کیوان جعفری طهرانی از چالش‌های معدن‌کاری دیجیتال سخن گفت
از تامیـن نقدینـگی تـا تحـریم
آیا بخش معدن ایران آماده معدن‌کاری هوشمند است؟
بله، در حال حاضر بخش معدن ایران آماده معدن‌کاری هوشمند است زیرا معدن‌کاری هوشمند سلیقه‌ای نیست بلکه یک نیاز عملی است که باید هر چه زودتر به سمت آن حرکت و به آن توجه شود. درواقع باید از تکنولوژی‌های روز معدن‌کاری هوشمند استفاده کرد. در واقع می‌توان گفت ما نسبت به کشورهای منطقه که زودتر از ما این مسیر را آغاز کردند، عقب هستیم و باید تا حد امکان، تمام توان‌مان را بر توسعه معدن‌کاری هوشمند متمرکز کنیم.
با توجه به عقب‌ماندگی‌ها در حوزه اکتشافات، چطور می‌توان معدن‌کاری هوشمند را هم زمان با توسعه اکتشافات پیش برد؟
ایران با توجه به وسعتی که در اختیار دارد حجم قابل‌توجهی از ذخایر معدنی را در خود جای داده است. به طور معمول ذخایر دست‌نخورده و بکر معیاری برای توسعه فعالیت‌های معدن‌کاری کشورها نیست. ملاک توسعه‌یافتگی، استخراج، بهره‌برداری و فرآوری مواد معدنی است و هر کشوری که در این زمینه پیشتاز باشد، علاوه بر اختصاص سهم بیشتری از تولید ناخالص ملی کشورش به حوزه معدن و صنایع معدنی، جایگاه ارزشمندی در رقابت جهانی خواهد داشت. بدون شک حوزه اکتشاف در ایران با توجه به ذخایری که در اختیار دارد دچار عقب‌ماندگی است. درواقع به دلیل هزینه و ریسک بالای اکتشافات، بسیاری از شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت داشتند، صرفا هزینه کردند و حتی سرمایه اولیه آن‌ها نیز از درآمد آن تامین نشده است؛ از این‌رو عملا بخش خصوصی از این حوزه فاصله گرفته و این مساله به بخش دولتی واگذار شده است. در نتیجه اگر بتوان با استفاده از معدن‌کاری هوشمند، اکتشافات جدید را با راندمان و کارآیی بالا اجرا کرد، امکان بسیار ارزشمندی فراهم می‌شود؛ بدین معنا که با استفاده از تکنولوژی‌های روز بتوان به ذخایر قطعی و دست‌یافتنی بیشتری رسید. این موضوع باعث می‌شود علاوه بر جلب نظر بخش خصوصی، توجه و تمرکز نیز بر این حوزه بیشتر شود. با توجه به پیشرفت‌های جهانی، کشورهای مترقی در بخش اکتشاف از روش‌های هوشمند استفاده می‌کنند، اگر بتوان این موضوع را در ایران نیز اجرایی کرد، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در حوزه اکتشافات حاصل خواهد شد.
عدم ارتباط با شرکت‌های مطرح دنیا تا چه اندازه دست‌یابی به معدن‌کاری هوشمند را سخت خواهد کرد؟
عدم ارتباط با شرکت‌های مطرح دنیا بدون شک هوشمندسازی را بسیار دشوار می‌کند زیرا شرایط تحریم باعث کمرنگ شدن حضور شرکت‌های خارجی در کشور و محدودیت در تامین سخت‌افزار و نرم‌افزار مورد نیاز معدن‌کاری هوشمند می‌شود. حتی اگر بتوان این تکنولوژی‌ها را غیرمستقیم وارد کشور کرد نیز به علت تحریمها ناچاریم هزینه بیشتری پرداخت کنیم و با قیمتی بالاتر از قیمت‌های جهانی نسبت به واردات از طریق کشور ثالث اقدام کنیم.
