دنیای اقتصاد: یک سند رسمی تهیه شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، با انتقاد از دیدگاه‌هایی که تعداد تعطیلات در ایران را زیاد می‌دانند این دیدگاه‌ها را غیرواقعی عنوان کرده است و می‌گوید: ایران پس از کشور یمن، کمترین تعطیلات را در جهان دارد. این سند تاکید می‌کند پیامدهای مثبت غیراقتصادی تعطیلات نیز در کنار آثار اقتصادی باید موردتوجه قرار بگیرد و در بررسی پیامدهای اقتصادی نیز می‌گوید توجه به بهره‌وری اهمیت بیشتری از میزان تعطیلات دارد و در تحلیل‌های اقتصادی برای برآورد هزینه‌های تعطیلات هم، معمولا نقش تعطیلات در شکوفایی بخش‌‌هایی مثل گردشگری مغفول می‌ماند.

دنیای اقتصاد: یک سند رسمی تهیه شده از سوی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با انتقاد از پایگاه‌هایی که تعداد تعطیلات در ایران را بالا می‌دانند بر آثار مثبت فرهنگی، دینی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تعطیلات تاکید کرده و توضیح می‌دهد با وجود برخی اظهارات، در بین کشورهای جهان تنها کشور یمن است که تعداد تعطیلات کمتری در مقایسه با ایران دارد. این گزارش در بررسی ابعاد غیراقتصادی تعطیلات، تاکید می‌کند مردم در این روزها به اموری می‌پردازند که ارزش افزوده آنها به مراتب بیشتر از منفعت اقتصادی است و در بررسی ابعاد اقتصادی نیز، به اثر مثبت مغفول تعطیلات اشاره می‌کند. از جمله اینکه در روزهای تعطیل بازار کار غیررسمی مثل گردشگری، رونق بیشتری پیدا می‌کنند که موجب افزایش تولید ناخالص داخلی می‌شود. این سند رسمی با بررسی استاندارد تعطیلات در سایر کشورها، تاکید می‌کند در حال حاضر الگوی رسمی غالب کشورها به سمت ۴۰ ساعت کاری در پنج روز هفته با دو روز تعطیلات آخر هفته رفته است و ایران تنها کشوری است که تنها یک روز تعطیلات آخر هفته دارد. سند رسمی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که در سال ۱۳۸۹ و برای ارائه به مقام معظم رهبری تهیه شده بود، در پایان و در بخش جمع‌بندی، به موارد ۱۱ گانه‌ای اشاره می‌کند که محور مشترک آنها، دفاع از پیامدهای همه‌جانبه و مثبت تعطیلات بر جامعه و اقتصاد کشور است.

سند رسمی بررسی تعطیلات

یک سند رسمی که در سال ۱۳۸۹ از سوی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده، به بررسی وضعیت تعطیلات در ایران پرداخته است. در این سند در توضیح دلایل تهیه و انتشار آن آمده است: «در پی ارائه گزارش‌هایی به محضر مقام معظم رهبری درخصوص میزان و وضعیت تعطیلات در کشور، موضوع برای بررسی به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ارجاع شد و گزارش حاضر با عنوان «بررسی وضعیت تعطیلات در ایران» به تایید اعضای شورا رسید و مقرر شد به‌عنوان سند رسمی منتشر شود.» این گزارش تاکید می‌کند که به جای نگاه صرفا اقتصادی، باید «نگاه همه‌جانبه» به تعطیلات ارائه شود و به کارکردهای مختلف ایام تعطیلات، علاوه بر اثرات آنها بر بهره‌وری اقتصادی، توجه شود. به گفته این گزارش، عامل اصلی در بررسی اثرات اقتصادی تعطیلات، نه صرف تعداد روزهای تعطیل که «بهره‌وری» نیروی کار است و توضیح می‌دهد که افزایش ۱۰ دقیقه‌ای در ساعت «کار مفید» روزانه در کشور، معادل افزایش ۶ روز کاری است و می‌تواند جای ۶ روز کاری را بگیرد. این گزارش طرح برخی از مطالب در «برخی از مطبوعات و سایت‌ها» که می‌گویند تعطیلات در ایران بیشتر از سایر کشورهاست را «غیرواقعی» عنوان کرده و در توضیح این مساله، به شواهد و واقعیت‌هایی درخصوص تعطیلات در ایران و سایر کشورها اشاره می‌کند.

