رمزگشایی از ممنوعیت
تبعات ممنوعیت واردات برندهای خارجی در گفت‌وگو با عباس ابهری
در چنین شرایطی این نکته به ذهن می‌رسد که چه اتفاقی رخ داده است که امروز باید به جای رشد و بالندگی در این صنعت دیرینه، شاهد واردات وسیع لوازم خانگی باشیم. مشکلاتی همچون رکود اقتصادی، تحریم برخی مواد اولیه و افزایش بی‌سابقه نرخ ارز، قیمت تمام‌شده بالای محصول، عدم سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش تحقیق و توسعه برای به‌روز کردن تولیدات، ضعف خدمات پس از فروش، نبود تنوع و نوآوری در محصولات، عدم آینده‌نگری و برنامه‌ریزی دقیق به‌منظور توسعه واحد تولیدی در بلندمدت از اصلی‌ترین دلایل کُند شدن سرعت رشد این صنعت است که این عوامل، مسیر پیشرفت و توسعه صنایع مختلف را ناهموار کرده است. این صنعت به سبب آنکه نتوانست در مقطعی به نوسازی و ارتقای تکنولوژی خود بپردازد، از بزرگان صنعت دنیا عقب افتاد و در نتیجه بخشی از بازار داخلی و خارجی را از دست داد. در این راه برخی برندهای قدیمی از بین رفتند اما با توجه به اهمیت این صنعت، برندهای جدیدی متولد شدند و توانستند محصولاتی را به تولید برسانند که امروز، هم بخش بزرگی از بازار داخل را پوشش می‌دهند و هم توانسته‌اند، صادرات گسترده‌ای به دیگر کشورها داشته باشند. بنابراین صنعت لوازم خانگی در ایران هنوز زنده است و این امیدواری وجود دارد که بتواند کماکان به‌صورت پویا به کار خود ادامه دهد و مردم را از محصولات خود بهره‌مند کند. تنها راه پیشرفت اقتصادی و خروج از اقتصاد متکی به نفت و رسیدن به اقتصادی پایدار و قابل رقابت در بازار جهانی، اصلاح صنایع تولیدی و بهبود کیفیت کالاهای داخلی است. این مقاله به بررسی صنعت لوازم خانگی، راه‌های بهبود وضعیت فروش تولیدات داخلی و استفاده بیشتر از آنها می‌پردازد. در گفت‌وگو با عباس ابهری، مدیرعامل شرکت صنایع الکتریکی ناسیونال ایران، به بررسی وضعیت صنعت لوازم خانگی ایران پرداخته‌ایم.
یکی از مهم‌ترین انتقادهای بخش خصوصی به دولت در مورد قیمت‌گذاری دستوری است. سال‌هاست دولت برای کنترل بازار تلاش کرده تا التهابات بازار را به‌ویژه در دوران تحریم با قیمت‌گذاری کنترل کند. به نظر شما نقش قیمت‌گذاری دستوری بر شرایط امروز صنعت لوازم خانگی چیست؟
علم اقتصاد و بازار رقابتی سالم همواره به این موضوع اذعان دارد که ارزش و قیمت هر کالایی باید ضمن رعایت شرایط کنترل‌شده و منصفانه در سطح عرضه نهایی آن کالا مشخص شود. به عبارتی متناسب با میزان تقاضا عرضه صورت گیرد و نسبت‌های عرضه و تقاضا در تعیین قیمت محصول نهایی اثر منطقی خود را نشان دهد. رعایت این مهم مبتنی بر دو اصل اساسی است. اول باید به رعایت اصول حرفه‌ای قیمت‌گذاری از سوی سازندگان کالا و شفافیت حداکثری در زنجیره تولید و عرضه کالاها اشاره کرد. دوم درباره آگاهی مصرف‌کننده در سطح عرضه کالا نسبت به این زنجیره و آگاهی از حقوق خود نسبت به زنجیره تولید و عرضه کالا صحبت کرد. در این بین حضور دولت و حاکمیت یا قانونگذار به عنوان یک ناظر هوشمند بر این رفتار به عنوان یک تنظیم‌گر بازار حیاتی و غیرقابل انکار خواهد بود. با این توضیحات مصرف‌کننده قادر خواهد بود، هر زمان انحراف قابل توجهی را در قیمت‌ها مشاهده کرد، نسبت به تغییر رفتار خود در قبال عرضه هر کالا اقدام کند. به این ترتیب هم اجحاف به مصرف‌کننده نهایی در قیمت‌گذاری صورت نخواهد گرفت و هم تولیدکننده قادر نخواهد بود از شرایط بازار سوءاستفاده کرده و به یکباره تغییر قیمت اعمال کند.
