گروه ترجمه، شادی آذری: ایران چند سال پس از تحریم، چگونه کشوری خواهد بود؟ این پرسشی است که پس از انتشار بیانیه توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ ذهن بسیاری از تحلیلگران را به خود مشغول کرده است. خبرگزاری رویترز در تحلیلی با اشاره به رفع تحریم‌های ایران پیش‌بینی کرده است که پول‌های آزاد شده در مسیر احیای اقتصاد ایران هدایت خواهد شد.


دور از انتظار نبود که منتقدان توافق از جمله اغلب دولت‌های عربی و رژیم صهیونیستی ادعا کردند ایران قصد دارد با این پول‌ها نفوذ خود رادر منطقه افزایش دهد. وال‌استریت ژورنال در تحلیلی با عنوان «توافق ایران همسایگان خاورمیانه‌ای را نگران می‌کند» عنوان کرده است که اسرائیل و عربستان نگران افزایش نقش ایران در منطقه هستند و به نقل از نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نوشته است که این توافق «یک اشتباه تاریخی است.»با وجود چنین ادعاهایی اما رویترز نوشته است که اقتصاد، مهم‌ترین بخشی است که به این پول نیاز دارد. رشد اقتصادی و اشتغال مسائلی هستند که رئیس‌جمهوری ایران در انتخابات سال 2013 وعده رسیدگی به آنها را داد.


والتر پوش، کارشناس مسائل ایران در موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت می‌گوید: «بی‌شک اولویت‌های ایران به اقتصاد مربوط می‌شود. کارهای زیادی برای اصلاح و تنظیم اقتصاد در ایران باید صورت گیرد.» صنایع نفت و گاز ایران به‌رغم آنکه صنایع دارای مزیت در ایران هستند، اما بسیار کمتر از ظرفیت خود کار می‌کنند و اکنون نیازهای داخلی بنزین ایران در داخل به‌طور کامل برآورده نمی‌شوند. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران بالقوه پشت درهای ایران صف بسته‌اند و مترصدند به محض برداشتن تحریم‌ها با شرکای داخلی همکاری کنند تا زیرساخت‌های ایران را ارتقا دهند. ویلیام او-بیمن کارشناس مسائل ایران از دانشگاه مینه‌سوتا که به تازگی از یک مسافرت سه‌هفته‌ای از ایران بازگشته است، می‌گوید: «امکان ندارد در این کشور بگردید و با انبوهی از سرمایه‌گذاران خارجی مواجه نشوید. آنها همه جا بودند.» همه این فعالیت‌های اقتصادی با ایجاد اشتغال و ثبات در قیمت‌ها به روحانی کمک خواهد کرد تا جایگاه ایران در جامعه جهانی را ارتقا دهد. شرکت رویال داچ شل که بدهی‌اش به ایران بالغ بر ۲ میلیارد دلار است که تحت شرایط تحریم بلوکه شده بود، ماه گذشته اعلام کرد که با مقامات ایرانی در تهران جلسه داشته است. رویترز در تحلیل خود از شرایط ایران پساتحریم همچنین نوشته است که شرکت‌های خودروسازی و هوافضا نیز برای انعقاد قرارداد با شرکت‌های ایرانی جلسه داشته‌اند که در راس آنها شرکت‌هایی از فرانسه و آلمان بوده‌اند.


رویترز با اشاره به برنامه ایران برای تخصیص 5 درصد از بودجه کشور به امور دفاعی و با بیان اینکه این رقم در اغلب کشورهای عضو ناتو کمتر از 3 درصد تولید ناخالص داخلی آنها است، بر این نکته تاکید کرد که ایران بیشتر پول‌های آزاد شده خود را صرف توسعه اقتصادی خواهد کرد. بیمن گفته است: «می‌دانم که برخی بدبینان در آمریکا می‌گویند که اگر با ایران توافق کنیم، ایران توان هژمونیک خود را بر منطقه خواهد گستراند، اما من این‌گونه تصور نمی‌کنم چون ایران هم‌اکنون هم در کل منطقه حضور دارد و تصور نمی‌کنم با توافق چیزی در این زمینه تغییر کند.»


