نقشه راه تجاری با ۱۲ کشور

گروه بازرگانی: «تدوین نقشه راه تجارت با کشورهای هدف» در دستور کار کلیه بخش‌های دولتی به‌ویژه سازمان توسعه تجارت در سال جاری قرار گرفته است. در تدوین نقشه راه کشورها، سعی شده تا در کنار سنجش ظرفیت‌های داخلی، کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به کشورهای هدف، با دو رویکرد مشخص شود. براساس رویکرد نخست، شناسایی و تقویت صادرات موجود کالاهای استراتژیک به کشور‌های هدف مدنظر قرار گرفته و براساس رویکرد دوم، شناسایی و کشف اقلام صادراتی در دستور کار قرار دارد. اقلامی که با توجه به رویکرد دوم، با وجود توان صادراتی بالا و تقاضای قابل‌توجه وارداتی کشورهای هدف، جایگاه ویژه‌ای در این بازارها برای‌شان مهیا نشده است.

نقشه راه تجارت کشورهای هدف، به منظور بهره‌مندی تولید‌کنندگان، صادر‌کنندگان و تجار ایرانی برای شناسایی فرصت‌ها و ظرفیت‌های صادراتی تدوین شده است. به گفته معاون سازمان توسعه تجارت، سه فاکتور «کشور هدف»، «گروه‌های کالایی و خدماتی» و «شرکت‌های صادراتی»، در تدوین نقشه‌ راه تجارت مدنظر قرار گرفته است تا برای اولین‌بار با این دسته‌بندی یک نمای تمام‌قد از کشورهای طرف تجارت ایران به تجار ارائه شود. بر این اساس تا به حال ۳۲ کشور هدف شناسایی شده که براساس گروه‌های کالایی مزیت‌دار دسته‌بندی شده‌اند. سازمان توسعه تجارت تا به حال توانسته نقشه راه تجارت با ۱۲ کشور روسیه، چین، بنگلادش، کرواسی، آفریقای جنوبی، ایتالیا، ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، امارات و هند را مورد بررسی قرار دهد.

