راه نجات پایتخت از باتلاق پروژه‌ها

شهرداری تهران برای در امان ماندن از پیشروی در باتلاق مالی پروژه‌های مشکل‌دار، لازم است مجموعه‌ای از تدابیر بازدارنده را هنگام تعریف طرح‌های عمرانی، به‌کار ببندد. کارشناسان اقتصاد شهری معتقدند: هر پروژه سرمایه‌ای در شهر، به‌صورت بالقوه، فاقد مشکل و تبعات مزمن برای شهر و شهرداری و شهروندان است اما نحوه تعریف، طراحی، شیوه اجرا و شکل مدیریت پروژه، می‌تواند آن را حاشیه‌دار کند یا برعکس، تبعات احتمالی آن به صفر برساند. تدابیر بازدارنده برای هدایت پروژه‌های جدید شهری به مقصد، در این مطلب تشریح شده است.

به منظور تسهیل در اجرای پروژه‌های سرمایه‌ای، قبل از شروع عملیات اجرایی، واحد اجرایی باید درقالب یک پروژه مطالعاتی نسبت به انجام مطالعات فاز صفر و یک و دو اقدام و در صورت تصویب مطالعات توجیهی پروژه در مرجع تصویب مشخص شده، اعتبار اجرای آن را به واحدهای اجرایی ابلاغ نماید. ضمنا در مورد رفع معارض پروژه‌ها به نحوی اقدام شود که قبل از شروع عملیات اجرایی یا به موازات آن اقدام لازم معمول گردد. ضروری است هرگونه تغییر در کاربری، بهره‌برداری و عنوان پروژه‌های مصوب با ارائه مستندات لازم و گزارش توجیهی به تصویب شورای اسلامی شهر تهران برسد. پیشنهاد می‌شود شهرداری تهران در طراحی بوستان‌ها، سرویس‌های بهداشتی، ساختمان‌های اداری وسامانه‌های حمل‌و‌نقل عمومی، نیاز ذی نفعان اعم از معلولین و سالمندان را با بررسی میدانی مشخص و مدنظر قرار و اقداماتی را انجام دهد که متناسب با تراکم جمعیت و توزیع سکونت شهروندان عزیز معلول و سالمند باشد. پروژه‌ها باید براساس شاخص‌های حجم کار، اعتبار، نوع سازه و توان اجرایی و گردش مالی لازم تفکیک شوند تا مناطق از ورود به اجرای پروژه‌های بزرگ، پیچیده و نیازمند توان تخصصی بالا منع گردند.

قبل از هرگونه اقدام در مورد ایجاد تعهد مازاد بر اعتبارات مصوب، افزایش حجم عملیات و یا تغییر زمانبندی اجرا مندرج در بودجه مصوب و سایر مجوزهای قانونی، واحد اجرایی ذی‌ربط ملزم به ارائه گزارش توجیهی به منظور اخذ مجوز از شورای اسلامی شهر تهران شود. در اجرای پروژه‌های عمرانی، شهرداری تهران موظف است استانداردهای لازم در تجهیز کارگاه، نوع سازه، ایجاد حریم کارگاه و نکات ایمنی را رعایت کند تا الگویی برای شهروندان شود. شهرداری تهران و به تبع آن کلیه واحدهای اجرایی برای احداث هر پروژه عمرانی مانند بقیه شهروندان، مجوزهای لازم را از شهرسازی اخذ و تمام ضوابط و مقررات مربوطه مخصوصا تامین پارکینگ را رعایت کند. اجرای جزء «هـ» دستورالعمل و تعیین ضوابط اجرایی نحوه واگذاری پروژه‌های عمرانی (سرمایه‌ای) به پیمانکاران و چگونگی اجرای آنها، ابلاغی از سوی شهردار تهران به موضوع انعقاد قرارداد پروژه بر مبنای کل عملیات اجرا از شروع تا خاتمه مدنظر قرار گیرد.

در تعریف پروژه‌های بزرگ به اسناد فرادستی مثل چشم‌انداز و طرح‌های جامع و تفضیلی و برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران توجه شود و از ابتدا ابعاد پروژه مشخص گردد تا ارزیابی واقعی از کم و کیف عملیات وجود داشته باشند. واحدهای اجرایی ملزم به داشتن برنامه زمانبندی برای اجرای پروژه‌های غیرمستمر و الحاق به اسناد قرارداد باشند. تعهد اعتبار و انعقاد قرارداد ازمحل اعتبار هر پروژه صرفا برای عملیات مرتبط با همان پروژه انجام شود. در پیشنهاد پروژه‌های جدید مرتبط با سایر سازمان‌ها، موافقت سازمان‌های مرتبط از قبیل سازمان اوقاف و میراث فرهنگی و غیره اخذ شود. شهرداری تهران درجلب اعتماد پیمانکاران در رسیدگی به موقع صورت‌وضعیت‌ها و پرداخت مطالبات اقدام جدی به‌عمل آورد. پیشنهاد می‌شود به‌منظور رفع مشکل استفاده از اعتبارات غیرنقدی، خزانه غیرنقد تشکیل و ازآن طریق نسبت به تهاتر با هزینه‌های انجام شده اقدام شود و کارگروه حقوقی برای دارایی‌های غیرنقد قابل‌واگذاری شهرداری تشکیل شود تا مسایل مالکیت و مشکلات حقوقی املاک حل شود و به‌طور شفاف املاک مشکل‌دار از لیست دارایی‌های غیرنقدی قابل واگذاری شهرداری خارج شوند. هزینه‌های نگهداری مراکز فرهنگی و ورزشی زیر نظر کمیته نگهداری مراکز فرهنگی و ورزشی انجام شود.

