مرگ مغز متفکر «خلافت»

گروه جهان: ابومحمد العدنانی، سخنگوی داعش و مرد شماره ۲ این گروه، در شمال سوریه کشته شد. این خبری است که داعش روز سه‌شنبه اعلام کرد. «پیتر کوک»، سخنگوی پنتاگون، تایید کرد که نیروهای آمریکایی در «حمله‌ای دقیق» که سه‌شنبه شب رخ داد العدنانی را هدف قرار دادند.

این مقام آمریکایی البته اعلام کرد که نمی‌تواند مرگ او را تایید کند. سخن این مقام آمریکایی یادآور کشته شدن عمر الشیشانی، رهبر چچن‌تبار داعش در سوریه است که بارها مرگ او اعلام شده بود اما در آخر در جولای ۲۰۱۶ مرگ قطعی او اعلام شد. ترخان باتیراش‌ویلی مشهور به عُمر الشیشانی یا عُمر چچنی از رهبران داعش بود که به دنبال کشته شدن ابوعبدالرحمان البیلاوی الانباری، به‌عنوان فرمانده نظامی داعش برگزیده شد. به نوشته نیویورک‌تایمز سخنگوی پنتاگون اعلام کرد که «ما هنوز در حال ارزیابی نتایج حمله هستیم.»

دو مقام آمریکایی به شرط فاش نشدن نام به نیویورک‌تایمز گفتند ایالات‌متحده خودرو حامل العدنانی را با همکاری نزدیکی که میان سازمان سیا و نیروهای عملیات ویژه داشت هدف قرار داد. العدنانی، ۳۹ ساله، سخنگو و تبلیغاتچی اصلی داعش بود که فرماندهی نظامی و تبلیغی این گروه را که منجر به تولید فیلم‌هایی از اعدام قربانیان می‌شد بر عهده داشت. گزارش‌هایی که از اعضای دستگیر شده داعش به‌دست آمده نشان می‌دهد که او «رهبر عملیاتی» هم بود. وی بر بخش عملیات‌های خارجی این گروه نیز نظارت کرده و مسوول عضوگیری نیرو برای داعش بود و آنها را برای انجام حملات به غرب سازماندهی می‌کرد. از جمله عملیات‌هایی که به فرماندهی العدنانی انجام می‌گرفت می‌توان به حملات پاریس، بروکسل، داکا و بنگلادش اشاره کرد. علاوه بر ضرباتی که این گروه در عراق و سوریه متحمل شده و موجب از دست دادن سرزمین‌های زیادی شده، کشته شدن العدنانی ضربه بزرگ دیگری بود که بر پیکر این گروه وارد شد. نیویورک‌تایمز می‌نویسد با وجود حملات گسترده‌ای که به این گروه می‌شود اما داعش با قدرت انعطاف‌پذیری و انطباق‌پذیری توانسته خود را با این وضعیت از نو سازماندهی کند. ادعا شده تصفیه فرماندهان امنیتی داعش به دست البغدادی در راستای همین سازماندهی دوباره انجام گرفته است. «ست جی. جونز»، تحلیلگر تروریسم در موسسه رند، می‌گوید: «مرگ العدنانی نمایاننده مرگ رهبری مهم و استراتژیک و عملیاتی است که ضربه‌ای هول‌آور بر پیکر این گروه و رهبر آن تلقی می‌شود. اگرچه او یک فرد است اما مرگ او یک سازمان را دچار بحران می‌سازد. با این حال، همچون بسیاری دیگر از رهبران این گروه که کشته شده یا تصفیه شدند و برایشان جانشینی پیدا شد، جانشینی نیز برای العدنانی پیدا خواهد شد.»

اگرچه سخنگوی پنتاگون اعلام کرده که نمی‌تواند مرگ این مقام داعش را تایید کند اما داعش در بیانیه‌ای اعلام کرد العدنانی در زمانی که مشغول نظارت بر عملیات زمینی در حلب بود کشته شد. در بخش شمالی سوریه، نزدیک مرز ترکیه، «دولت به اصطلاح اسلامی» زیر فشار و حملات سختی از سوی مجموعه‌ای از نیروها قرار گرفته است.

این گروه با حملات هوایی ترکیه، آمریکا و روسیه مواجه است. از زمین نیز مورد حمله چندین جبهه است: شورشیان تحت امر آمریکا و ترکیه، شبه‌نظامیان کرد که مورد حمایت آمریکا هستند و شورشیانی که از عربستان و قطر و برخی کشورهای عربی فرمان می‌گیرند. به نوشته نیویورک‌تایمز، العدنانی آن‌قدر معروف بود که بارها سوژه بسیاری از گزارش‌ها قرار گرفته بود. همان شایعاتی که در مورد الشیشانی وجود داشت در مورد العدنانی هم وجود داشت. در گذشته - از جمله در ماه ژانویه - بارها مقام‌های عراقی زخمی شدن یا مرگ او را اعلام کرده بودند اما اندکی بعد رد می‌شد. اما این بار داعش رسما خبر مرگ او را اعلام کرد.

