمی‌برد؛ اما در عین حال معتقد است این اقتصاد با چالش‌هایی روبه‌رو است و در وضعیت مناسبی قرار ندارد. او در این گفت‌و‌گو، عملکرد دولت در سال‌های اخیر در مواجهه با رکود و تورم را با توجه به شوک کاهش درآمد نفتی بررسی کرده است.

افزایش بی‌سابقه درآمد نفتی

مسعود نیلی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری فارس با مقایسه درآمدهای نفتی در دهه ۵۰ و دهه ۸۰، به بررسی عوامل موثر بر وابستگی اقتصاد به نفت پرداخته است. او در مواجهه با این پرسش که چرا رشد ۴/۴ درصدی تحت‌تاثیر عوامل نفتی است، ریشه این موضوع را از گذشته می‌داند و معتقد است که به‌دلیل انتقال نوسان بازار نفت، به متغیرهای اقتصاد و سرمایه‌گذاری این درآمد در زیر ساختارها، باید درجه وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی کاهش یابد. این اقتصاددان معتقد است که افزایش درآمدهای نفت در دهه ۸۰ طی ۶ دهه گذشته بی‌سابقه بود؛ به‌طوری‌که افزایش قیمت طی ۱۲ تا ۱۳ سال بود، حال آنکه کاهش بهای نفت در مدت زمان کوتاهی رخ داد.

او نکته مهم در زمان وفور درآمدهای نفتی را مدیریت منابع حاصل از فروش آن عنوان می‌کند و در این خصوص به تجربه کشورهایی مانند عربستان که دارای ۹۰۰ میلیارد دلار منابع در صندوق ذخیره ارزی است، اشاره می‌کند. این در حالی است که در کشور ما عمده منابع صرف هزینه در بودجه جاری، تامین حقوق کارمندان، افزایش استخدام و آغاز طرح‌ها و پروژه‌ها می‌شود که تعهدات این موارد برای دولت‌های بعد نیز باقی می‌ماند. او نتیجه سیاست‌های نامناسب در هنگام وفور درآمدهای ارزی را رشد پایه پولی و حجم نقدینگی، افزایش واردات و جایگزین شدن تولید داخل دانست که در نتیجه «اقتصاد کم عمق» را حاصل کرد. مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور با بیان این موضوع که در زمانی که ما به نفت و واردات وابسته می‌شدیم، اتفاق دیگری در عرصه سیاست خارجی ما می‌افتاد و آن این بود که در سیاست، با دنیا درگیرتر می‌شدیم، گفت: «در آن برهه، تجارت خارجی و سیاست خارجی ما در نقطه مقابل هم حرکت کردند. این مثل خربزه با عسل خوردن است؛ یعنی شما دو چیزی را که با هم سازگار نیست انجام دهید. یعنی در اقتصاد از طریق واردات متکی بر محصولی که پیچ تنظیمش دست جایی بود که با آن درگیر بودید و هرچه بیشتر آسیب‌پذیر و شکننده می‌‌شدید. طرف مقابل هم دقت می‌کرد که چه زمانی برای او بهینه است که فشار اصلی را وارد کند.»

بحران دو قلو در بانک‌ها

مسعود نیلی با بیان اینکه درزمان وفور درآمدهای ارزی، عرضه پول پرقدرت ازسوی بانک مرکزی افزایش یافت و از سوی دیگر به‌دلیل عدم اعتبارسنجی درست از مشتریان، حجم قابل توجهی از مطالبات غیرجاری تشکیل شد، گفت: در سال ۸۶ که قله مخارج دولت بود نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات بانک حدود ۲۱ درصد شد. در بانکداری دنیا این شاخص اگر ۵درصد شود، به شما هشدار می‌دهند و می‌گویند در مرز خطر هستید. این وضعیت در کشور ما به ۲۱ درصد رسیده بود و البته امروز به ۱/۷ درصد رسیده است. به گفته او، از سوی دیگر، محاسبات کسانی که وام از بانک گرفته بودند با دلار هزار تومان بود که یکباره آن شوک ارزی اتفاق افتاد و نرخ ارز ۳۵۰۰ تومان شد. در نتیجه این موضوع باعث عدم بازپرداخت وام‌ها شد که از آن می‌توان به‌عنوان شوک دوم به بانک‌ها یاد کرد. این دو مورد از نظر نیلی به‌عنوان «بحران‌های دوقلو» مطرح شد.

رمز عبور از بحران نفتی

او در بخش دیگری از صحبت‌های خود به تجربه کشوری مانند ونزوئلا اشاره می‌کند که نتوانست در مقابل شوک‌های نفتی، سیاست مناسبی را اتخاذ کند. از نظر او، هرچه کشوری بی‌محاباتر درآمدهایش را خرج کرده بود، در مقابل کاهش قیمت نفت آسیب‌پذیرتر بود؛ حال کشوری که اقتصادش متنوع‌تر بود، هرچه در صندوقش پول بیشتر نگه داشته بود امکان این را داشت این مشکل را هموار‌سازی کند. نیلی معتقد است که از این حیث وضعیت کشور ما شبیه کشورهایی نظیر ونزوئلا و روسیه بود علاوه‌بر اینکه تحریم‌ها نیز اقتصاد کشور را محدود کرده بود. او با اشاره به این موضوع که برای اقتصاد ما می‌‌توانست اتفاقات خیلی بدی بیفتد که مانند ونزوئلا شویم، گفت: دلیل بزرگی که باعث شده اقتصاد ما از این شوک بزرگ فعلا به سلامت بیرون بیاید، اعتماد مردم به نظام تصمیم‌‌گیری کشور بوده است.