محمدرضا مودودی، معاون سازمان توسعه تجارت، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه تدوین نقشه راه تجارت با کشورهای هدف، از چند بعد برای فعال‌سازی روابط تجاری مدنظر قرار گرفته است، اظهار کرد: در وهله نخست مشخص کردیم که چه کالاهایی به کشور هدف صادر می‌کنیم؛ یعنی ایران قابلیت صادرات چه کالاهایی را دارد و کشورهای هدف نیازمند واردات چه نوع کالاهایی هستند. در مقابل، چه کالاهایی را ما از کشور هدف وارد می‌کنیم. اینها پیوندهایی است که مراودات تجاری ایران با دیگر کشورها را استمرار می‌بخشد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر در نقشه راه تجارت، انواع واردات و صادرات کالاهای خاص نیز مورد بررسی‌ قرار گرفته است. یعنی کالاهایی که ایران توانایی صادرات آن به دیگر کشورها را دارد و از طرفی کشور هدف ما نیز متقاضی واردات این قلم کالاهای خاص از دنیا هستند، اما این کالاها را از ایران وارد نمی‌کنند. به گفته مودودی، این ظرفیت‌های بالقوه، همان فرصت‌های مذاکره برای متولیان بخش دولتی، فعالان بخش خصوصی و تجار است؛ یعنی باید حین مذاکره این موارد مدنظر قرار ‌گیرد که چرا با وجود اینکه ایران ظرفیت واردات یا صادرات در برخی کالاها را دارد، اما مراودات تجاری در این زمینه انجام نمی‌شود. وی گفت: البته نقشه راه تجارت سال ۹۵ براساس یکسری شاخص‌ها از قبیل «همجواری کشورها»، «اندازه بازار»، «وابستگی کشور هدف به تجارت خارجی»، «توانایی کشورهای هدف در تکنولوژی و فناوری‌های جدید»، «اشتراکات فرهنگی و مذهبی» و «روابط سیاسی» تدوین شده است. براساس این شاخص‌ها در نهایت به ۲۸ کشور رسیدیم. البته برخی از کشورهای هدف نیز به لحاظ سرمایه‌گذاری، مدنظر سازمان سرمایه‌گذاری ایران و به لحاظ سیاسی، مد نظر وزارت امورخارجه بودند که در نهایت این عدد به ۳۲ کشور ارتقا پیدا کرد.به گفته مودودی موضوع مهم دیگری در تدوین نقشه راه تجارت باید مدنظر قرار گیرد که بررسی زیرساخت‌های تجاری ایران است؛ یعنی چنانچه بخواهیم ۲۰ میلیون تن سیمان صادر کنیم که نیاز به تردد حدود ۶ هزار کامیون است، آیا جاده‌های ما تحمل این حجم از تردد را دارند؟ آیا بنادر قابلیت جابه‌جایی این حجم از بار را به لحاظ سختی بارگیری دارند یا اینکه انبارهای کافی برای دپوی این میزان محصول وجود دارد یا خیر. همچنین آیا شبکه بانکی کشور برای انجام مراودات مالی با دیگر کشورها با مشکل مواجه نمی‌شود یا صندوق‌های ضمانت و بیمه‌ها به‌گونه‌ای هستند که این سهم از تجارت را پوشش دهند؟ اینها موارد مهمی است که باید حتما در نقشه راه تجارت ایران با سایر کشورها مدنظر قرار گیرد. در عین حال مودودی معتقد است اگر نگاهمان تولید ثروت ملی است، باید همگرایی در بین همه دستگاه‌ها در سطح کلان شکل بگیرد تا مفهوم درستی از صادرات داشته باشیم. سال گذشته شعار ما صادرات فراتر از بازار بود چراکه معتقد بودیم که صادرات تنها فروش محصول نیست بلکه می‌تواند زمینه‌ساز دیگر پیوندها نیز باشد که می‌تواند حضور ایران را در بازارهای خارجی مستحکم‌تر کند. نقشه راه تجارت در نهایت یک بازیگر اصلی دارد و آن بخش خصوصی است؛ یعنی هر آنچه ما ترسیم می‌کنیم و تبدیل به یک عدد و رقم می‌شود، تنها یک تصویر از تجارت ما است، در نهایت کسی که می‌تواند این عدد را به فعل صادراتی تبدیل کند، بخش خصوصی است. سوال مهمی که اینجا مطرح می‌شود این است که چه کسی در نهایت قرار است بازیگر این صفحه شطرنج باشد؟ این بزرگ‌ترین نقطه ضعف ما در داخل کشور است. به گفته مودودی، یکی از اولویت‌های اساسی در اقتصاد مقاومتی، ایجاد شرکت‌های صادراتی است که توانایی عقد قراردادهای تجاری در سطح کلان را داشته باشد. به‌طور مثال، دو کشور ایران و روسیه عزم خود را برای انجام مراودات اقتصادی جزم کرده اند، اما زمانی که وارد بازار ۴۵ میلیارد دلاری صنایع غذایی و کشاورزی روسیه می‌شویم، دیگر صحبت از صادرات هزار تن مطرح نیست. حال کدام شرکت صادراتی ایران توان صادراتی این میزان از نیاز وارداتی روسیه را دارد؟ از این‌رو اگر شرکت‌های صادراتی بزرگ مقیاس، در کشور ایجاد نشوند، سهم خود را از بازارهای جهانی از دست خواهیم داد؛ چراکه هم اکنون سهم عمده از صادرات ما از طریق پیله‌وری و تجار خارجی انجام می‌شود که این امر نشان می‌دهد این ما نیستیم که در بازار افغانستان و عراق فعالیت داریم بلکه تجار این کشورها هستند که در بازار ایران اقدام به خرید می‌کنند. بنابراین اگر نتوانیم شرکت‌های تخصصی را جایگزین این افراد کنیم، دچار فرصت‌سوزی خواهیم شد و آنها به راحتی می‌توانند دیگر کشورها را جایگزین ما کنند.

