اجماع جهانی علیه بحران آب

تشدید بحران آب در کشور به قدری است که در برنامه ششم توسعه، اهداف کلی مختلفی برای بخش آب در نظر گرفته شده است. ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب به‌منظور بهره‌برداری پایدار از منابع آب،کاهش نسبت حجم آب مصرفی کل کشور به حجم منابع آب تجدیدشونده از ۸۳درصد فعلی به ۵۵ درصد، تامین آب مورد نیاز آحاد جامعه برای مصارف شرب شهرها و روستاها، حفظ و صیانت از منابع آب و اعمال مدیریت کیفی منابع آب، مشارکت بهره‌برداران در مدیریت منابع آب و تاسیسات آبی، احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی، اصلاح ساختار اقتصاد صنعت آب و آبفا، تغییر رویکرد به آب از یک کالای دولتی به کالای اقتصادی و دریافت آب‌بها متناسب با هزینه تمام‌شده از تمامی مصارف و راه‌اندازی بازار آب، ارتقای بهره‌وری آب، ایجاد بسترهای لازم جهت حضور بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های بخش آب و آبفا و استفاده از فناوری‌های نوین در استحصال منابع آب، از جمله اهداف موردنظر در برنامه ششم توسعه است که در صورت تحقق آن شرایط برای عبور از بحران آب فراهم خواهد شد.

بی‌توجهی به دیپلماسی آب

در این نشست رئیس پارلمان بخش خصوصی کشور با اشاره به اینکه فرهنگ مصرف از قدیم تاکنون از اهمیت خاصی برخوردار بوده است، گفت: با وجود چنین فرهنگی امروزه با بحران‌های جدی در مصرف روبه‌رو هستیم. بی‌توجهی به دیپلماسی آب در دولت یکی دیگر از انتقادهای مطرح شده از سوی محسن جلال‌پور است. اظهارنظر مطرح شده از سوی وی در حالی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در پیامی به مناسبت برگزاری این همایش اعلام کرد که دولت با جدیت بهبود مدیریت مصرف آب را پیگیری می‌کند.

جلال‌پور در ادامه گفت: بحران آب نه تنها سرمایه‌گذاری در بخش‌های کشاورزی و صنعت را تهدید می‌کند، بلکه بحران‌های زیست محیطی را به‌دنبال دارد. رئیس پارلمان بخش خصوصی کشور، با بیان اینکه از امسال به طور مستمر بزرگداشت روز ملی آب از سوی اتاق ایران برگزار خواهد شد، عنوان کرد: این نهاد نسبت به اهمیت آب به خوبی واقف است. این روز بهترین فرصت برای به صدا در آوردن زنگ خطر آب است تا به یاد داشته باشیم که این ماده ارزشمند در شرایط مناسبی به سر نمی‌برد؛ فهم مشترک از مشکل آب یکی از چالش‌های جدی کشور بوده و وظیفه ما است که به افکار عمومی تلنگر زده و یادآوری کنیم که حیات کره زمین در خطر قرار گرفته است. وی ادامه داد: اتاق ایران براساس وظایف قانونی خود به بحث آب و کشاورزی اهمیت جدی داده و توانسته‌ایم اقدامات سازنده‌ای در این حوزه انجام دهیم. جلال‌پور اقدامات دولت یازدهم در زمینه آب را نیز ارزشمند خواند و تصریح کرد: مهار آب‌های مرزی، توجه به توسعه آبیاری تحت فشار، ستاد بحران آب دریاچه ارومیه و برنامه‌هایی از این دست، مهم‌ترین اقداماتی هستند که در این دولت انجام شده است.