از سوی دیگر این اختیار را هم دارد که بر اساس شرایط حاکم بر بازار و قیمت مواد اولیه، کالای خود را به قیمت واقعی آن عرضه کند. حال با توجه به این توضیحات، هم‌اکنون بزرگ‌ترین اجحاف به این صنعت در حال انجام است؛ چراکه در دو سال گذشته و با توجه به افزایش قیمت مواد اولیه، حامل‌های انرژی، افزایش حقوق و دستمزد و دیگر عوامل موثر بر قیمت‌های تمام‌شده همچون افزایش نرخ ارز و تغییر مبنای نرخ محاسبات حقوق و عوارض گمرکی، برخورد انقباضی با قیمت تمام‌شده تولیدکننده نظام عرضه و تقاضای شفاف را تحت‌الشعاع قرار داده است. اثرات سوء اعمال محدودیت در قیمت‌گذاری محصولات لوازم خانگی، تبعاتی همچون استفاده از قطعات کم‌کیفیت، کاهش تولید، عرضه محدود، روش‌های زیرزمینی عرضه و... را به دنبال داشته که به التهابات بازار بیشتر دامن زده است.
پیشنهاد شما برای سیاستمداران در این حوزه چیست؟
دولت و حاکمیت در یکی دو سال اخیر تغییر ریل منطقی و صحیحی را با سرعت بیشتر در دستور کار قرار داده‌اند. اصلاح قیمت‌ها و واقعی‌سازی قیمت کالاهای اساسی و تولیدات کشور به شکلی انجام شد که پدیده صادرات منابع ارزان کشور صورت گیرد. به‌طور مثال اصلاح قیمت خرید تضمینی گندم یا آرد و دیگر موارد مشابه که به تعبیری به عنوان جراحی اقتصادی از آن نام برده می‌شود، اقدامی بسیار مهم و درست است که می‌بایست سالیان قبل آغاز می‌شد. به هر حال امیدواریم این موضوع برخورد انقباضی با قیمت‌های محصولات لوازم هرچه سریع‌تر از سوی حاکمیت متوقف شود و ضمن اصلاح زنجیره عرضه، فشار انقباضی واردشده بر تولیدکننده برداشته شود. امروز بعضاً شاهد هستیم که اختلاف قیمت، بین قیمت تولیدکننده و قیمت فروخته‌شده در سطح عرضه قابل توجه است که متاسفانه دلیل این اختلاف به تولیدکننده نسبت داده می‌شود.
قاچاق کالا در این صنعت چه اثرات منفی دارد؟
متاسفانه امروز از زبان برخی مسوولان می‌شنویم که کالای قاچاق را به عنوان رقیب تولیدکنندگان لوازم خانگی برمی‌شمارند. چرا که صحبت از پایین بودن قیمت کالای مشابه خارجی و مقایسه آن با کالای تولید داخل می‌شود. به عبارتی تلویحاً پذیرفته شده است که برای حل مساله پدیده قاچاق راهکاری نیافته‌اند و تسلیم این موضوع هستند. ضمن اینکه با توجه به سهم قابل توجه این پدیده در بازار عرضه لوازم خانگی که متوسط به حدود ۴۰ درصد رسیده است، به نوعی این رقیب تعیین‌کننده برخی قیمت‌ها نیز شده است. علاوه بر این آشفتگی قیمت، اساساً زنجیره قاچاق سازماندهی‌شده‌ای در کشور داریم که به صورت هدفمند و نقطه‌زن عمل می‌کند. در مورد هر محصولی که رشد کرد و قابلیت رقابت بین‌المللی دارد این پدیده قوی‌تر حرکت می‌کند. در مورد دیگر محصولات نیز، سطح عرضه اینقدر وسیع است که مصرف‌کننده در انتخاب خود همواره در کلافی به‌هم‌پیچیده از انتخاب صحیح مستاصل می‌شود. نکته دیگر اینکه عموماً کالاهای قاچاق از کیفیت بسیار پایین‌تری نسبت به نمونه اصلی خارجی خود برخوردار بوده که به خروج ارز بابت کالای کم‌کیفیت و با مرغوبیت کمتر از کشور منجر می‌شود.
