بازارهای ترکیه فروریخت
پس‌لرزه شکست اردوغان
اردوغان، پوتین نشد
«لیر» زمین خورد
حسین موسوی- حمیدرضا آریان‌پور: «بر باد رفته» توصیف کاملی از رویای اردوغان است. رویایی که در هفتم ژوئن سال ۲۰۱۵ به گل نشست و به گفته برخی از ناظران، مردم ترکیه در انتخابات پارلمانی که حکم یک رفراندوم را پیدا کرده بود، به تغییر نظام این کشور «نه» گفتند. به گفته بسیاری از تحلیلگران روز یکشنبه، کشور ترکیه وارد یک پیچ تاریخی شد و انتخابات پارلمانی این کشور قرار بود در مورد خواسته اردوغان در مورد تغییر نظام این کشور از سیستم پارلمانی به سیستم ریاستی پاسخگو باشد. حزب عدالت و توسعه، حزبی که نزدیک به ۱۴ سال در این کشور یکه‌تاز میدان سیاست بوده است، قرار بود به نمایندگی از اردوغان این خواسته را پیاده کند. چنانچه حزب اردوغان می‌توانست، بیش از دو سوم کرسی‌های این کشور را به دست آورد، یک قدم به تغییر نظام ترکیه نزدیک شده بود. حالا با رایی که این حزب به دست آورده است، یا باید یک دولت اقلیت تشکیل دهد و برای رای‌گیری چشمش به افراد مستقل باشد یا اینکه با یک حزب ائتلاف کند.
به گفته ناظران سیاسی، اگرچه انتخابات پارلمانی روز یکشنبه در ترکیه باخت بزرگی برای حزب حاکم به حساب می‌آید، اما این انتخابات یک پیروز نهایی نیز داشته است: «کردها». آنها برای نخستین‌بار تحت لوای یک لیست اشتراکی توانستند در این انتخابات شرکت کنند و ۱۳ درصد آرای مردم این کشور را از آنِ خود کنند.
در انتخابات روز گذشته حزب حاکم، نزدیک به ۴۱ درصد آرای مردم ترکیه را به دست آورد. حزب جمهوری خلق ترکیه که خود را نماینده کمالیست‌ها می‌داند، به‌رغم اینکه رای کمتری نسبت به دوره گذشته به‌دست آورده، با کسب ۱۳۲ کرسی پس از حزب عدالت و توسعه قرار گرفت اما کمال کلیچداراوغلو، پس از اعلام رای در میتینگ سیاسی خود با تبریک به مردم ترکیه می‌گوید: برنده انتخابات نه حزب عدالت و توسعه، بلکه دموکراسی بوده است. او می‌گوید که دوران ستم پیشگی تمام شده و ترکیه به دموکراسی سلامی دوباره داده است.
حزب عدالت و توسعه که در این انتخابات امید فراوانی داشت تا بتواند اکثریت رای مردم این کشور را به دست آورد، به‌رغم اینکه توانست کرسی بیشتری را نسبت به سایر احزاب به‌دست آورد اما اکثریت خود را پس از گذشت ۱۴ سال از دست داد. در انتخابات سال ۲۰۱۱، این حزب نزدیک به ۵۱ درصد آرای مردم این کشور را به خود اختصاص داده بود و از رهگذر این مقدار رای صاحب ۳۲۷ کرسی شده بود اما بر اساس رایی که این حزب در این دوره به‌دست آورده، این حزب تنها به ۲۵۷ کرسی پارلمان ترکیه دست پیدا کرده است.
در میان احزابی که توانسته‌اند در یک لیست مشترک وارد مجلس شوند، حزب حرکت ملی حضور دارد که با رای نزدیک به ۱۷ درصدی مردم مواجه شده است. این حزب می‌تواند همچون حزب کردها افزون بر ۸۰ کرسی را تصاحب کند. «دولت باغچه‌لی»، دبیر کل این حزب پس از اینکه نتایج آرا اعلام شد، به میان طرفداران خود رفت و گفت که اگر حزب پیروز نتواند دولت تشکیل دهد، این حزب خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام خواهد شد.