رئیس اتاق ایران با اشاره به مساله ریزگردها، خشک شدن تالاب‌ها، کاهش روان‌آب‌ها و تداوم سدسازی‌ها گفت: دولت باید در نوع سیاست‌گذاری‌های خود در بخش آب بازنگری کرده و سعی کند از ذی‌نفعان آب کمک بگیرد تا تصمیمات موثرتری در مورد این حوزه اتخاذ کند. جلال‌پور افزود: وجود ده‌ها هزار چاه غیرمجاز در کشور جای نگرانی دارد و متاسفانه سرعت بسته شدن این چاه‌ها در 11 ماه منتهی به بهمن سال جاری، کند بوده و به 7 هزار و 200 حلقه چاه محدود می‌شود. از طرف دیگر، روی چاه‌های مجاز کنتورهای هوشمندی نصب شده است که از دقت کافی برخوردار نیستند. رئیس پارلمان بخش خصوصی در ادامه، حضور سفیران و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی در این همایش را بیانگر جهانی بودن بحران آب دانست و تشریح کرد: متاسفانه از فعال شدن دیپلماسی آب در دولت یازدهم اثری دیده نمی‌شود و نمی‌دانیم که چگونه و با چه مدلی در پی حل مساله تامین سهم زیست محیطی تالاب‌های انتهایی رودخانه‌های دجله و فرات خواهیم بود تا حداقل بخش اعظم موضوع ریزگردها قابلیت کنترل پیدا کنند. وی با اشاره به گزارش‌های رسمی مبنی‌بر کاهش حدود 50 درصدی روان آب‌های کشور از تداوم اجرای پروژه‌های سدسازی انتقاد کرد و افزود: اثری از اصلاح رویکردهایی که مکرر در مورد آب سوال می‌شود، مانند اصلاح ساختار آب، اعمال مدیریت تقاضا و اعمال حکمرانی مناسب در صحنه آب کشور وجود ندارد.

جلال‌پور در خصوص اقدامات انجام شده توسط اتاق در مورد آب و مقابله با بحران به‌وجود آمده گفت: بحران آب نه تنها سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌های کشاورزی، صنعت، اسکان و گردشگری را تهدید می‌کند؛ بلکه دورنمای گسترش بحران‌های زیست محیطی بر حول محور آب، پایایی مناطق را به مخاطره انداخته است. رئیس پارلمان بخش خصوصی تصریح کرد: در راستای اجرای قانون بهبود فضای کسب و کار اتاق نسبت به ایجاد بخش ساماندهی کشاورزی و آب و متعاقب آن از سال جاری مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اقدام کرده و طی مدت چهار سال گذشته نسبت به نگرانی‌های ناشی از تصمیمات و اقدامات مرتبط با آب حضور ملموس و جدی داشته است. بر اساس اظهارات جلال‌پور، پیش‌بینی تنش‌های حوضه زاینده‌رود، پیش‌بینی اثرات ناپایداری و تهدید کشاورزی استان خوزستان، ابراز نگرانی از احداث سد گتوند از جمله اقدامات اتاق ایران به‌شمار می‌آید.

تکلیف قانونی مقابله با بحران آب

محمدحسین شریعتمدار، دبیر همایش بزرگداشت روز ملی آب و رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی اتاق ایران نیز با اشاره به توجه اتاق بازرگانی به مساله آب، گفت: قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار مصوب ۱۳۹۰، اتاق ایران را مکلف کرده است تا مساله آب و کشاورزی را در اولویت‌های خود قرار داده و مرکز ملی مطالعات و آب و کشاورزی را تشکیل دهد. شریعتمدار افزود: بر همین اساس این مرکز در سال ۱۳۹۱ برای تمرکز روی موضوع کشاورزی و آب تشکیل شد. وی در ادامه گفت: در سال ۹۲ با تغییر مدیریت کشور، صدای بحران آب شنیده شد. سعدالله نصیری، دبیرکل ملی یونسکو، نیز در این همایش با بیان اینکه اهمیت موضوع آب بر هیچ فردی در جهان پوشیده نیست، گفت: اینکه قانون خوبی برای رفع بحران آب تدوین کنیم کفایت نمی‌کند؛ چراکه مشخص نیست که آیا قانون قابلیت اجرایی دارد و بودجه آن مشخص است یا نه؟ به طور مثال در برنامه بودجه پنجم موارد خوبی برای این بخش پیش‌بینی شده بود، اما آیا در اجرا توانستیم موفق عمل کنیم.