در چنین شرایطی چگونه می‌شود جلوی قاچاق را گرفت؟
موضوع قاچاق یک پدیده چندوجهی است که باید از زوایای مختلف به آن نگاه کرد. همواره در گفت‌وگوهای گذشته خود نیز به این مهم اشاره کرده‌ام که پدیده قاچاق، معلول تصمیم‌گیری‌های نادرست و سیاستگذاری اشتباه در صنعت، گمرک، تنظیم بازار یا رگولاتوری ناصحیح در وجوه مختلف یک صنعت بوده و اساساً قاچاق، تنها علت مشکلات در صنعت نیست. از نگاه اینجانب برای کنترل پدیده قاچاق لازم است یک جریان فکری همگانی نه محدود به ابتدای زنجیره (که شامل سیاستگذار و تولیدکننده است)، تا انتهای زنجیره (که مصرف‌کننده و واحدهای خدمات پس از فروش را شامل می‌شود)، به این موضوع بپردازند. اینکه عوارض قاچاق چیست و تهدیدات ناشی از قاچاق چیست موضوع بسیار مهمی است که باید به آن پرداخت. این پدیده در همه جای دنیا یک امر نکوهیده بوده و برخوردها و تنبیهات و جرایم بسیار سختگیرانه‌ای برای آن در نظر گرفته شده است. البته همیشه باید به این موضوع هم باور داشته باشیم که قاچاق صفر وجود خارجی نداشته و همواره سوداگران این زنجیره به دنبال کسب منافع خود و تهدید بازار بوده و خواهند بود. بهترین پیشنهاد برای برخورد و مقابله با قاچاق، ایجاد تهدید در اقتصاد قاچاق است به‌طوری‌که به نحوی برنامه‌ریزی و سیاستگذاری شود که در رقابت با محصول داخلی، کالای قاچاق مزیت رقابتی در قیمت و کیفیت نداشته باشد. کاری که در بخش تولیدات غذایی و لبنی امروزه کشور شاهد آن هستیم.
ممنوعیت واردات برندهای خارجی خوب است یا بد؟
در واقع پاسخ به این پرسش خود نیازمند یک مقاله و تحلیل مستقل است. البته در پژوهشی که اینجانب به همراه یک تیم تحقیقاتی انجام دادیم، به‌طور خلاصه در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت بسته به شرایط و میزان و کیفیت هر مدل محصولی که در داخل کشور تولید می‌شود، موضوع واردات متغیر خواهد بود. به عبارتی حذف واردات گزینه نجات تولید و صنعت نبوده و صرف واردات نیز راهگشای برون‌رفت و تامین نیاز بازار نباید باشد. از این‌رو معتقدم واردات برای برخی بخش‌های حال حاضر تولیدات صنعت لوازم خانگی باید با کنترل حقوق و عوارض گمرکی آزاد شود. ولی همچنان در برخی رده‌ها و طبقات لوازم خانگی باید واردات کالای مشابه ساخته‌شده، در راستای حمایت از تولید و صنعت همچنان متوقف بماند. اما این توقف باید دارای زمان و محدودیت در قبال تعهدات متقابل و حمایت از سازنده باشد. البته واضح است که واردات برخی کالاهای لوازم خانگی نیز می‌تواند هم‌اکنون نیز آزاد باشد ولی توجه به تعرفه آن از سوی قانونگذار بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود.