آثار مثبت غیراقتصادی تعطیلات

این گزارش در توضیح ابعاد غیراقتصادی تعطیلات بر افراد، به آثار مثبت این روزها مثل «انجام اعمال مذهبی»، «استراحت»، «تفریح»، «گردش و سفر»، «صله رحم و دید و بازدید»، «انجام کارهای شخصی»، «انجام کارهای عقب‌افتاده» و «شرکت در مراسم ملی» اشاره می‌کند و می‌گوید در صورت مدیریت فردی صحیح، آثار مثبت تعطیلات در فرد و رضایتمندی وی قابل مشاهده خواهد بود. همچنین، از زاویه آثار تعطیلات بر جامعه نیز، به سه بعد «ابعاد و آثار فرهنگی، دینی و مذهبی»، «ابعاد و آثار اجتماعی و سیاسی» و «ابعاد و آثار اقتصادی» اشاره کرده است. این گزارش در بخش «ابعاد و آثار فرهنگی، دینی و مذهبی» تاکید می‌کند: «مردم ایران در ایام تعطیلات مناسبتی به کار و فعالیت و امور مهم‌تری می‌پردازند که در عرصه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و دفاعی مورد نیاز کشور است و ارزش افزوده این امور بسیار فراتر از فعالیت صرف اقتصادی است.»

سه اثر اقتصادی پنهان تعطیلات

سند رسمی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که در سال ۱۳۸۹ با رویکرد انتقاد از پایگاه‌هایی که تعطیلات در ایران را زیاد می‌دانند تهیه شده بود، در بخش «ابعاد و آثار اقتصادی تعطیلات» به این موضوع اشاره می‌کند که در مقابل نظام کاری رسمی کشور، یک نظام کاری غیررسمی نیز وجود دارد که اتفاقا در ایام تعطیلات، «فرصت ویژه‌ای را برای کار و فعالیت پیدا می‌کند.» این گزارش تاکید می‌کند: «در واقع ایام تعطیلات، نه تنها فرصت طلایی برای کسب و کار مشاغل مرتبط با سفر و گردشگری، حمل‌ونقل، هتلداری، رستوران‌ها و... محسوب می‌شود؛ بلکه موجب افزایش تولید ناخالص ملی نیز می‌شود.» این گزارش با اشاره به این ابعاد پنهان تصریح می‌کند: «این موضوع دقیقا واقعیتی است که هنگام بررسی و ارزیابی آثار منفی تعطیلات بر تولید ناخالص ملی، آگاهانه یا ناآگاهانه مورد غفلت قرار می‌گیرد.» نکته دومی که در این گزارش در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته، این است که «معمولا صاحبان صنایع و کارخانجات نه تنها از فرصت تعطیلات رسمی به‌عنوان یک امر ضروری برای بازسازی و ارتقای چرخه تولید استفاده می‌کنند، بلکه ایام دیگری از سال را نیز برای افزایش بهره‌وری نیروی کار و بهسازی محصول با برنامه قبلی تعطیل می‌کنند.» سومین اثر اقتصادی مثبت تعطیلات که معمولا مورد غفلت واقع می‌شود و در این گزارش مورد اشاره قرار گرفته، این است که «برای برآورد هزینه یک روز تعطیلی، باید بهره‌وری به‌عنوان یک عامل مهم و اساسی در نظر گرفته شود.» این گزارش اضافه می‌کند: «سهم تولید ثروت توسط منابع انسانی در ایران معادل ۳۴ درصد اعلام شده است که حتی در صورتی که همه روزهای تعطیل در کشور هم حذف شود و تمام ۳۶۵ روز به‌عنوان روز کاری در نظر گرفته شود، این میزان نهایتا اندکی ارتقا می‌یابد. بنابراین کاهش تعطیلات اثر چندانی بر افزایش ثروت توسط منابع انسانی نخواهد گذاشت و افزایش بهره‌وری و کار مفید در روزهای کاری، کاهش درآمد ایام تعطیل را جبران خواهد کرد.»

