دنیای اقتصاد: نزدیک به یک سال از اجرای برجام می‌گذرد، توافق‌نامه‌ای که به‌زعم کارشناسان و مسوولان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آن، جلوگیری از بلوکه شدن درآمدهای نفتی ایران در کشورهای مقصد است. با این حال اظهارنظرهایی از این دست که «بعد از برجام هم پول نفت به کشور بر‌نمی‌گردد» هراز چندگاهی از جانب برخی منتقدان برجام شنیده می‌شود. اما آیا این ادعا که پول نفت‌های صادراتی، همانند آنچه در دوران تحریم شاهد بودیم، همچنان به کشور باز‌نمی‌گردد، ادعایی صحیح است؟

ادعاهای مطرح شده در رابطه با بازنگشتن پول نفت به کشور در حالی وجود دارد که چندی قبل مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با هفته‌نامه «تجارت‌فردا» در پاسخ به این سوال که «در حال حاضر ایران پول نفت را به چه شکل دریافت می‌کند؟» گفته بود: مورد به مورد متفاوت است. مثلا پول نفتی که به اروپا صادر می‌شود به یورو در بانک‌های اروپایی واریز می‌شود، البته این بانک‌ها، بانک‌های کوچک و درجه دو یا سه اروپا هستند. نفت‌هایی که به هند فروخته می‌شود، اخیرا با توافقاتی که بانک مرکزی انجام داده به یورو در بانک‌های اروپایی دریافت می‌شود. اما پول نفت‌هایی که به شرق دور یعنی چین، کره و ژاپن صادر می‌شود، به ارزهای محلی اخذ می‌شود، البته با توجه به مبادلاتی که بانک مرکزی با این کشورها دارد و خریدهایی که از آنجا داریم، ظاهرا پول‌ها آنجا مصرف می‌شود. سید‌محسن قمصری در این گفت‌وگو با تاکید بر اینکه «خوشبختانه پول حاصل از فروش نفت در حال حاضر بلوکه نمی‌شود» افزوده بود: اما به دلیل اینکه بانک‌های بزرگ و درجه اول هنوز وارد مبادلات مالی با کشور نشده‌اند، کارها کمی کند انجام می‌شود.

قمصری همچنین در پاسخ به این سوال که «پیش از این گفته می‌شد پول نفت با فاصله سه ماهه پرداخت می‌شود، آیا رفع تحریم‌ها در سرعت بازگشت وجوه تاثیر داشته است؟» نیز پاسخ داد: اساسا در بازار نفت مبادلات به این شکل نیست که خریدار به محض خرید پول محموله را بدهد یا اینکه از قبل واریز کند. روال به این شکل است که پول نفت با تاخیر ۳۰ تا ۴۵ روز پرداخت می‌شود. البته استاندارد خاصی برای آن وجود ندارد، بنابراین، ما سبدی از قراردادهای نفتی با پرداخت‌های متفاوت داریم. مثلا محموله‌هایی هستند که پیش از بارگیری تسویه می‌شوند، با برخی شرکت‌ها با تاخیر زیر ۳۰ روز مبادلات داریم و برخی بیش از ۳۰ روز. بنابراین این‌طور نیست که بگوییم با فاصله سه ماهه پول‌ها پرداخت می‌شود. از سویی باید توجه داشت که این تاخیرها چندان مهم نیست، چون مانند چرخه‌ای تکرار می‌شود و آن‌طور نیست که مثلا یک ماه پول به حساب ما ریخته نشود.

مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران همچنین درباره میزان بدهی‌های قبلی خریداران نفت ایران نیز گفت: تا آنجا که ما در شرکت ملی نفت مطلع هستیم، بخش اعظمی از بدهی‌ها پرداخت شده است. باقی نیز در دست اقدام است و به تدریج تسویه می‌شوند. همچنین بر اساس گزارش روز گذشته «ایرنا» کارشناسان مبادلات بین‌المللی، طرح ادعاهای مربوط به دریافت نشدن پول حاصل از فروش نفت را ناشی از ناآگاهی دانسته و می‌گویند اینگونه نیست که پول صادرات نفت به‌صورت اسکناس و یا نقدی به ایران بازگردد، بلکه خطوط اعتباری میان فروشنده و خریدار نفت باز شده و مبادلات میان دو طرف از این طریق انجام می‌شود. به این ترتیب، اگرچه در دوران تحریم، درآمد حاصل از صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت، بلوکه می‌شد و امکان دسترسی به آنها وجود نداشت، اما با رفع تحریم‌ها، این موانع برطرف شد.