روسیه

بر پایه این گزارش، کشور روسیه در زمره کشورهای هدف ایران برای مراودات تجاری قرار گرفته است که براساس تحلیل‌های آماری انجام شده، کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به روسیه مشخص شدند. در این گزارش به بررسی محصولاتی پرداخته شده که اولا جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی روسیه درزمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل، سهم صادرات ایران از این اقلام به روسیه تقریبا صفر است. به این معنا که هر چند این اقلام جزو عمده اقلام وارداتی به روسیه از سایر کشورهای جهان (با ارزش بالای ۱۰۰ میلیون دلار) است و از سویی، صادرات این اقلام از ایران به سایر کشورهای جهان دارای ارزش بالایی است، اما ایران هیچ جایگاهی در صادرات این اقلام به روسیه ندارد. هدف از این کار ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار روسیه را دارد. نتیجه این تحلیل نشان می‌دهد که ۸۵ قلم کالای صادراتی در ایران وجود دارد که می‌تواند بازار خوبی را در روسیه از آن خود کند. عمده این کالاها شامل وسایط نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، قطعات ومتفرعات بدنه، سایر وسایل از قبیل شیر و وسایلی همانند سرم‌های مخصوص که ازحیوان یا انسان مصون تهیه شده، انواع تابلوها، چرخ‌ها و اجزا و قطعات آنها برای وسایل نقلیه موتوری، نفت وروغن‌های حاصل از مواد معدنی قیری غیرخام و فرآورده‌های آن،گوجه فرنگی، مصنوعات از مواد پلاستیکی، فرآورده‌های غذایی، میله‌های آهنی یا فولادی، پلی کلروروینیل، سنگ‌آهن و کنسانتره، نفت خام و روغن حاصل از مواد معدنی قیری خام، شیرینی و ... است.

چین

چین دومین کشور هدف مورد بررسی است. البته کشور چین جزو شرکای عمده و اصلی تجاری ایران به شمار می‌رود؛ چراکه حجم واردات ما از این کشور در مقایسه با دیگر کشورها در سطح بالایی قرار دارد. اما براساس این گزارش، ایران کالاهای عمده صادراتی را به جهان صادر می‌کند که چین نیز وارد‌کننده عمده همان کالا است، اما عملا سهم صادرات ایران از این اقلام به چین تقریبا صفر است. در تحلیل انجام شده، ۹۰ قلم کالای صادراتی ایران که قابلیت صادرات به چین را دارد شناسایی و مشخص شده است که نفت خام و روغن حاصل از موا د معدنی قیری خام، وسایل نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، کاتد و قطعات، کاتد از مس تصفیه شده، مخلوط‌های هیدروکربورهای بودار، مصنوعات از مواد پلاستیکی، پنیر و خامه شیر که میزان مواد چرب آن مساوی یک درصد و نیم یاکمتر به شکل پودر باشد، پلی کلروروینیل، آهن یا فولاد تخت یا گرم نورد شده به شکل طومار، سایر فرآورده‌های صنایع شیمیایی یا صنایع وابسته و ... را شامل می‌شود.

عراق

همچنین کالاهای استراتژیک صادراتی ایران از طریق تحلیل آمار موجود تجارت خارجی، به عراق در سال ۲۰۱۴ مشخص شده که براساس این گزارش، به بررسی محصولاتی پرداخته شده که در وهله نخست جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی عراق در زمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل سهم صادرات ایران از این اقلام به عراق تقریبا صفر است. این در شرایطی است که بازار عراق برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و باید سهم خود را از این بازار افزایش دهیم. براساس این تحلیل، ایران توانایی صادرات ۱۳ قلم کالایی صادراتی به کشور عراق را دارد که عمده‌ترین این کالاها عبارتند ازوسایل نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، لوله‌ها و پروفیل‌های جوش داده شده از آهن یا از فولاد، قند، شکر، نیشکر یا چغندر، سیم عایق شده و غیره.