دومین کشور از نظر کم بودن تعطیلات

فصل دوم این گزارش با عنوان «تعطیلات در ایران و جهان از منظر آمار»، به بررسی تطبیقی روزهای تعطیل در ایران با سایر کشورها پرداخته است. این سند با بیان اینکه تعطیلات سالانه اکثر کشورهای جهان بین ۱۱۰ تا ۱۲۹ روز است، توضیح می‌دهد که ایران در مقایسه با کشورهای جهان به جز یک کشور، کمترین تعطیلات را در جهان دارد. به‌گونه‌ای که اگر ۲۵ روز تعطیل رسمی و ۵۲ روز تعطیل جمعه‌ها در نظر گرفته شود، تعداد تعطیلات به ۷۷ روز می‌رسد و با احتساب نیم‌روز تعطیلی جمعه‌ها هم، این تعداد به ۱۰۳ روز خواهد رسید که از همه کشورهای جهان به جز یک کشور، کمتر است. در تقویم رسمی کشور ۲۵ روز به‌عنوان تعطیلی رسمی در نظر گرفته شده است. ۱۰ روز تعطیل براساس تاریخ شمسی و ۱۵ روز از تعطیلات براساس تاریخ قمری مشخص می‌شود. تعطیلات در تقویم ایران را می‌توان به سه دسته ملی، انقلابی و مذهبی تقسیم کرد. براساس گزارش «بررسی وضعیت تعطیلات در ایران» که توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی منتشر شده است تعداد تعطیلات ملی و انقلابی در ایران با میانگین این گونه تعطیلات در کشورهای مختلف دنیا تفاوت چندانی ندارد. براساس گزارش شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تعداد روزهای تعطیلی رسمی انقلابی و ملی در ایران به ترتیب ۶ و ۴ روز است. متوسط تعداد روزهای تعطیلی ملی در کشورهای دنیا ۷/ ۵ و متوسط تعداد روزهای تعطیل انقلابی ۳/ ۳ روز است، اما تعداد تعطیلات مذهبی در ایران به علت مناسبت‌های بسیار در مذهب تشیع تفاوت بسیاری با سایر کشورهای دنیا دارد. این نوع از تعطیلات با متوسط ۲/ ۳روز کمترین میزان فراوانی را در میان انواع مختلف تعطیلات در کشورهای مختلف در اختیار دارد، اما تعداد روزهایی که در تقویم یک ساله ایران به علت مناسبت‌های مذهبی به رنگ سرخ در آمده ۱۵ روز است.