نحوه بهره‌برداری از پروژه‌های فرامنطقه‌ای و مهم با هماهنگی شورای شهر تعیین شود. اعتبار تملک اراضی و املاک مورد نیاز پروژه‌ها در قالب اعتبارات هر یک از پروژه‌ها منظور شود تا قیمت تمام شده پروژه‌ها واقعی شود. شهرداری‌های مناطق در ارائه پیشنهاد بودجه در کد پروژه‌هایی که نیازهای اساسی آنها را برطرف می‌کند، آزادی عمل داشته باشند. کلیه واحدهای شهرداری تهران که از اعتبارات تملک دارایی مالی سرمایه‌ای استفاده می‌کنند، موظف باشند اطلاعات مربوط به پروژه‌های خود را در سامانه نظارت تکمیل کنند. شهرداری تهران موظف ‌شود در تدوین لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ اطلاعات مربوط به کلیه کد پروژه‌ها را به‌طور صحیح درج کرده؛ به‌طوری‌‌که در تمامی سامانه‌های شهرداری این اطلاعات یکنواخت باشد.

یکی از مشکلات مشترک بین اغلب پروژه‌های عمرانی که با تاخیر در تکمیل و بهره‌برداری مواجه می‌شوند، به محرومیت پروژه از اعتبارات مالی پیش‌بینی شده در بودجه سالانه شهرداری برمی‌‌گردد. عدم پیش‌بینی کد پروژه در بودجه سالانه باعث می‌شود برخی پروژه‌ها بدون اعتبار از قبل پیش‌بینی شده، کلنگ‌زنی شود و سپس در طول اجرا توسط پیمانکاران به تنگنای مالی برخورد کند. شورای شهر برای جلوگیری از تکرار این چالش، از شهرداری خواسته است برای همه نوع پروژه‌های عمرانی شهری -شامل پروژه‌هایی که توسط معاونت‌های ستادی تعریف می‌شود و همچنین پروژه‌هایی که با ابعاد کوچکتر از سوی شهرداران مناطق جلو برده می‌شود- پیش از کلنگ‌زنی، اعتبار مالی مورد نیاز، در بودجه سالانه پیش‌بینی و لحاظ شود.

در بودجه‌بندی پروژه‌های عمرانی، باید در عین حال، از کم‌نمایی پروژه و اختصاص بودجه اندک خودداری شود و مجموعه سرمایه‌گذاری لازم برای طراحی، اجرا و بهره‌برداری از هر پروژه، در ردیف بودجه‌ای مخصوص همان پروژه، گنجانده شود. چالش کلیدی دیگر پیمانکاران شهرداری، تخصیص منابع غیرنقد برای پروژه‌های شهری است. از آنجا که ارزش املاک مورد واگذاری از سوی شهرداری به پیمانکاران در غالب موارد، برابر با ارزش ریالی طلب پیمانکاران نیست، کم و زیاد بودن میزان طلب در مقایسه با اعتبار غیرنقد در نظر گرفته شده، گره مطالبه پیمانکار را پیچیده‌تر می‌کند. دافعه منابع غیر‌نقد برای پیمانکاران طی دو سال اخیر تحت‌تاثیر رکود معاملات مسکن و فروش نرفتن املاک واگذار شده از سوی شهرداری، تشدید نیز شده است. پیمانکاران به هر اندازه که طلب خود را با تاخیر دریافت کنند، به همان اندازه از دسترسی به پروژه‌های جدید، دورتر خواهند شد و بنیه مالی برای ماندن در بازار فعالیت پیمانی را به تدریج از دست خواهند داد. شورای شهر چند سالی است طرح تشکیل خزانه غیر‌نقد برای مدیریت منابع غیر‌نقد شهرداری و تسهیل در امور مربوط به این نوع اعتبارات را مد نظر دارد، اما به دلایلی مبهم، هنوز این طرح در شورای شهر بررسی و تصویب نشده است.