تحلیلگران می‌گویند داعش هیچ نفعی ندارد که خبر دروغین مرگ او را رسما اعلام کند. تحلیلگران معتقدند بعید است داعش اطلاعات دروغ در مورد مرگ رهبر خود دهد و آن را در کانال رسمی خود منتشر سازد. مرگ او تکانه‌ای سخت در سلسله مراتب بالای داعش است. ایالات‌متحده پیش‌تر برای دستگیری او ۵‌میلیون دلار اختصاص داده بود. گزارش‌های اطلاعاتی و اعترافات به دست آمده از سوی دستگیرشدگان این گروه نشان می‌دهد که «واحد عملیات خارجی» در داعش «نهادی متمایز» در این گروه است و ساختار فرماندهی و کنترل آن هم فقط به العدنانی پاسخگو بود و او نیز به البغدادی. برخی تحلیلگران می‌گفتند شانس او در ساختار رهبری داعش چنان بالا است که ممکن است جانشین البغدادی شود. می‌توان داعش را به دو قسمت تقسیم کرد: یک قسمت در عراق و سوریه دست به حمله می‌زند. این حمله نیروهای نظامی و امنیتی و شهروندان را یکسان مورد حمله قرار می‌دهد.

بخش دوم نیز واحد عملیات خارجی بود که فعالیت خود را در کشورهای خارجی در نقاط مختلف دنیا قرار داده بود. این بخش به شناسایی اعضای بالقوه پرداخته، به آنها آموزش و پول داده و سلاح‌های مورد نیازشان را نیز تهیه می‌کرد. اگرچه تمرکز این واحد عملیات خارجی عمدتا بر اروپا بود اما حملاتی که این گروه سازمان می‌داد بسیاری از نقاط دیگر جهان را نیز شامل می‌شد.

براساس تحلیل نیویورک‌تایمز که در سال جاری انجام شد، حملات خارجی این گروه به رهبری العدنانی تاکنون نزدیک به ۶۵۰ کشته در ترکیه، مصر، تونس و جاهای دیگر بر جای گذاشته است. اگرچه این گروه در داخل عراق و سوریه متحمل خسارات و لطماتی شده است اما حملات واحد عملیات خارجی زیر نظر العدنانی کماکان ادامه یافت. در ماه می ‌العدنانی خطاب به آمریکایی‌ها گفت: «آیا شما آمریکایی‌ها فکر می‌کنید شکست یعنی از دست دادن چند شهر و روستا؟ یا عقب‌نشینی به صحرایی لم‌یزرع بدون داشتن زمین؟ خیر. شکست ما زمانی است که اراده و اشتیاق‌مان برای نبرد را از دست بدهیم.» بخش مهمی از استراتژی داعش «الهام‌بخشی» و در برخی موارد «هدایت حملات فرصت‌طلبانه» به منافع غربی است. در سپتامبر ۲۰۱۴ عدنانی خطاب به کشورهای غربی گفت: «ما به شما - به‌ویژه فرانسوی‌های خبیث و کینه‌توز- در کشورتان ضربه می‌زنیم.» العدنانی از مسلمانان خواسته بود که به هر شکلی این غربی‌های خبیث را مورد حمله قرار دهند: «با سنگ به سرشان بکوبید، با چاقو به آنها حمله کنید یا با ماشین از روی آنها رد شوید. اگر نتوانستید آب دهان به روی آنها بیندازید یا با سیلی به‌صورتشان بزنید.»

«مایکل‌اس.‌اسمیت»، محقق مسائل تروریسم، می‌گوید: «وقتی پای سازماندهی و تحریک خشونت علیه غرب به میان می‌آید، طی دهه گذشته، هیچ رهبری در گروه‌های جهادی پیدا نشده که به پای العدنانی برسد.»

او و برخی دیگر از تحلیلگران معتقدند العدنانی ذهنی استراتژیک و سازمان مند داشت و به همین دلیل توانسته بود فعالیت های خارجی داعش را سازماندهی کند. آنها بر این باورند که هدایت واحد عملیات خارجی داعش در کنار عضوگیری ها و آموزش آنها اقدامی است که نیاز به مهارت های بالایی دارد. کارشناسان بر این باورند که حضور العدنانی در سوریه باعث پیچیده شدن اوضاع این کشور شده بود. این کارشناسان با خوش‌بینی بر این باورند که مرگ العدنانی ممکن است اوضاع سوریه را اندکی به سوی آرامش ببرد. اگرچه دیری نخواهد پایید که داعش جایگزین او را مشخص خواهد کرد اما برای این گروه مدتی طول خواهد کشید تا از شوک از دست دادن وی بیرون آید. دشواری‌ای که برای جانشین او وجود دارد این است که ممکن است وی از کاریزما، مهارت و ذهن استراتژی برخوردار نباشد و تا مسلط شدن بر اوضاع ممکن است ضربات دیگری بر پیکر این گروه وارد آید.

نام واقعی العدنانی «طاها صبحی فلاحه» بود. او در شهر «بنش» در استان ادلب در شمال سوریه متولد شده بود. نزدیکان خانواده عدنانی می‌گویند: «خانواده او ابرفقیر بود.» برادرانش در باغچه بستگان می‌خوابیدند و درخت‌های زیتون را آب می‌دادند. او یکی از اعضای فعال و پایه‌گذار «القاعده در عراق» بود که بعدها نام داعش به خود گرفت. به گزارش نیویورک‌تایمز، در زمان مقاومت عراقی‌ها در برابر اشغال آمریکا، بشار اسد جریان ورود مبارزان خارجی از سوریه به عراق را تسهیل و مدیریت می‌کرد، زیرا آنها با آمریکا می‌جنگیدند. العدنانی در زمره یکی از آن تروریست‌هایی بود که وارد عراق شد و بعدها به ماری تبدیل شد که به جان رژیم اسد افتاد. العدنانی مدتی را در زندان بوکا گذراند؛ همان جایی که البغدادی و سایر رهبران داعش در آنجا زندانی بودند. وقتی القاعده در عراق از القاعده مرکزی برید و به داعش فعلی تبدیل شد العدنانی در زمره سخنگوی داعش حتی از شانس جانشینی البغدادی هم برخوردار بود.