زراعت چوب؛ طرحی برای احیای محیط‌زیست و اقتصاد
تکنولوژی جوهرزدایی حافظ درختان
پتانسیل مصرف چوب در ایران حدود ۱۳ میلیون مترمکعب برآورد شده است؛بنابراین از سال ۱۳۸۴ زراعت چوب در دستور کار قرار گرفت. زراعت چوب یکی از بزرگ‌ترین طرح‌‌‌های سازمان جنگل‌‌‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور برای حفاظت از جنگل‌‌‌ها و منابع طبیعی است که بر مبنای توسعه کشت درختان سریع‌‌‌الرشد و زودبازده مانند صنوبر و اکالیپتوس است. به گفته برخی مسوولان، زراعت چوب طرح راهبردی توسعه پایدار زیست‌‌‌محیطی و به سبب محدودیت واردات چوب و اجرای طرح تنفس جنگل، انتخاب آن، بهترین مسیر برای تامین نیازمندی‌‌‌هاست. درختانی از جمله صنوبر که برای زراعت چوب کاشته می‌‌‌شوند بیش از ۱۰ تا ۲۰ سال زمان می‌‌‌برد تا قابلیت بهره‌‌‌برداری داشته باشند. در منطقه‌‌‌ای که توده‌‌‌ای از درختان در سطح وسیعی کاشته و بیش از ۲۰ سال در آنجا رشد می‌کنند اکوسیستمی ایجاد می‌شود که محل زندگی بسیاری از موجودات و حیات وحش است. بهره‌‌‌برداری این درختان در فصل‌‌‌هایی مانند بهار و تابستان علاوه‌‌‌بر اینکه باعث طغیان آفات می‌شود صدمات بسیار مخربی به حیات وحش و پرندگان منطقه که این توده درختان را به‌‌‌عنوان اکوسیستم خود برگزیده‌‌‌اند، وارد می‌کند. به‌‌‌دلیل اینکه تصور می‌شود درختان مربوط به زراعت چوب را هر زمان می‌توان برداشت کرد متاسفانه به بهره‌‌‌برداری درختان در بخش زراعت چوب نظارت کافی نمی‌شود.
زراعت چوب در کنار واردات چوب گرچه راهکار‌‌‌های مناسبی برای تامین چوب موردنیاز کشور در مقابل قطع درختان با ارزش و محدود کشور به حساب می‌‌‌آید اما به نظر می‌رسد که لازم است نظارت‌‌‌ها در این زمینه افزایش پیدا کند.
اما در کنار این زراعت، باید بدانیم بیشترین چوب کشور به غیر از دکوراسیون و مبلمان صرف کاغذ می‌شود که بازیافت کاغذ می‌تواند تا حدود زیادی از مرگ درختان جلوگیری کند. بازیافت کاغذ فرآیندی است که طی آن، از کاغذهای مصرف‌شده برای تولید کاغذهای جدید استفاده می‌شود. در این فرآیند از مواد شیمیایی و تجهیزات صنعتی خاصی استفاده شده و در کشور‌‌‌های توسعه‌یافته یک صنعت پر‌سود به حساب می‌‌‌آید. ما برای گسترش فرهنگ بازیافت، باید از خانه‌‌‌هایمان شروع کنیم و آن را به مطالبه ملی تبدیل کنیم.
این موضوع که دولت به راحتی خوراک کارخانههای کاغذسازی را با قطع درختان جنگلی فراهم می‌کند یک سمت ماجرا و در سمت دیگر، عدم‌توسعه‌‌‌یافتگی سیستم جمع‌‌‌آوری و تفکیک زباله‌‌‌ها و نیز نبودن سازوکار‌‌‌های قانونی برای حمایت از بازیافت، باعث شده تا کشور ما نتواند در این زمینه به خوبی رشد کند. البته وجود دلالان هم مزید بر علت شده و این ناتوانی را تشدید کرده است.