آیا تعطیلات مناسبتی ایران زیاد است؟

طبق گزارش شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، ایران در میان ۴۸ کشور مورد بررسی پس از سریلانکا دارای بیشترین تعداد تعطیلات مناسبتی است. واقعیتی که عده‌ای با اشاره به آن با طرح «دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته» مخالفت می‌کنند. با محاسبه تقارن تعطیلات با روزهای جمعه تعداد تعطیلات مناسبتی در ایران به ۲۱ روز خواهد رسید. براساس بررسی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، تعداد تعطیلات مناسبتی در روسیه ۱۹ روز و در چین، اتریش و کانادا ۱۷ روز در سال است. همچنین بررسی‌های جامع «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که با وجود تعطیلات مناسبتی بالا در ایران، به علت نبود روزهای نیمه تعطیل، تعطیلات ایالتی و تعطیلات فصلی، تعداد تعطیلات مناسبتی در ایران با بسیاری از کشورهای توسعه یافته تفاوت چندانی نمی‌کند. از سوی دیگر در بسیاری از کشورها در کنار تعطیلات رسمی، تعطیلات غیررسمی نیز قرار دارد. در این نوع تعطیلات برخی از ادارات تعطیل هستند و برخی به‌صورت نیمه تعطیل به فعالیت می‌پردازند. برای مثال تعداد این تعطیلات در اتریش ۷ روز، در آلمان ۶ روز و در فنلاند ۴ روز در سال است، در صورتی که این تعطیلات را با ضریب ۵/ ۰ در تعداد تعطیلات این کشورها محاسبه کنیم، میانگین تعداد روزهای تعطیل در ۵۰ قدرت اقتصادی دنیا به ۵/ ۱۸ روز خواهد رسید. این در حالی است که در برخی از این کشورها تعطیلات ایالتی و فصلی نیز در تقویم سالانه گنجانده شده است. برای مثال در آمریکا در ۶۵ روز از سال (به جز تعطیلات رسمی) در حداقل یکی از ایالت‌های این کشور تعطیلات ایالتی وجود دارد. این تعداد در آلمان و کانادا نیز به ترتیب ۱۵ و ۲۸ روز در سال را به خود اختصاص می‌دهد. بررسی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از روند ۱۰ ساله تعطیلات در ایران نشان می‌دهد که سالانه به‌طور میانگین ۸/ ۳ روز از تعطیلات رسمی سال با تعطیلات جمعه آخر هفته مقارن می‌شود. این گزارش می‌گوید در صورت تعطیلی روزهای پنج‌شنبه تعداد تعطیلات مقارن با پنج‌شنبه نیز ۸/ ۳‌روز خواهد بود. یعنی در صورت تعطیلی پنج‌شنبه و جمعه تعداد تعطیلات مناسبتی نامقارن با پایان هفته به ۱۷ یا ۱۸ روز در سال کاهش خواهد یافت.

مورد ویژه تعطیلات یک روزه

این گزارش در بخش «الگوی معیار تعطیلی» توضیح می‌دهد که «امروزه با توجه به تقسیم کار و نقش و تخصص‌های گوناگون، میزان چهل ساعت کار در هفته (یعنی پنج روز در هفته با روزی هشت ساعت کار) و دو روز تعطیل هفتگی به‌عنوان یک استاندارد در اکثر کشورهای جهان پذیرفته شده است.» علاوه بر این، اجرای مراسم فرهنگی در بسیاری از کشورها برخی از روزهای غیرتعطیلات را به یک روز نیمه تعطیل تبدیل می‌کند. در حالی که در ایران تنها در روزهای پس از شب قدر ادارات با یک یا دو ساعت تاخیر آغاز به کار می‌کنند. این گزارش می‌گوید پیروان مسیح روز یکشنبه و پیروان دین یهود روز شنبه را به انجام مراسم مذهبی اختصاص داده‌اند. از این رو در کشورهای غیرمسلمان روزهای شنبه و یکشنبه به‌عنوان تعطیلات پایان هفته در نظر گرفته می‌شود. براساس گزارش شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با وضعیت تعطیلات در ایران، تعطیلات پایان هفته تنها در برخی از کشورهای مسلمان از الگوی سایر کشورها (یعنی تعطیلات پایان هفته در روزهای شنبه و یکشنبه) پیروی نمی‌کند. بر این اساس در هفت کشور مسلمان تعطیلات پایان هفته روزهای جمعه و شنبه و در ۴ کشور روزهای پنج‌شنبه و جمعه است و ایران تنها کشور در میان کشورهای جهان است که از تعطیلات پایان هفته یک روزه بهره مند شده‌است. براساس بررسی‌های پیشین «دنیای اقتصاد» در میان ۱۱۴ کشور اروپایی و کشورهای دارای جمعیت مسلمان، ایران تنها کشوری است که دارای تعطیلات پایان هفته یک روزه است. از سوی دیگر در میان ساکنان ۵۰‌قدرت اقتصادی بزرگ دنیا، تنها ایرانیان تعطیلات پایان هفته خود را یک روز سپری می‌کنند. سند رسمی شورای انقلاب فرهنگی توضیح می‌دهد: «در برخی از کشورها در صورت تلاقی تعطیلی رسمی با تعطیلات آخر هفته، اولین روز کاری هفته آینده را به‌عنوان روز تعطیلی انتخاب می‌کنند. به عبارتی تعداد تعطیلات رسمی سالانه را ثابت نگه می‌دارند؛ ولی در ایران در صورت تلاقی تعطیلی به روز دیگر منتقل نمی‌شود و تنها از تعداد تعطیلات رسمی کم می‌شود.»