افغانستان

کشور دیگری که به‌عنوان مقصد صادراتی کالاهای ایرانی مورد تحلیل گرفته است، افغانستان است. براساس گزارش پیش‌رو، ۴۳ قلم کالا از سایر کشورهای دنیا به افغانستان وارد می‌شود که ایران در ۱۰ قلم آن، دارای مزیت صادراتی است. حال آنکه سهمی از این بازار در اختیار صادرکنندگان کشورمان قرار نگرفته است. عمده‌ترین این اقلام شامل سایر فرآورده‌های نفتی، سیگار، چای سبز، ژنراتور، لوبیا از گونه‌های مختلف، آبگرمکن برقی، تلویزیون رنگی، شیر و خامه بدون قند و دوچرخه است.

ایتالیا

ایتالیا در زمره کشورهای اروپایی قرار دارد که روابط تجاری ایران با این کشور، تقریبا در شرایط خوبی به‌ویژه قبل از تحریم قرار داشته است. اما این در شرایطی است که با وجود توان و پتانسیل صادراتی ایران برای صادرات محصولات استراتژیک مورد نیاز ایتالیا، تا به حال جایگاه مناسبی در سبد وارداتی ایتالیا نداشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران مزیت صادرات ۹۰ قلم کالا از قبیل نفت خام و روغن حاصل از مواد معدنی قیری خام، نفت و روغن‌های حاصل از مواد معدنی قیری، پروپان مایع شده، محصولات نیمه تمام از آهن یا فولاد، قند، شکر، نیشکر یا چغندر، و ... را به این کشور اروپایی دارد. اما تاکنون سهمی از بازار این محصولات در اختیار ایرانی‌ها قرار نگرفته است.

آفریقای جنوبی

با نگاه فوق در این گزارش تلاش شده است کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به آفریقای جنوبی از طریق تحلیل آمار موجود تجارت ایران و آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۴ مشخص شوند. هدف از این کار، احصا و ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار آفریقای جنوبی را دارد. نتیجه حاصل از این بخش نشان می‌دهد که ۲۵ قلم صادراتی در ایران وجود دارد که می‌تواند به بازار آفریقای جنوبی راه بیابد. عمده‌ترین اقلام صادراتی ایران به این کشور، نفت‌خام و روغن حاصل از موا د معدنی قیری خام، وسایل نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، قطعات ومتفرعات بدنه است.

امارات متحده عربی

از دیگر مقاصد صادراتی ایران، امارات متحده عربی است. البته با توجه به بهم خوردن روابط سیاسی بین ایران و امارات، سهم تجارت ما با این کشور کاهش یافته است. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که ایران توانایی صادرات ۹۰ قلم کالا به امارات را دارد. هرچند امارات نیز چنین کالاهایی را در سبد خرید خود از کشورهای خارجی قرار داده اما سهم ایران از بازار این محصولات تقریبا صفر است. عمده این اقلام صادراتی شامل وسائط نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، میله‌های آهنی یا فولادی، گرم نورد شده، تاب داده شده یا با تغییر شکل یافتگی‌های حاصل از نور، سنگ‌آهن به هم فشرده شده سرم‌های مخصوص که از حیوان یا انسان مصون تهیه شده و سایر اجزا خون، اتیلن، بادام تازه یا خشک و ... است.