حزب قوم‌گرا یا چپ‌گرا
روز یکشنبه چپ‌های ترکیه، روز خوبی را پشت سر گذاشتند. حزب دموکراتیک خلق (HDP) و حزب جمهوری خلق ترکیه (CHP) که هر دو گرایشات سوسیالیستی دارند،در انتخابات روز یکشنبه به پیروزی‌های مهمی دست پیدا کردند. اما حزب دموکراتیک خلق تفاوت بزرگی با حزب جمهوری خلق ترکیه دارد. این حزب با ارائه یک لیست مشترک از کردها برای نخستین‌بار در تاریخ سیاسی مدرن ترکیه توانست به‌صورت یک حزب وارد پارلمان شود. تا پیش از این کردها به‌صورت مستقل وارد پارلمان می‌شدند و نمی‌توانستند لیست مشترک ارائه دهند. اما انتخابات هفتم ژوئن برای کردها، تبدیل به روز تاریخی شد و این حزب توانست، نخستین لیست قومیت‌گرایانه خود را ارائه دهد و قدم به پارلمان ترکیه بگذارد.
شبکه خبری NTV ترکیه ساعاتی پس از پایان انتخابات این کشور به میتینگ انتخاباتی صلاح‌الدین دمیرتاش، دبیر کل این حزب وصل می‌شود. وی در این جلسه با ابراز خوشحالی نسبت به پیروزی حزبش گفت که این حزب یک حزب قومیتی نیست و یک حزب ملی محسوب می‌شود. دمیرتاش گفت: با وجود اینکه حزب حاکم از تمامی امکانات دولتی برای تبلیغات انتخاباتی استفاده کرد، حزب دموکراتیک خلق توانست آرای طبقات فقیر، محروم و زحمتکشان جامعه ترکیه را کسب کند.
پیش از این گفته می‌شد این حزب قرار است در صورت ریزش آرای حزب عدالت و توسعه، با حزب حاکم ائتلاف کند و سهم قابل‌توجهی در دولت به‌دست آورد. اما دمیرتاش روز گذشته نسبت به این شایعات واکنش نشان داد و گفت حزب وی هرگز با عدالت و توسعه ائتلاف نخواهد کرد و رای مردم ترکیه به سایر احزاب پایان یک ریاست تک نفره بوده است. سخن آخر وی در واقع انتقادی تلویحی از اردوغان بوده که پیش از این نیز به تکروی در عالم سیاست متهم شده بود.
سرنوشت ترکیه چه خواهد شد؟
ترکیه ۴۵ روز حیاتی خواهد داشت.
45 روزی که حزب حاکم وقت دارد تا دولت تاسیس کند. در 13 سال گذشته، تشکیل دولت برای حزب عدالت و توسعه دغدغه مهمی نبود، زیرا این حزب می‌توانست بدون ائتلاف با حزب دیگر دولت خود را تاسیس کند اما نتایج انتخابات روز یکشنبه، حزب عدالت و توسعه را ناگزیر از این امر کرده است. احزابی که در این میان مطرح شده، حزب دموکراتیک خلق بوده که با عدم پذیرش این موضوع از سوی دمیرتاش، ائتلاف با کردها به روی هوا رفته است. با توجه به معادلات کنونی ترکیه که از نتایج انتخابات هفتم ژوئن منبعث شده، احتمال ائتلاف با سایر احزاب نیز نزدیک به صفر است. زمزمه‌هایی که ساعاتی پس از انتخابات ترکیه مطرح شده، برگزاری انتخابات زودهنگام است تا تکلیف ترکیه هرچه زودتر مشخص شود.