عملا نمی‌توان در این زمینه راهکاری جهت حضور مستقیم شرکت‌های خارجی ارایه نمود ولی در صورت امکان می‌بایست از راه‌های مختلف این تکنولوژی‌ها را به طور غیرمستقیم به کشور وارد کرد. هرچند در شرایط تحریم استفاده از این تکنولوژی‌ها هزینه بیشتری خواهد داشت اما به علت افزایش بازدهی، همچنان ارزشمند است و باید تا حد امکان در این زمینه اقدامات لازم صورت گیرد. اما بدون شک نمی‌توان انتظار داشت شرکت‌های مطرح به طور مستقیم در کشور حضور داشته باشند.
بخش خصوصی تا چه اندازه در این بخش فعالیت‌های خود را آغاز کرده و امروز چه نتایجی قابل مشاهده است؟
با توجه به اولویت بالای کارایی و بهره‌وری برای بخش خصوصی، این بخش در این زمینه پیش‌رو بوده است. البته این بدین معنا نیست که این مساله در بخش دولتی موضوعیت ندارد، اما با توجه ممیزی دقیق هزینه‌ها در بخش خصوصی تلاش برای کسب حداکثر بهره‌وری با حداقل هزینه، بخش خصوصی در این زمینه پیش‌رو بوده و همچنان می‌توان از حضور آن در این زمینه استفاده کرد. بخش خصوصی به دلیل بدنه کوچک و سبک‌تر بودن و بیرون بودن از تعاملات سیاسی، می‌تواند اقدامات موثری در جهت دور زدن تحریمها و دسترسی به تکنولوژی روز دنیا داشته باشد. حتی شرکت‌های بزرگ دولتی در مناقصه‌هایی که برگزار می‌کنند، تکنولوژی‌ها و ماشین‌آلات به‌روزی برای اکتشاف و استخراج خریداری می‌کنند؛ هر چند مستقیم اقدام به خرید نمی‌کنند. شرکت‌کنندگان این مناقصه‌ها اکثرا بخش خصوصی و متقاضی حضور در این تجارت هستند که اقدامات لازم برای خرید ماشین‌آلات و تکنولوژی‌ها را انجام می‌دهند. این روش درستی است که بخش دولتی ایران در پیش گرفته و کمک بزرگی به مشارکت بخش خصوصی خواهد کرد.
اصلی‌ترین گلوگاه برای توسعه معدن‌کاری هوشمند چیست؟
محدودیت‌های مالی از اصلی‌ترین گلوگاه‌هاست. تحریمها نیز از آن جهت که منجر به افزایش هزینه و در مواردی منجر به عدم حضور بسیاری از برندهای مطرح جهان - به طور مستقیم و گاهی حتی غیرمستقیم - می‌شود، قابل‌بررسی است. اما با توجه به تنوع این محصولات، همچنان برندهایی هستند که نسبت به فروش ماشین‌آلات - سخت افزاری و نرم افزاری - معدن‌کاری هوشمند اقدام می‌کنند و حتی در شرایط تحریم، همچنان رابطه سیاسی و اقتصادی مطلوبی با کشورمان دارند. از این‌رو امکان تدارک این ماشین‌آلات و تکنولوژی‌ها - هرچند با هزینه بالاتر - وجود دارد اما مشکل اساسی بحث نقدینگی است. اگر مشکل تامین سرمایه - مساله بسیار بزرگی است که برای شرکت‌های کوچک و متوسط بیشتر مطرح است - حل شود، در شرایط موجود نیز تا حد زیادی می‌توان نسبت به واردات و به‌روز رسانی صنعت معدن کشور اقدام کرد. شرکت‌های بزرگ و دولتی عموما در مناقصه‌های خود برای معدن‌کاری هوشمند، از بخش خصوصی استفاده می‌کنند و تامین مالی برای آن‌ها ساده‌تر است. شرکت‌های بخش خصوصی فعال در مناقصه‌های دولتی نیز عموما شرکت‌های بزرگی هستند که در تامین سرمایه مشکلی ندارند. در نتیجه گلوگاه اصلی در بخش معادن کوچک و متوسط است که منابع مالی محدودی دارند؛ از این‌رو لازم است نقدینگی این بخش تامین شود و دولت و قانون‌گذار نیز توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند.