هیلال خاشان، استاد علوم سیاسی دانشگاه آمریکایی بیروت می‌گوید: «ایرانی‌ها قصد دارند زیرساخت مدرنیته را پایه‌ریزی کنند و می‌خواهند نقشی محوری در سیاست منطقه ایفا کنند. این مسائل برای ایران به شدت اهمیت دارد. ایرانی‌ها می‌خواهند به تنش‌ها پایان دهند.»سخنگوی دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا نیز پس از اعلام توافق هسته‌ای ایران با شش قدرت بزرگ جهان با اشاره به افزایش رشد اقتصادی ایران در صورت اجرای کامل مفاد توافق گفت: «برای ایران یک فرصت واقعی به‌وجود آمده است که به نفع اقتصادش از آن استفاده کند، اما این تنها در صورتی محقق خواهد شد که ایران همه اقدامات لازم ذکر شده برای رفع نگرانی‌های بین‌المللی از برنامه هسته‌ای‌اش را انجام دهد.» گلف‌نیوز نیز در تحلیلی توافق هسته‌ای ایران را آغازگر عصر جدیدی در اقتصاد ایران خواند و پیش‌بینی کرد که ایران در سال آینده رشد اقتصادی و رشد سرمایه‌گذاری را تجربه خواهد کرد.


در این تحلیل آمده است که تبعات اقتصادی توافق هسته‌ای عظیم خواهد بود، اما تاثیر آن 12 تا 18 ماه پس از برداشتن تحریم‌ها محسوس خواهد شد. در این تحلیل به نقل از موسسه بین‌المللی مالی (IIF)آمده است: پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی ایران از حدود 3 درصد در سال‌مالی 2016-2015، به 6 درصد در سال‌مالی 2017-2016 افزایش یابد. بر این اساس تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که این توافق رونق شدیدی به صادرات و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی خواهد بخشید و کسری بودجه را به شدت کاهش خواهد داد و فاصله زیاد بین نرخ ارز رسمی و نرخ ارز در بازار سیاه را از بین خواهد برد. چارلز رابرتسون، اقتصاددان ارشد بین‌المللی از موسسه رنسانس کپیتال می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم تا پایان سال ایرانی جاری (مارس 2016) تحریم‌های ایران بی‌اثر می‌شوند. سرمایه‌گذاران خارجی از هم‌اکنون دیدارهایی در ایران داشته‌اند تا خود را برای این سناریو آماده سازند.» گابریس ایرادیان، اقتصاددان ارشد بخش آفریقا و خاورمیانه موسسه بین‌المللی مالی (IIF) می‌گوید: «برداشتن تحریم‌ها به ایران این امکان را می‌دهد که از ذخایر خارجی بیشتری استفاده کنند (برآورد می‌شود این ذخایر 90 میلیارد دلار معادل 330 میلیارد درهم باشد) که نیمی از این مبلغ در خارج بلوکه شده بود؛ بنابراین فرصت‌های کسب و کار در ایران بسیار زیاد خواهد شد. ایران جمعیتی 78 میلیون نفری دارد و نیروی کار آن از تحصیلات نسبتا بالایی برخوردارند. اقتصاد ایران پیش از این نیز نسبت به سایر صادرکنندگان نفت منطقه از تنوع بیشتری برخوردار بود.»


خدیجه حق، رئیس بخش تحقیقات منا از موسسه امارات نیز بر این باور است که تولید ناخالص داخلی واقعی ایران در سال ۲۰۱۶ به رشد ۹/ ۷ درصدی دست خواهد یافت چون ایران یکی از بازارهای بکر است که دارای منابع طبیعی، نیروی کار تحصیلکرده و زمینه تولید مناسب است. او می‌گوید تعجبی ندارد که هر روز اخباری از ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران می‌شنویم.