چینش مهره‌ها در پارلمان به‌گونه‌ای است که ترکیه به شرایط «آچمز سیاسی» رسیده است. در شرایطی که برخی ناظران از احتمال ائتلاف چپ‌ها در پارلمان ترکیه خبر می‌دهند، اما چون در یک طرف قضیه «کردهای چپ‌گرا» حضور دارند، این موضوع در عمل به‌وقوع نخواهد پیوست. در ترکیه، موضوع کردها هنوز یک «تابو» محسوب می‌شود و رای اختصاص یافته به کردها هم نشان می‌دهد که حزب دموکراتیک خلق کردها، تنها در مناطق کردنشین توانسته‌اند آرای بالایی به دست آورند و در سایر استان‌های ترکیه از بین 4 حزب در رده آخر ایستاده‌اند. به گفته برخی ناظران ائتلاف هر گروهی در ترکیه با حزب دموکراتیک خلق این کشور می‌تواند به معنای مرگ سیاسی آن حزب تلقی شود.
واکنش بازار به نتیجه انتخابات ترکیه
بازارهای مالی نیز واکنش بسیار شدیدی به نتایج انتخابات پارلمانی ترکیه نشان دادند. نه تنها پول ملی ترکیه پس از معلوم شدن لزوم تشکیل دولت ائتلافی رو به افت تاریخی گذاشت، بلکه بازارهای سهام این کشور نیز نظاره‌گر سقوط شاخص‌ها شدند.
لیر ترکیه روز دوشنبه به کمترین ارزش خود درمقابل دلار رسید. «لیر جدید» که از سال ۲۰۰۵ معرفی شده بود و در نیمه ژانویه سال جاری میلادی بالاترین ارزش خود مقابل پول آمریکا در تاریخ ۱۰ ساله خود را ثبت کرده بود، روز گذشته تا نرخ برابری ۷۵/ ۲ پایین آمد. این افت تا لحظه تنظیم این گزارش ادامه داشت تا لیر دست‌کم ۶ درصد از ارزش خود را ظرف چند ساعت از دست داده باشد. همزمان شاخص بازار سهام استانبول در آغاز کار خود با افت ۸ درصدی مواجه شد. ۱۰۰ BIS، شاخص بورس استانبول که شاخص اصلی سهام ترکیه است روز گذشته تا لحظه نوشته شدن این گزارش به ۷۵۹۵۰ واحد رسید. این برای نخستین بار بود که رقمی پایین‌تر از ۸۰ هزار در این بازار به ثبت می‌رسید. در واکنشی دیگر به نتایج بیست و پنجمین انتخابات پارلمانی ترکیه در روز یکشنبه، روز گذشته به واسطه افت شدید قیمت بازدهی اوراق قرضه با دوره ۱۰ ساله ترکیه نیز با رشدی قابل توجه به ۶۴/ ۹درصد رسید.
آناتولی کالتسکی، از بنیان‌گذاران و اقتصاددان ارشد موسسه پژوهشی «گاوکال‌دراگونومکیس» دوشنبه به سی ان بی سی گفته که اقتصاد ترکیه در ماه‌های پیش رو با مشکلات بیشتری روبه‌رو خواهد شد: «اقتصاد ترکیه در دو یا سه سال گذشته در شرایط بدی بوده و ارز کشور یکی از بدترین عملکردها را در جهان داشته است. در سال‌های گذشته تنش‌های زیادی میان دولت و مقام‌های بانک مرکزی و دیگر بانک‌های مرکزی جهان وجود داشته است، بنابراین، مشکلات حالا تنها بدتر خواهد شد.» اما آرتونچ کوکابالکان، مدیر اجرایی «مرکز مالی استانبول» نیز می‌گوید: «حزب عدالت و توسعه از ائتلاف استقبال خواهد کرد و از این رو می‌توان به اجرای اصلاحات در آینده خوش بین بود.»
نقش گولن در ریزش آرای حزب حاکم
زمانی که هاکان شوکور، مهاجم سابق تیم‌ملی فوتبال ترکیه و عضو پارلمان این کشور در سال ۲۰۱۳، پس از درگیری اردوغان و گولن، از سمت خود استعفا داد، گفت اردوغان بدون گولن نمی‌تواند موفقیت خود را تکرار کند. برخی از ناظران این موضوع را در حد یک بلوف سیاسی می‌دانستند. این دسته اعتقاد داشتند که هاکان شوکور با توجه به ارتباطات نزدیکی که با فتح‌الله گولن، رهبر جنبش جماعت در این کشور دارد، به حمایت از رهبر خود بر آمده است. اما برخی می‌گویند که ریزش آرای حزب اردوغان در انتخابات هفتم ژوئن درستی نظریه هاکان شوکور را به اثبات می‌رساند.