سرمایه‌گذاری در این صنعت چگونه پیش می‌رود؟ به‌طور کلی اثر سرمایه‌گذاری در این حوزه چه خواهد بود؟
سرمایه‌گذاری در این صنعت همچون دیگر صنایع پیشران کشور از حال و روز خوبی برخوردار نبوده و نگران‌کننده است. سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته هم بیشتر پراکنده بوده و متاسفانه از سوی سیاستگذاران صنعت کشور کانال و حجم سرمایه‌گذاری‌ها کنترل‌شده نیست. به یکباره در مقطعی از زمان شاهد گسترش بی‌رویه واحدهای به اصطلاح تولیدی در این صنعت هستیم که امروزه همه این واحدها در حال تعطیلی یا جذب بخش قابل توجهی از منابع کشور هستند، در حالی که راندمان تولید ایشان به دلیل نداشتن زیرساخت‌های درست صنعتی بسیار بالاتر از نرم داخلی (نه جهانی) است. از این‌رو برای رفع این نقیصه رو به تولید تحت هر شرایط و کیفیتی آورده‌اند که دیگر تولیدات شرکت‌های معظم را در بازار مصرف و اذهان عمومی تحت تاثیر کیفی محصولات خود قرار داده‌اند. امیدواریم با تدوین نقشه راه این صنعت، شاهد اصلاح این روند و برنامه‌های صحیح عملیاتی و قابل اجرا در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت باشیم.
تکریم مصرف‌کننده چیست؟ چگونه می‌شود مصرف‌کننده را تکریم کرد؟
خیلی از افراد تکریم مشتری را در مشتری‌مداری و احترام به مشتری در زمان مراجعه می‌دانند. بنده معتقدم، تکریم مشتری از همان فکر تولید یک محصول شروع می‌شود. درست در لحظه‌ای که تولیدکننده تصمیم می‌گیرد کالایی به سبد محصولات خود اضافه کند یا بخشی از امکانات یک کالا را تغییر دهد یا حتی کالایی را از سبد محصول خود حذف کند باید به تکریم مشتری هم بیندیشد. تمام این موضوعات مستقیم بر تکریم مشتری موثر بوده و تعیین‌کننده است. به عبارتی از نظر اینجانب تکریم مشتری در سراسر زنجیره تامین، تولید، فروش و خدمات باید دیده شود تا به معنای واقعی واژه تکریم در مورد مشتری نهادینه شود. مثال مشابه این تفکر را شما امروزه در محصولاتی نظیر برخی تلفن‌های همراه یا خودروهای به‌روز دنیا شاهد هستید.
شرایط قطعه‌سازی در این صنعت چگونه است؟ آیا متخصصان ایرانی توانایی تولید و تامین تمامی نیازهای این صنعت را دارند؟
خوشبختانه از نقاط قوت این صنعت رشد و پیشرفت قابل توجه در بخش قطعه‌سازی است. امروزه شاهد هستیم که بسیاری از قطعات محصولات لوازم خانگی توسط شرکت‌ها و مهندسان داخلی، مشابه‌سازی یا حتی جایگزین شده است. امروزه به غیر از برخی مجموعه قطعات که تولید آنها در کشور به دلیل تیراژ و تنوع محدود، اقتصادی نیستند، اغلب دیگر قطعات متشکله محصولات، امکان داخلی‌سازی و تولید دارند و در حال انجام هستند. از این‌رو در کنار رشد آمار تولیدات و همچنین تنوع محصولات در حال تولید در صنعت لوازم خانگی حال حاضر کشور، رشد و گسترش شرکت‌های تامین‌کنندگان قطعات و مجموعه سازوکار‌های متشکله محصولات که قابلیت‌های صادراتی آنها در قیاس با خود تولیدکنندگان بسیار فراتر نیز هستند، به وجود آمده است.
