اهمیت ارزش‌گذاری اقتصادی خانه‌های تاریخی

خانه‌های تاریخی در ایران یکی از مواردی هستند که نشانگر هویت ایرانی و تمدن کهن آن هستند. به همین دلیل حفاظت از این بناها امری لازم و حیاتی است. با این حال برای اینکه در چارچوب اقتصاد بتوان به این مبحث پرداخت، باید به منفعت آن نیز توجه کرد. اگر در چارچوب مسائل اقتصادی به فرهنگ نگاه کنیم، خانه‌های تاریخی نیز از مقوله سرمایه به حساب می‌آیند. به‌طور کلی در اقتصاد، سرمایه را به سه دسته فیزیکی، طبیعی و انسانی تقسیم می‌کنند. با این حال برخی معتقدند در زمینه‌هایی نظیر فرهنگ و هنر نیز نوعی سرمایه وجود دارد. در واقع سرمایه فرهنگی مانند یک دارایی است که علاوه‌بر داشتن جنبه اقتصادی و دارای ارزش بودن، جلوه‌ای از فرهنگ یا هنر نیز در خود جای داده است. در واقع آثار تاریخی که از جمله آنها می‌توان به خانه‌های تاریخی اشاره کرد، هم جنبه زیبایی شناختی دارند و از این جهت مورد توجه قرار دارند و هم به‌طور بالقوه پتانسیل استفاده از آنها در جهت کسب و کاری اقتصادی و دارای ارزش وجود دارد.

در بررسی اقتصادی خانه‌های تاریخی می‌توان به این نکته توجه کرد که مالکان آن در بیشتر موارد توان دخل و تصرف در آن و در مواردی فروش آن را به مقاصدی که منجر به تخریب آنها شود، ندارند و این امر به منزله ایجاد نوعی هزینه برای آنها است که اگر راهی برای صرفه اقتصادی و استفاده از بنا در مسیری که با حفظ بنا مغایرت نداشته باشد، پیدا نکنند، برای آنان توجیه اقتصادی نخواهد داشت و ممکن است بنا در طول زمان حتی رو به تخریب و نابودی بگذارد. از سوی دیگر این انگیزه برای متولیان امر نیز وجود دارد تا با تسهیل برخی شرایط، شرایطی را فراهم آورند که برخی آثار تاریخی دارای سودآوری شده و به این دلیل مورد توجه قرار گیرد تا بخش خصوصی بتواند از آن حمایت کند. روشن است که در بسیاری از کشورهایی که تمدنی کهن دارند، تعداد اشیای باستانی و تاریخی به قدری زیاد است که دولت نمی‌تواند از تمام آنها حفاظت کند. به همین دلیل نقش بخش خصوصی با ارائه برخی ضوابط و تکلیف‌ها بر آنها می‌تواند به عنوان کمکی برای بخش دولتی تلقی شود و در این راستا علاوه‌بر توجه به سودآوری خود، به حفظ و ماندگاری آثار تاریخی نیز کمک کنند.

کارشناسان ارزش اقتصادی بناهای تاریخی را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داده‌اند: ارزش‌های استفاده‌ای و ارزش‌های غیراستفاده‌ای. این ارزش‌ها شامل دسته‌های دیگری می‌شوند که ارزش استفاده‌ای مستقیم و غیرمستقیم در دسته نخست و ارزش میراثی و ارزش موجودیت و ارزش فرهنگی در دسته دوم جای می‌گیرند. این ارزش‌ها خود در بردارنده چند ارزش دیگر هستند: ارزش تجاری، ارزش تنوع معماری، ارزش زیباشناختی، ارزش معنوی، ارزش اجتماعی، ارزش تداوم خاطره فرهنگی، ارزش نمادین، ارزش تاریخی و ارزش اصالت. هر یک از این ارزش‌ها ناظر بر یک وجه از ارزش‌های مختلف است. برای مثال ارزش تجاری به معنای ارزش بازاری یا به عبارتی قیمت اثر مورد نظر است، ارزش اصالت که نشان‌دهنده این است که اثر هنری واقعی اصیل و منحصربه‌فرد یا به عبارت دیگر ناهمگن با سایر آثار موجود است. ارزش‌های دیگر نیز به همین ترتیب متناظر با یک وجه ارزش‌گذاری هستند.

یکی از راهکارهایی که می‌تواند در این سودآوری کمک کند و اقتصاد فرهنگی را به خوبی به گردش درآورده و در کنار آن موجب حفظ آثار تاریخی نیز بشود، تعیین نرخ بهینه برای آثار و بقایای میراث تاریخی در کل و به‌طور جزئی خانه‌های تاریخی است. این نرخ می‌تواند به گونه‌ای تعیین شود که تقاضا برای آن را افزایش دهد. با تمام آنچه گفته شد، یکی از بهترین‌ راه‌ها در دستیابی به راه حلی اقتصادی برای این مساله این است که نهایت تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان از بنا را بدانیم. در این صورت می‌توان نرخ مناسبی برای آن تعیین کرده و درآمد قابل قبولی از این راه به دست آورد. در واقع تا زمانی که تمایل به پرداخت مردم برای بلیت ورودی بیشتر از میزان بهای تعیین شده ورود به اثر تاریخی باشد، این مکان با افزایش تقاضا روبه‌رو خواهد شد.

راه دیگری نیز برای سود بردن از مزایای میراث فرهنگی و خانه‌های تاریخی وجود دارد و آن هم این است که سیاست تبعیض قیمت از سوی متولی آن، چه خصوصی باشد و چه عمومی، اعمال شود تا قشر خاصی از جامعه هدف خود را به تقاضاکنندگان بالفعل تبدیل کند و با این روش سود بیشتری به دست آورد. درست همانند کاری که روزهای ۳ شنبه برای سینما صورت می‌گیرد و یا برخی موارد دیگری که تسهیلات و تخفیفاتی برای اقشاری همچون دانشجویان و... در نظر می‌گیرند. با این حال، باید شرایط تاریخی را نیز در نظر گرفت. برای مثال اکثر خانه‌های تاریخی و میراث فرهنگی به‌دلیل قدمت خود تا حدودی آسیب پذیر نیز هستند و این آسیب‌پذیری می‌تواند در صورت هجوم گسترده گردشگران و بازدیدکنندگان برای آنها خطراتی از جمله آسیب‌های دائمی و تخریب به همراه داشته باشد.