قطعا هزینه‌‌‌های مربوط به بازیافت کاغذ مصرف‌شده، کمتر از تولید کاغذهای نو است. چرا که در این فرآیند فقط نیاز است تا ابتدا کاغذهای باطله را به خمیر تبدیل کرده و رنگ آنها را بزداییم، سپس مجددا آنها را به کاغذهای جدید تبدیل کنیم. اما در تولید کاغذهای نو، نیاز است تا ابتدا درختان قطع شده و سپس چوب‌‌‌ها برش زده شده و به کارخانه‌‌‌ها منتقل شود؛ در آنجا با استفاده از فرآیند‌‌‌های شیمیایی متعدد، کاغذهای جدید تولید شده و بسته‌‌‌بندی شود.
در حقیقت، آنچه تفاوت اساسی بین بازیافت کاغذ و تولید کاغذهای نو است، داشتن خمیر اولیه در فرآیند بازیافت و نداشتن آن در تولید کاغذهای نو است. اگر هزینه‌‌‌های جمع‌‌‌آوری کاغذ باطله‌‌‌ها و انتقال آنها به کارخانه بازیافت را معادل با هزینه قطع درختان و انتقال آنها به کارخانه در نظر بگیریم، باز هم بازیافت کاغذ ارزان‌‌‌تر است. چرا که به لحاظ شیمیایی، فرآیند جوهرزدایی از کاغذ باطله‌‌‌ها خیلی ارزان‌‌‌تر از تولید کاغذهای نو از چوب درختان است.
از طرف دیگر، بازیافت کاغذ باطله‌‌‌ها دو فایده دیگر هم دارد؛ اول اینکه از تولید زباله‌‌‌های بیشتر جلوگیری می‌شود و دیگر اینکه از قطع درختان جلوگیری شده و این خود به تنهایی یک مزیت بسیار بزرگ به حساب می‌‌‌آید. بازیافت این دور‌ریختنی ارزشمند، خود یک صنعت و تجارت پر‌سود است که در بسیاری از کشور‌‌‌های جهان رونق دارد.
در این راستا باید برخی فعالیت‌‌‌ها توسط دولت و ارگان‌‌‌های دولتی و برخی فعالیت‌‌‌ها توسط بخش خصوصی انجام شود؛ اگر دولت به راحتی خوراک کارخانههای کاغذسازی را از منبع درختان جنگلی تهیه و تقدیم آنها نکند و در عوض، برای ایجاد مجموعه‌‌‌های بازیافتی از آنها حمایت کند، ما می‌توانیم شاهد رشد تلاش برای بازیافت کاغذ باشیم.
از مهم‌ترین مزایای بازیافت کاغذ باید به حفظ منابع طبیعی برای نسل آینده اشاره کنیم. در واقع تمام درختان و جنگل‌‌‌های کشور یک سرمایه ملی هستند که به واسطه آنها می‌توانیم انواع محصولات کاغذی را تولید کنیم. با توجه به آمار سالانه که مبنی بر از بین رفتن چند کیلومترمربع جنگل در سراسر کشور گزارش می‌شود، همه ما باید دست به دست هم بدهیم تا با جمع‌‌‌آوری و بازیافت آنها، دِین خود را به نسل آینده ادا کنیم و منابع غنی را برای آنها به جا بگذاریم.
بر اساس این گزارش، استفاده از ضایعات کاغذ برای بازیافت تاثیر بسزایی بر جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست دارد. نباید یادمان برود که تمام جنگل‌‌‌ها ریه زمین هستند و به واسطه آنهاست که هوای پاک و سالمی را تنفس می‌‌‌کنیم. در نتیجه هر چه تعداد و وسعت درختان و جنگل‌‌‌های کشور بیشتر باشد، به نسبت آلودگی محیط‌زیست و هوا نیز تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند و بالعکس؛ در صورتی که کاغذهای بازیافتی به صورت غیر‌اصولی در مناطق مختلف دفن شوند، آسیب‌‌‌های جبران‌ناپذیری را به اکوسیستم هر منطقه وارد خواهند کرد.