فتح‌الله گولن، روحانی ترکیه‌ای که در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند، سابق بر این یار متحد اردوغان بوده است اما از سال ۲۰۱۲، روابط این دو به تیر‌گی گرایید و در ماجرای فساد در دولت اردوغان، نخست‌وزیر وقت ترکیه مدعی شد که در داخل نیروی پلیس و قوه قضائیه این کشور دولتی موازی تشکیل شده است که زیر نظر فتح‌الله گولن فعالیت می‌کنند.
در پی ماجرای فساد در دولت اردوغان، ۴ وزیر وی مجبور به استعفا شدند و حتی گفته می‌شد فرزند اردوغان نیز تحت تعقیب بوده است؛ اما درست چند ماه پس از این ماجرا ورق برگشت و اردوغان دست به تسویه حساب سیاسی زد و هر دادستان یا پلیسی را که در ماجرای کشف فساد در دولت اردوغان نقش داشته‌اند، دستگیر یا مجبور به استعفا می‌کند.
پس از بالا گرفتن این درگیری‌ها دو دشمن سابق، یعنی کمالیست‌ها و جماعتِ فتح‌الله گولن، به دلیل وجود یک دشمن مشترک کنار هم قرار گرفتند و برخی از گمانه‌زنی‌ها نیز حکایت از این دارد که جنبش گولن در این دوره از انتخابات از حزب جمهوری خلق ترکیه و حزب دموکراتیک خلق حمایت کرده است.
این در حالی است که فتح‌الله گولن درست یک روز پس از اعلام نتایج انتخابات، در نخستین واکنش خود گفت که حق از همه چیز بالاتر است و بر همه چیز و همه‌کس پیروز خواهد شد. سایت آکتیف ترکیه می‌گوید که فتح‌الله گولن با استفاده از این حدیث در واقع سعی داشته تا پاسخ اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه را بدهد که بارها گفته است تاریخ مصرف گولن در ترکیه به اتمام رسیده است و مردم این کشور دیگر به حامیان وی رای نخواهند داد. در این‌باره سایت سوزچو به نقل از وی نوشت: «کسی که یک روز ملت را قربانی کند، فردای آن روز خود قربانی ملت خواهد شد.»
واکنش دیرهنگام
در حالی که روزنامه حریت‌دیلی ترکیه روز دوشنبه نوشت که حزب حاکم تاکنون به رای انتخابات هیچ واکنشی نشان نداده، اردوغان، رئیس‌جمهوری این کشور بسیار با تاخیر به رای مردم ترکیه واکنش نشان داد و گفت که باید پذیرفت دوران تک حزبی در ترکیه به سر آمده است و نتایج این انتخابات نشان می‌دهد که هیچ حزبی نمی‌تواند راسا دست به تشکیل دولت بزند.
به نوشته روزنامه گاردین، اردوغان با این اظهارنظر نشان داد که شکست را در انتخابات پذیرفته و رویای او بر باد رفته است. در این‌باره سونر چاغاپتای یکی از تحلیلگران برجسته موسسه واشنگتن می‌گوید: «نتیجه حاصله، جاه‌طلبی‌های اردوغان را برای ریاست‌جمهوری از بین برد.» او ادامه می‌دهد: «اردوغان و داووداغلو بازنده بزرگ انتخابات هستند.» وی که با سایت «ویک» گفت‌وگوی تلفنی داشته، در پاسخ به ابراز پیروزی احمد داووداغلو پس از اعلام نتایج گفت: سخنان او تنها ارزش تبلیغاتی داشته است. او در حضور طرفداران خود مجبور بوده است چنین سخنانی به زبان براند؛ اما او و اردوغان نیک می‌دانند که بازنده‌های واقعی انتخابات آنها هستند.
ارسال نظر