هند

این گزارش در ادامه تلاش کرده که ظرفیت بالقوه صادراتی ایران به هند را از طریق تحلیل آمار موجود تجارت بین دو کشور ایران و هند در سال ۲۰۱۴ مشخص کند. نتیجه حاصل از این بخش شناسایی ۴۹ قلم کالای صادراتی ایران به این کشور است که عمده‌ترین این اقلام شامل سنگ مس و کنسانتره آن، قطعات و متفرعاتی غیرمذکوردرجای دیگر برای وسایط نقلیه، ستیرن، گازهای نفتی و سایرهیدروکربورهای گازی مایع شده، پلی پروپیلن، مصنوعات از آهن یا ازفولاد ذکر نشده در جای دیگر، کاتد و قطعات کاتد از مس شکل داده نشده، صفحه‌ها، ورق‌ها، ورقه‌های نازک ذکر نشده در جای دیگر از پلاستیک و ... است. هند این کالاها را از سایر کشورهای جهان وارد می‌کند و ایران نیز پتانسیل صادرات این کالاها را دارد اما در این بازار سهم نزدیک به صفر دارد.

کرواسی

مقصد صادراتی دیگری که در این گزارش مورد تحلیل قرار گرفته، کرواسی است. براساس این تحلیل محصولاتی مورد بررسی قرار گرفته است که جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی کرواسی درزمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل سهم صادرات ایران از این اقلام به کرواسی تقریبا صفر است. نتیجه حاصل از این بخش تعیین ۵۶ قلم کالای صادراتی به کرواسی است که عمده‌ترین اقلام صادراتی شامل«نفت خام و روغن حاصل از مواد معدنی قیری خام، بنزین، گاز طبیعی به حالت گازی، پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌پروپیلن به ‌اشکال ابتدایی، پروپان مایع شده و ... است.

پاکستان

پاکستان در زمره کشورهای طرف تجاری با ایران است که براساس تحلیل انجام شده به‌عنوان یکی از مقاصد صادراتی ایران انتخاب شده است. نتیجه حاصل از این گزارش نشان می‌دهد که ۱۳ قلم کالای صادراتی در ایران وجود دارد که قابلیت واردات به این کشور را نیز دارا است. عمده‌ترین این اقلام عبارتند از: نفت‌خام و روغن حاصل از مواد معدنی قیری خام، پلی پروپیلن اوره حتی به‌صورت محلول در آب، اتیلن (گلیکول)، اتان دی‌ال، گوجه فرنگی تازه یاسردکرده، سرب تصفیه شده به‌صورت کار نشده و... به‌رغم نیاز پاکستان به واردات این کالاها، ایران به‌عنوان کشور همجوار با این کشور، تا کنون تامین این نیاز را بر عهده نداشته است.

ترکیه

همچنین در این گزارش تلاش شده است کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به ترکیه از طریق تحلیل آمار موجود تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۱۴ مشخص شوند. نتیجه حاصل از این بخش تعیین ۴۵ قلم صادراتی است که عمده‌ترین این اقلام نفت و روغن‌های حاصل از مواد معدنی قیری، گازهای نفتی و سایر هیدروکربورهای گازی شکل، محصولات نیمه‌تمام از آهن یا فولاد غیرممزوج، محصولات نیمه‌تمام از آهن یا فولاد، سنگ‌آهن به هم فشرده شده و کنسانتره‌های آن به غیر از پیریت‌های آهن تفته شده، محصولات تخت نورد شده از آهن یا از فولادهای غیرممزوج با پهنای ۶۰۰ میلیمتر یا بیشتر غیر از شکل کنگره، کاسید ترفتالیک و املاح آن، استیرن، آمونیاک بدون آب و ... را شامل می‌شود.

بنگلادش

بنگلادش دوازدهمین کشوری است که نقشه راه تجارت ایران با این کشور برای تجار مورد تحلیل قرار گرفته است. هدف از این کار ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار بنگلادش را دارد. نتیجه حاصل از این تحلیل تعیین ۱۳ قلم صادراتی است که عمده‌ترین اقلام، نفت و روغن‌های حاصل از مواد معدنی و قیری، پنیر و خامه شیر که میزان مواد چرب آن مساوی یک درصد و نیم یا کمتر باشد به شکل پودر، روی غیرممزوج به‌صورت کارنشده، پلی کلروروینیل و ... را شامل می‌شود.