آمدم‌ای شاه، پناهم بده
نازنین اعلائی
پس از گسترش صحن رضوی برای ورود به حرم امام رضا(ع)، کمی پیدا کردن مسیرهایی که شما را به ضریح امام رضا می‌رساند، دشوار شده است. از سوی دیگر در دل این صحن‌ها و این بارگاه، تاریخ چند صد ساله خوابیده است.
با نزدیک شدن به ایام میلاد هشتمین امام شیعیان، برای شما راهنمایی درنظر گرفته‌ایم تا اگر راهی مشهد مقدس هستید بتوانید با استفاده از آن هم در حرم گشتی بزنید و هم با تاریخ آن آشنا شوید.

شما می‌توانید از 4 سمت اصلی به وسیله 5 در وارد بارگاه ملکوتی آن حضرت شوید. سه ورودی اصلی آن در ضلع شرقی و غربی و شمالی قرار گرفته است.
در ضلع شرقی حرم، خیابان شهید نواب صفوی قرار دارد که شما را به بست شیخ حر عاملی می‌رساند. تاریخ ساخت این بست به عهد صفویه برمی‌گردد که ۱۱۵ متر طول و ۲۱ متر عرض دارد. همچنین دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مهمانسرای حضرت و وضوخانه در این بست قرار دارند و از طریق ورودی زیرگذر واقع در این بست می‌توان به رواق دارالحجه دسترسی پیدا کرد که قدیمی‌ترها آن را بست سفلی یا بست پایین می‌نامیدند. پس از گذر از این بست، راهی صحن انقلاب یا صحن آزادی خواهید شد و از آنجا امکان تشرف به روضه منوره برایتان فراهم می‌شود.

در ضلع غربی حرم، خیابان شیرازی قرار دارد که یکی از خیابان‌های قدیمی مشهد به حساب می‌آید. این خیابان که باقیمانده از دوره صفویه است، به چهارراه شهدا ختم می‌شود و میدان شهدا خود به‌عنوان یکی از تقاطع‌های مهم و پل ارتباطی به بسیاری از نقاط شهر به شمار می‌رود. از ورودی غربی به بست شیخ طوسی که به بست علیا معروف است، خواهید رسید که ۸۶ متر طول و ۳۰ متر عرض دارد و کتابخانه مرکزی آستان قدس در آن جای دارد. البته ورودی دیگر حرم، زیرگذر دارالحجه است که در این بست قرار دارد و می‌توان از طریق عبور از صحن جمهوری و یا انقلاب، خود را به روضه منوره رساند.

در ضلع شمالی حرم مطهر، خیابان شیخ طبرسی قرار دارد که برای رسیدن به روضه منوره باید از بست شیخ طبرسی که ۵/ ۸۶ متر طول و ۲۴ متر عرض دارد و همچنین دانشگاه علوم اسلامی و کتابخانه رضوی را در خود جای داده است، عبور کرد و وارد صحن انقلاب شد تا به روضه منوره رسید.و اما مسیر جنوبی ورود به حرم مطهر نیز شامل ۲ در ورودی می‌شود که یکی از آنها به خیابان شهید اندرزگو و دیگری به خیابان امام رضا باز می‌شوند. این دو باب با نام‌های «باب‌الرضا» و «باب الجواد» نام‌گذاری شده‌اند که بعد از عبور از صحن جامع رضوی و سپس رواق امام خمینی در مسیر راست و بست شیخ بهایی در مسیر چپ و همچنین عبور از مسجد گوهرشاد می‌توان به حضور امام مشرف شد.