در وضعیت رکود به سر نمی‌بریم

او در پاسخ به این پرسش که شما در سخنرانی دانشگاه شهید بهشتی عنوان کردید که خروج از رکود تا سال ۹۷ به طول می‌انجامد، با بیان اینکه من این جمله را نگفته‌ام، توضیح داد: «تولید ناخالص داخلی ما با یک روندی در حال بالا رفتن بود؛ اما در یک سال منفی ۸/۶ درصد پایین آمد که در ادامه منفی ۹/۱ نیز به آن اضافه شد. مثل این است که ما در یک جاده‌‌ای در حال حرکت بوده‌‌ایم، اما در دو مرحله در یک چاله بزرگ افتاده‌‌ایم. از زمانی که شما دیگر به سمت گودی بیشتر حرکت نمی‌‌کنید و رو به بالا در مسیر خروج از گودی حرکت می‌‌کنید رشد اقتصادی‌تان مثبت است اما هنوز به جاده اصلی نرسیده‌‌اید. من آن موقع گفتم حتی با رشد بالا، تا سال ۹۷ طول می‌‌کشد تا شما به سطح قبلی جاده یعنی سطح سال ۹۰ برسید.»

بسته اول رونق اقتصادی موفق بود

نیلی درخصوص بسته‌های خروج غیر تورمی از رکود در سال‌های ۹۳ و ۹۴ عنوان کرد: در آن زمان هم دولت با تورم بالا و هم رکود مواجه بود که پس از انقلاب سابقه نداشته است. او درخصوص بسته اول گفت: «آن بسته‌‌ای که تهیه شد به این منظور بود که چگونه این تناقض را رفع کنیم تا در عین اینکه در اقتصاد تحرک ایجاد می‌‌کند به تورم دامن نزند، بلکه تورم را پایین هم بیاورد. آن بسته برای سال ۹۴-۹۳ تهیه شده بود و اینکه این بسته تا آخر سال ۹۴ چارچوب سیاست‌‌های اقتصادی دولت باشد و کاملا هم موفق بود.» نیلی دلیل ارائه بسته دوم را شوک‌های نفتی عنوان کرد و گفت:‌ «بسته دومی که ارائه شد به‌خاطر شوک نفت بود که می‌توانست آن مشکلاتی را که در دیگر کشورهای صادر‌کننده نفت بوجود آورد، برای ما نیز به‌وجود آورد.»

روند صعودی اشتغال‌زایی

نیلی در ادامه گفت‌و‌گو نموداری از تعداد شاغلان کشور از سال ۸۴ تا ۹۵ ارائه می‌دهد که مطابق این آمارها میزان اشتغال از سال ۹۲ تا ۹۴ در حال افزایش بوده است. او با بیان اینکه از سال ۹۲ تا ۹۴ بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر به تعداد شاغلان ما اضافه شده است، تاکید کرد که همه این مقایسه‌‌ها مربوط به مقایسه زمستان‌ها با یکدیگر است و جمع‌‌بندی کل سال باید به‌طور جداگانه انجام شود. او این آمار اشتغال‌زایی را در شرایطی که وضعیت اقتصاد در شرایط خوبی از نظر رشد اقتصادی به‌سر نمی‌برد، یک آمار مثبت تلقی کرد.

اثر برجام در درآمدهای نفتی

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری در بخش دیگری از صحبت‌های خود، اثر برجام در رشد درآمدهای نفتی را با یک مثال تشریح کرد. او با این فرض خوش‌بینانه که در ۱۰ ماه اول سال گذشته یک میلیون و ۳۴۰ هزار بشکه نفت صادر می‌کردیم، درآمدهای نفت خام ما به ۲۱میلیارددلار می‌رسید، افزود: حال اگر سهم صندوق توسعه ملی و شرکت نفت را نیز در نظر بگیریم، ۷/۱۳میلیارد دلار سهم بودجه بوده است. ۷/۱۳ میلیارد دلار با دلار سه‌هزار تومانی درآمد ۴۲ هزار میلیارد تومانی را به همراه خواهد داشت با فرض اینکه درآمد مصوب برای فروش نفت در بودجه معادل ۶۸ هزار میلیارد تومان خواهد بود، در نتیجه کسری بودجه سال جاری در صورت نبود اثر برجام به ۲۷ هزار میلیارد تومان می‌رسید که اثرات مخربی بر خدمات دولت در حوزه وظایف اصلی آن می‌‌گذاشت.