به گفته نصیری، باید ببینیم تا چه میزان از بحرانی بودن وضعیت آب آگاهی داریم و چه اقداماتی برای حل این بحران انجام می‌دهیم. دبیرکل ملی یونسکو افزود: به طور متوسط ۳۰درصد در مصرف آب اتلاف داریم که این امر بیانگر آن است که در اجرای برنامه‌های پیش‌بینی شده چندان موفق نبوده ایم. دبیرکل ملی یونسکو، با تاکید بر لزوم افزایش آگاهی همه افراد جامعه از بحران آب، گفت: در ابتدا باید تلنگری در ذهن همه ما ایجاد شود و بعد از کسب آگاهی کافی از اهمیت موضوع، به‌دنبال راهکارهای این بحران باشیم. وی گفت: ما مکلف هستیم نهادهای مختلف کمیسیون ملی یونسکو را به پژوهش در این زمینه ترغیب کرده و در نهایت به سازمان ملی یونسکو گزارش دهیم.

۱۷ هدف یونسکو در حوزه آب

مک گیور، دبیر برنامه بین‌المللی علوم زمین و ژئوپارک‌های یونسکو نیز در این همایش با بیان اینکه آب مولفه‌ای است که زندگی بدون آن امکان پذیر نخواهد بود، گفت: در قرن 21 بشر با چالش‌های بسیاری در بخش آب مواجه خواهد شد. به گفته مک گیور، تغییرات اقلیمی یکی دیگر از چالش‌هایی است که دنیا را با چالش روبه‌رو خواهد کرد. تغییرات صورت گرفته موجب شده تا در برخی مناطق با کمبود ذخیره آب شیرین مواجه شویم، آنچه مسلم است زمانی که کره زمین گرم می‌شود ذخایر آبی نیز کاهش می‌یابد. دبیر برنامه بین‌المللی علوم زمین و ژئوپارک‌های یونسکو با بیان اینکه سال گذشته سازمان ملل از برنامه‌ای حمایت کرد که 17 هدف در آن گنجانده شده بود، افزود: یکی از اهداف این برنامه دسترسی به آب سالم و بهداشتی برای همگان است. نفوذ منابع معدنی که بعضا سمی هستند یکی از مشکلاتی است که مک گیور به آن اشاره کرده و در این خصوص می‌گوید: یونسکو سعی دارد تا برای این مناطق راهکاری برای رفع این مشکل در نظر گیرد. ناکوزی، نماینده مستقر فائو در ایران نیز در این همایش گفت: هموار سعی شده تا با تقویت اثربخشی و پایداری همکاری‌های فی مابین، چالش‌های اکولوژیک در حفاظت از منابع طبیعی مورد توجه قرار گیرد.

به گفته ناکوزی، در مرکز این چالش‌ها، کمیابی آب و نیاز به رویکردهای بهینه مدیریت بهره‌برداری از منابع آب و حکمرانی است. افزایش جمعیت، عوامل محرک افزایش خودکفایی غذا، شهری شدن، توسعه اقتصادی و اجتماعی در ترکیب با آثار منفی تغییر اقلیم و کاهش قابل توجه کیفیت منابع آب، مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده کمیابی آب در منطقه خاورمیانه هستند. براساس پیش‌بینی‌های منتشر شده توسط موسسه منابع، نیمی از کشورهای منطقه تا سال 2040 میلادی، تنش‌های آبی بسیار شدیدی تجربه خواهند کرد. وی به مشکلات ایران نیز اشاره کرد و در این خصوص گفت: ایران نیز چالش‌های بسیاری را در بخش آب تجربه کرده است؛ به شکلی که کمبود آب، در حال حاضر به یک اولویت ملی تبدیل شده است. با متوسط بارش 257 میلیمتر که کمتر از یک سوم متوسط جهانی است و قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین، با دمای متوسط 17 درجه سانتی گراد، ایران در دسته کشورهای با تنش آبی قرار گرفته است و میزان منابع تجدید پذیر ایران در 15 سال گذشته به یک سوم متوسط جهانی تنزل پیدا کرده است.