مسیرهای رضوی
اما اگر می‌خواهید بدانید هر یک از مسیرهای دسترسی به آستان امام هشتم(ع) چگونه خواهد بود، اطلاعات دقیق‌تر مسیرها را برایتان آورده‌ایم:
۱) مسیر غربی حرم
خیابان شیرازی - مبادی ورودی - بست شیخ طوسی - حرم مطهر
اگر از این مسیر به حرم مشرف شوید برای رسیدن به روضه منوره یکی از دو مسیر زیر را باید طی کنید:
الف) سمت راست (از طریق صحن جمهوری اسلامی): صحن جمهوری اسلامی --> دارالولایه --> دارالسیاده --> دارالحفاظ --> روضه منوره (از طریق کفشداری ۱۵ و ۱۶)
ب) سمت مقابل (از طریق صحن انقلاب اسلامی): صحن انقلاب اسلامی --> دارالولایه --> دارالشرف --> دارالشکر --> دارالفیض --> توحید خانه --> رواق الله وردیخان --> روضه منوره (از طریق کفشداری‌های 1 تا 6)

۲) مسیر شمالی حرم
خیابان طبرسی - مبادی ورودی - بست شیخ طبرسی - حرم مطهر
اگر از این مسیر به حرم مشرف شوید برای رسیدن به روضه منوره فقط از طریق مسیر صحن انقلاب اسلامی می‌توانید به روضه منوره برسید:
صحن انقلاب اسلامی --> دارالولایه --> دارالشرف --> دارالشکر --> دارالفیض --> توحید خانه --> رواق الله وردیخان --> روضه منوره (از طریق کفشداری‌های ۱ تا ۶)

3) مسیر شرقی حرم
خیابان نواب صفوی - مبادی ورودی - بست شیخ حر عاملی - حرم مطهر
اگر از این مسیر به حرم مشرف شوید برای رسیدن به روضه منوره یکی از دو مسیر زیر را باید طی کنید:
الف) سمت مقابل (صحن انقلاب اسلامی) : صحن انقلاب اسلامی --> دارالولایه --> دارالشرف --> دارالشکر --> دارالفیض --> توحید خانه --> رواق الله وردیخان --> روضه منوره (از طریق کفشداری‌های ۱ تا ۶)
ب) سمت چپ (صحن آزادی) : از طریق صحن آزادی به دو روش می توانید به روضه منوره برسید:
ب-۱) صحن آزادی --> دارالسعاده --> گنبد حاتم خانی --> روضه منوره
ب- 2) صحن آزادی --> دارالسرور --> دارالسلام --> دارالحفاظ --> روضه منوره

۴) مسیر جنوبی حرم
خیابان امام رضا(ع) و خیابان شهید اندرزگو (خسروی نو) دو خیابانی هستند که از جنوب به حرم امام رضا(ع) می رسند. خیابان امام رضا(ع) شما را به باب الرضا می‌رساند و خیابان شهید اندرزگو (خسروی‌نو) شما را به باب الجواد که هر دوی این باب‌ها شما را به صحن جامع رضوی (بزرگ‌ترین صحن حرم) می‌رسانند.
اگر از این صحن ورود کنید، سه مسیر اصلی برای رسیدن به روضه منوره وجود دارد:
الف) صحن جامع رضوی --> رواق امام خمینی --> روضه منوره
ب) صحن جامع رضوی --> صحن قدس --> مسجد گوهرشاد --> روضه منوره (از طریق کفشداری‌های 11 و 12 (ویژه برادران))
ج) صحن جامع رضوی --> بست شیخ بهایی --> رواق دارالولایه --> روضه منوره (از طریق کفشداری‌های ۱۳ و ۱۴)

راهنمای صحن‌های رضوی
در مجموع ۹ صحن در مجموعه حرم امام رضا(ع) قرار دارد که ۸ مورد از آنها در حال حاضر ساخته شده و یکی دیگر از آنها در حال ساخت است.
صحن انقلاب اسلامی (صحن عتیق یا صحن کهنه)
قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین صحن حرم که ساخت آن به سال ۸۷۵ ه.ق. برمی‌گردد و در شمال روضه منوره قرار دارد، صحن انقلاب اسلامی است. در ضلع جنوبی این صحن پنجره فولاد معروف امام رضا(ع) و ایوان طلای حضرت قرار دارد. مقبره شیخ حرعاملی و آرامگاه مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی) در شمال و مقبره شیخ مجتبی قزوینی در جنوب غربی این صحن واقع شده‌اند.