اما جمع‌‌‌آوری و بازیافت کاغذ سبب جلوگیری از گرم شدن کره زمین می‌شود. در واقع زمانی که زباله‌‌‌ها در زمین دفن شود مقدار زیادی گاز متان تولید خواهند کرد. گاز متان سبب افزایش گرمای کره زمین و در نهایت از بین رفتن لایه ازن می‌شود.
علاوه بر این موضوع مهم و حیاتی، گاز متان تا حد زیادی امکان آتش‌‌‌سوزی در مناطق مختلف را نیز افزایش می‌دهد. از طرفی قطع بی‌‌‌رویه درختان و از بین بردن جنگل‌‌‌های کشور به منظور تولید محصولات کاغذی نیز در گرم شدن کره زمین و در راستای آن افزایش احتمال بروز بلایای طبیعی تاثیر بسزایی دارد.
بازیافت آنها، سبب کاهش ورود آلاینده‌‌‌ها به عنوان زباله در محیط‌زیست می‌شود. به زبان ساده‌‌‌تر زمانی که بیش از دفن زباله‌‌‌های کاغذی، بازیافت صورت بگیرد، به نسبت، آلاینده‌‌‌های کمتری به رودخانه‌‌‌ها و مناطق مختلف وارد خواهند شد. در نتیجه این موضوع، بیماری‌‌‌های کمتری به وجود می‌‌‌آید و محیط‌زیست سالم‌‌‌تری خواهیم داشت. پس قطعا بازیافت کاغذ و کارتن موضوع بسیار مهمی است که باید آن را جدی بگیریم.
در صورتی که فرآیند بازیافت انجام نشود، زباله‌‌‌های بیشتری در زمین دفن می‌‌‌شوند. به همین دلیل زمین‌‌‌های زیادی برای دفع زباله اشغال خواهد شد و نمی‌توان برای انجام فعالیت‌‌‌های مختلف از آن استفاده کرد. در نتیجه بازیافت و استفاده از ضایعات کاغذ می‌تواند تعداد زمین‌‌‌های اشغالی برای دفع زباله‌‌‌های مختلف را تا حد زیادی کاهش دهد.
اما در راستای رسیدن به این هدف، می‌توان از تکنولوژی جوهرزدایی استفاده کرد. تکنولوژی جوهرزدایی توسعه شگرفی یافته و تاکنون مقادیر زیادی از کاغذهای ضایعاتی بازیافت شده‌‌‌اند و این موضوع در صورت اعمال مدیریت صحیح و بهره‌‌‌برداری مناسب از منابع داخلی می‌تواند فرصت اقتصادی و زیست محیطی قابل‌توجهی محسوب شده و بازارهای جدیدی را برای این صنعت راهبردی فراهم کند.
صرفه‌‌‌جویی ارزی نیز از دیگر پیامد‌‌‌ها و مزیت‌‌‌های مثبت بازیافت کاغذ است. در واقع به منظور تولید محصولات کاغذی کارخانههای مختلف هزینه‌‌‌های ارزی بسیار زیادی را صرف واردات مواد می‌کنند. این در شرایطی است که می‌توان با تکیه بر فرآیند بازیافت تا حد زیادی از خروج بیش از حد ارز از کشور جلوگیری کرد.
همچنین به واسطه بازیافت کاغذ، طبیعتا کارخانههای بیشتری به این منظور افتتاح خواهد شد و در این راستا اشتغال‌زایی صورت می‌گیرد. در حال حاضر بحث اشتغال‌زایی از مهم‌ترین دغدغه‌‌‌های کشور است که با استفاده از بازیافت می‌توانیم به نوعی این مشکلات را کاهش دهیم.