علی طیب نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی، چندی پیش در این مورد گفته بود: ما‌ اکنون برای وصول پول نفت مشکلی نداریم، پیش از این هزینه بسیاری برای پول نفت پرداخت می‌کردیم، اما اکنون بدون هزینه اضافی از منابع حاصل از فروش نفت بهره می‌بریم. به گزارش وزارت نفت، فرهاد فزونی عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز در واکنش به مباحث مطرح شده در این باره که گفته می‌شود «پول صادرات نفت ایران به کشور باز‌نمی‌گردد»، گفت: برخی گمان می‌کنند وقتی نفتی فروخته می‌شود پول آن باید در اسرع وقت پرداخت شود، اما منابع مالی حاصل از فروش نفت معمولا با تاخیر ٢ تا سه ماهه به‌صورت اسناد و منابع اعتباری به دست خریدار می‌رسد و در کشور ما نیز به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود یا از کشورهای دیگر کالاهای مورد نیاز خود را خریداری می‌کنیم.

ایران برای دریافت منابع حاصل از فروش نفت خود مشکلی ندارد

بنا بر این گزارش، علی شمس اردکانی عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران نیز بیان اینکه منابع مالی حاصل از صادرات و فروش نفت به ایران باز می‌گردد، گفت: اظهار‌نظرهایی مبنی بر اینکه پول نفت به کشور باز نمی‌گردد یا این منابع باید به‌صورت اسکناس به ایران برگردد، اظهارات و سخنانی عصر حجری است. وی افزود: در عرصه فروش کالایی همچون نفت، یک قرارداد کارگزاری میان بانک خریدار و بانک فروشنده باز شده و بانک خریدار به بانک فروشنده اعلام می‌کند این معامله را قبول دارد، کشور فروشنده نیز می‌تواند منابع مالی حاصل از فروش نفت را دریافت یا کالاهای دیگر خریداری کند، البته ممکن است هنوز برخی بانک‌های خارجی با ایران مشکلاتی داشته باشند و دسترسی ایران به منابع مالی را با تاخیر مواجه کنند، اما اینکه گفته شود پول نفتی به ایران بازنگشته، نادرست است.

شمس اردکانی به موضوع فروش نادرست نفت در دولت گذشته اشاره و اضافه کرد: در دولت گذشته متاسفانه فروش نفت به افراد دلالی سپرده شد که درصدد دور زدن تحریم‌ها بودند، اما مشخص نشد منابع حاصل از فروش نفت در آن دوره کجا رفت و چه شد. پیش از این، امیرحسین زمانی نیا معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت درباره آخرین وضعیت دریافت درآمدهای حاصل از فروش نفت و رفع مشکلات بانکی گفته بود: روزانه بیش از ۲ میلیون بشکه نفت به فروش می‌رسانیم که درآمدهای حاصل از آن از طریق سیستم بانکی دریافت می‌شود. وی تاکید کرده بود، مشکلی در دریافت عواید حاصل از فروش نفت نداریم. زمانی نیا گفته بود، هر چند وضعیت دریافت پول به‌صورت کامل به حالت عادی درنیامده است، اما مانند زمان تحریم، قفل نیز نیست.

میزان صادرات نفت ایران در اواسط مهرماه امسال به حدود ۲/ ۲ میلیون بشکه در روز رسید که پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه افزایش داشته باشد. قیمت نفت سبک ایران در بازارهای جهانی در هفته منتهی به ۱۴ اکتبر (۲۳ مهر) به ۴۸ دلار و ۶۶ سنت برای هر بشکه رسید. میانگین قیمت نفت خام سبک ایران از ابتدای امسال تاکنون ٣٩ دلار و ٢٨ سنت بوده است. قیمت نفت خام سنگین ایران نیز در تاریخ مورد نظر به ۴۷ دلار و ۴۰ سنت برای هر بشکه رسید. میانگین قیمت نفت سنگین ایران امسال تاکنون ٣٧ دلار و ١٨ برای هر بشکه بوده است.