ترافیک تعطیلات

هر از گاهی و با همجواری روزهای تعطیلات مناسبتی با روزهای جمعه شاهد جریان‌های ترافیکی شدید در مراکز گردشگری هستیم. به عقیده کارشناسان، علت اصلی این امر «عدم سیاست‌گذاری صحیح اوقات فراغت» است.۸۰ درصد از تعطیلات با مناسبت‎های غیرمذهبی ایران در روزهای بهاری سال قرار دارند.

در یک سال فرضی که ماه‌های ابتدایی تقویم شمسی و قمری منطبق شوند، ۱۴روز از تعطیلات مناسبتی ۲۵ روزه ایران در فصل بهار قرار خواهد گرفت. با توجه به تاثیر فزاینده تعطیلات چند روزه پراکنده در افزایش «بهره‌وری» و افزایش تعداد و تغییر الگوی سفر، لزوم توزیع هم‌نواخت تعطیلات در طول ماه‌های سال ضروری به نظر می‌رسد. امری که با توجه به توزیع تعطیلات مناسبتی تنها با افزایش تعطیلات پایان هفته امکان‌پذیر خواهد بود. از سوی دیگر غلظت آلاینده‌های هوا در روزهای تعطیل به میزان چشم‌گیری کاهش می‌یابد. کارشناسان محیط زیست اعتقاد دارند پدیده «خود پالایندگی» که بر اثر جریانات هوایی اتفاق می‌افتد، به حدود ۴۸ ساعت زمان برای تسویه نسبی هوای شهرهای آلوده نیاز دارد. بر مبنای بررسی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با وضعیت تعطیلات در کشورهای مختلف جهان، در میان ۵۰ کشور منتخب مورد بررسی ایران رتبه ۴۹ را از نظر تعداد کل تعطیلات سالانه در اختیار دارد. همچنین مجموع تعطیلات مناسبتی و پایان هفته در ایران در مقایسه با میانگین این ۵۰ کشور، ۴۳ روز کمتر از میانگین کل مجموع تعطیلات مناسبتی و پایان هفته در کشورهای مختلف است.

ضرورت تصویب یک مطالبه

بررسی‌های‌ انجام شده به روشنی نشان می‌دهد که بر خلاف برخی تصورات رایج، دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته نه تنها از نظر اقتصادی آسیب‌زا نیست، بلکه در ابعاد مختلفی مثل «بهره‌وری نیروی کار»، «کاهش هزینه‌های آلودگی» و «توزیع یکنواخت جغرافیایی و زمانی مسافرت‌ها و رونق گردشگری» سبب افزایش کارآیی، رشد مناطق کمتر توسعه یافته و ایجاد اشتغال می‌شود. نظرسنجی‌های انجام گرفته نیز گواه مطالبه افزایش تعطیلات در فضای کارشناسانه کشور است. نظرسنجی منتشر‌شده «دنیای اقتصاد»‌ از ۶۰ صاحب‌نظر اقتصادی کشور نشان می‌دهد اکثریت قاطع کارشناسان اقتصادی، با دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته در کشور موافق هستند و آن را واجد اثرات مثبتی برای اقتصاد کشور می‌دانند.

۹۵ درصد از کارشناسان به علت منافع اقتصادی، اضافه شدن روز«شنبه» به تعطیلات پایان هفته یک روزه کنونی را پیشنهاد کرده‌اند. اشکالات متعدد نظام کنونی تعطیلات و منافع حاصل از تغییر آن، بازنگری در نظام کنونی تعطیلات را به یک مطالبه ملی نیز تبدیل کرده است. بنابر اظهارات مسوولان، دولت نیز خواستار افزایش تعطیلات پایان هفته به دو روز است. با تفاسیر یاد شده باید منتظر مهر تایید قانون‌گذاران بر مطالبه دولت، مردم و کارشناسان بود.

تعطیلی دوروزه آخر هفته