این صحن شامل چهار ایوان است که ایوان طلای نادری در جنوب، ایوان عباسی در شمال، ایوان ساعت در ضلع غربی و ایوان نقاره‌خانه در ضلع شرقی این صحن قرار دارند. در میانه این صحن نیز سقاخانه نادری قرار دارد که به سقاخانه اسماعیل طلایی (یا همان اسمال طلا) معروف است. زیرا که پوشش طلایی گنبدی شکلی که برای آن ساخته شده است توسط اسماعیل خان در دوره نادری بنا و سنگ‌های مرمر دیواره این سقاخانه از هرات به ایران آورده شده است. آیین نقاره‌نوازی از بالای ایوان نقاره‌خانه برگزار می‌شود. درباره ساعت صحن انقلاب برایتان جالب خواهد بود که بدانید این ساعت در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۳۳ از‌ هامبورگ آلمان خریداری و به مشهد آورده شد. این ساعت که در فروردین ۱۳۳۴ در بالای ایوان غربی صحن انقلاب نصب شد، از ساعت قرار گرفته در صحن آزادی کوچک‌تر است.
سال ساخت این ساعت، نیز به سال 1954 بازمی‌گردد. پنجره فولاد در این صحن قرار دارد که در دوره صفوی و با پیشنهاد ملا محسن فیض کاشانی نصب شد. فلسفه وجودی نصب آن نیز این بوده است که چون در گذشته شب‌ها درهای حرم را می‌بستند، پنجره‌ای قرار داده بودند که زائران بتوانند از طریق آن مرقد مطهر را مشاهده کرده و دعا بخوانند.

صحن آزادی (صحن نو)
این صحن در شرق روضه منوره واقع شده و از بناهای زمان فتحعلی شاه است. این صحن نیز شامل چهار ایوان است که به نام‌های ایوان طلا (ایوان غربی)، ایوان باب‌الحکمه (ایوان شمالی)، ایوان غربی و ایوان باب‌السلام (ایوان شرقی) شناخته می‌شوند. مقبره شیخ جعفر مجتهدی در حجره ۲۴ این صحن قرار دارد. همچنین ساعتی که در این صحن موجود است، به عنوان اولین و قدیمی‌ترین ساعت حرم مطهر شناخته می‌شود که روی ایوان جنوبی نصب شده است. این ساعت ساخت منچستر انگلستان است که آن را امین‌الملک، صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه به حرم اهدا کرده است و سال ساخت آن به ۱۸۹۳ می‌‌رسد.

صحن جامع رضوی
بزرگ‌ترین صحن حرم با مساحت ۱۱۷ هزار و ۵۸۴ متر مربع در جنوب روضه منوره قرار دارد و گنجایش ۷۰ هزار نمازگزار را نیز دارد.
این صحن از طریق دو بست به خیابان‌‌های امام رضا(ع) و خسروی نو (شهید اندرزگو) ارتباط دارد. علاوه بر این، ورودی‌‌های فرعی نیز صحن جامع را به رواق امام خمینی(ره)، صحن قدس و بست شیخ بهایی مرتبط می‌کنند.

صحن جمهوری اسلامی
این صحن در غرب روضه منوره قرار دارد و جزو صحن‌هایی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده. در میانه این صحن سقاخانه 8 ضلعی قرار دارد که جزو اولین مکان‌هایی در ایران است که از چشم‌های الکترونیکی برای سیستم آب آن استفاده شد. در نزدیکی این سقاخانه نیز ساعتی آفتابی‌ قرار دارد که در تمام فصول سال ظهر شرعی را نشان می‌دهد. این صحن شامل چهار ایوان به نام‌های ایوان طلا یا باب‌الولایه (ایوان شرقی)، باب‌العلم (ایوان شمالی)، باب‌الغدیر (ایوان غربی) و باب‌الشهاده (ایوان جنوبی) است.