ناکوزی در ادامه به تاسیس نهاد تخصصی در سال 2013 اشاره کرد و افزود: در سال 2013 فائو ابتکار عمل کمیابی آب (WSI) را تاسیس کرد که اولین خروجی آن راهبردهای مشارکتی منطقه‌ای برای مدیریت پایدار آب در بخش کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا بوده است. راهبردی مشارکت منطقه‌ای برای کمک به کشورهای منطقه در جهت شناسایی و تنظیم سیاست‌ها، ساختار حکمرانی، سرمایه‌گذاری‌ها و اقداماتی که به‌صورت پایدار منجر به بهبود بهره‌وری می‌شوند، چارچوبی را فراهم می‌کند، این روش از سال 2016 میلادی ایران را نیز به‌عنوان یکی از کشورهای نقطه تمرکز این ابتکار عمل انتخاب کرده است. نماینده مستقر فائو در ایران این نکته را نیز مد نظر قرار داد که چشم‌انداز ما در ایران تغییر نقش ما برای دستیابی به امنیت پایدار غذایی و بهبود بهره‌وری بخش کشاورزی در کنار پرداختن به چالش کمبود آب و حفاظت از منابع طبیعی کشور است. دستیابی به این هدف از طریق پیاده سازی برنامه راهبردی برای حکمرانی پایدار آب در ایران صورت خواهد گرفت که پیوندهای بین بخش‌های آب، غذا، انرژی و اقلیم را در نظر می‌گیرد. بخش خصوصی نقش مهمی در این راستا خواهد داشت و باور دارم فائو و اتاق ایران برای دستیابی به این هدف به همکاری خود ادامه خواهند داد.

پیام رئیس‌جمهور به مناسبت روز ملی آب

در آستانه فرا رسیدن بهار؛ فصل تحول و شکوفایی زیبایی‌های بی‌بدیل طبیعت، بزرگداشت روز ملی آب، با حضور متخصصان این حوزه، ‌تلاشی ارزنده و فرصتی مغتنم برای پرداختن به یکی از چالش‌های اساسی در سطح ملی است. آب؛ آبروی زمین و جان مایه حیات است. به تعبیر دقیق و روشن کلام وحی «وَ جعلنا من الماء کل شیء حی» و در کارگاه خلقت، آب بن مایه آفرینش انسان و دیگر مخلوقات است. بحران آب واقعیتی است که زندگی انسان معاصر را به ویژه در خاورمیانه و از جمله ایران تحت‌تاثیر قرار داده است. بشر امروز در مواجهه با این عنصر حیات‌بخش، راه افراط پیموده و با نگرش‌های سطحی و خودخواهانه در این عرصه، نگرانی‌هایی جدی به‌وجود آورده است. دولت تدبیر و امید برای مدیریت این بحران، از ابتدا فعالیت‌های عملی خود را، از جمله با تشکیل «کمیته نجات» دریاچه ارومیه آغاز کرد و سپس با فعال‌سازی شورای عالی آب، تصمیم‌های اساسی برای حل مشکل آب‌های زیرزمینی و رفع کم‌آبی برخی از رودخانه‌های کشور از جمله زاینده‌رود، اتخاذ کرد. ورود دولت به مسائلی همچون حفظ حقوق بین‌المللی آبی کشور و سرمایه‌گذاری در ماموریت فراموش‌شده مهار آب‌های مرزی، از نتایج ملموس توجه به امر مهار، ذخیره و مصرف آب به‌خصوص برای مناطق دورافتاده و کمتر توسعه‌یافته کشور است. در راستای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، دولت همچنان با جدیت بهبود مدیریت مصرف آب در کشور را در دستور کار خود دارد و این اراده در مفاد لایحه برنامه ششم توسعه و اقدامات جاری دولت متجلی است.

بر این باورم که تحقق برنامه‌های دولت برای مدیریت بحران آب، به علت فرابخشی و فرازمانی بودن آن و نیز آثاری که بر پیکره اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست و حتی امنیت کشور دارد، بدون مشارکت موثر همه بخش‌ها نتیجه‌بخش و منشأ اثر نخواهد بود. انتظار دارم همه دستگاه‌های مسوول و بخش خصوصی ایده‌ها و راهکارهای خود را برای اجرای مناسب و موفق طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و ارتقای بهره‌وری آب ارائه کنند. دولت نیز با تمام توان آماده حمایت و بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در این امر مهم است. در پایان از دست‌اندرکاران و برگزارکنندگان این نشست ارزشمند تقدیر و تشکر می‌کنم و امیدوارم حاصل آن شکل‌گیری گفتمانی موثر حول بحران فراگیر آب و اهتمام بیشتر همگان در کاستن از دامنه این بحران بزرگ باشد.