خبرگزاری سی‌ان‌بی‌سی در تحلیلی با اشاره به توافق انجام شده نوشته است که برندگان اصلی این توافق شرکت‌های بزرگ بین‌المللی خواهند بود. در بخشی از این تحلیل آمده است: ایران صاحب چهارمین ذخایر اثبات شده نفت خام و دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان است؛ بنابراین شرکت‌های فعال در زمینه انرژی یکی از ذی‌نفع‌های این توافق خواهند بود. علیرضا نادر، تحلیلگر ارشد سیاست بین‌الملل از موسسه رند بر این باور است که با توجه به بدبینی‌های کنگره، انجام فعالیت‌های اقتصادی با ایران برای شرکت‌های آمریکایی منافع چندانی ندارد، چون آنها باید هزینه‌های سیاسی کار با ایران را بپردازند. او می‌گوید: «به احتمال زیاد شرکت‌های انرژی اروپایی و آسیایی شاهد افزایش روابط کاری خود با ایران خواهند بود، شرکت‌هایی همچون توتال و شل، اما برای شرکت‌های آمریکایی بازگشت به ایران بسیار دشوارتر خواهد بود.» کارشناسان در مصاحبه خود با سی‌ان‌بی‌سی همچنین به این نکته اشاره کرده‌اند که سایر بخش‌های صنایع بخش انرژی همچون نفتکش‌ها و خدمات میادین نفتی نیز از این توافق سود خواهند برد.


کریس وثربی، تحلیلگر بخش تحقیقات موسسه سیتی با مثبت خواندن بازگشایی درهای ایران به روی شرکت‌های نفتکش خارجی دلیل این خوش‌بینی خود را کهنه بودن ناوگان کشتیرانی ایران دانسته و گفته است که با توجه به افزایش عرضه انرژی، نفتکش‌های ایرانی به تنهایی قادر به رقابت با این روند سریع نخواهند بود. به همین دلیل روز سه‌شنبه شرکت‌هایی همچون اسکورپیو تانکرز و ناویوس ماریتایم اکوییزیشن شاهد افزایش ارزش سهام خود شدند. در مورد بخش بانکداری نیز کریستوفر والن، مدیر ارشد آژانس رتبه‌بندی اوراق قرضه کرول چنین تحلیل کرده است: «همه موسسات بانکی عمده جهان صنعتی تلاش خواهند کرد افزایش تجارت با ایران را تسهیل کنند و منابع مالی آن را تامین کنند. ایران کشوری بزرگ است و ایرانی‌ها مشتری همه چیز هستند. می‌توان انتظار آن را داشت که همه نوع محصول از تجهیزات صنعتی گرفته تا کالاهای مصرفی توسط آنها خریداری شود؛ بنابراین منابع مالی آن تامین خواهد شد.» والن ضمن اشاره به این نکته که بانک‌های آمریکایی هم از این فرصت به‌وجود آمده بهره‌مند خواهند شد، پیش‌بینی کرده است که بزرگ‌ترین برندگان توافق در میان موسسات مالی بین‌المللی، سیتی بانک، گلدمن ساکس و مورگان استنلی خواهند بود. او می‌گوید که این بانک‌ها نقل و انتقال کالاها و خدمات به ایران را تسهیل خواهند کرد و پروژه‌ها و فعالیت‌های تجاری را تامین مالی خواهند کرد.


به باور او این فقط بانک‌های آمریکایی نیستند که از این توافق بهره خواهند برد و آمریکایی‌ها در حوزه بانکی مجبور خواهند شد با بانک‌های اروپایی و آسیایی رقابت کنند. کارشناسان حذف تحریم سوئیفت را به منزله تبلور فرصت‌هایی نو در بخش مالی ایران می‌دانند و لغو این تحریم را مهم‌ترین رویداد این توافق می‌خوانند چون بر همه جنبه‌های صنعت و کشاورزی تاثیرگذار خواهد بود. از دیگر برندگان این توافق شرکت‌های مخابراتی خواهند بود. پژوسیتروئن که هم‌اکنون در حال مذاکره با ایران خودرو است و شرکت جنرال الکتریک از هم‌اکنون به توسعه فعالیت‌های خود در ایران اندیشیده‌اند. با وجود این، نادر می‌گوید که هنوز بسیاری از شرکت‌ها و موسسات نسبت به ورود به ایران به دیده تردید و با احتیاط نگاه می‌کنند. او می‌گوید: «برای بسیاری از بانک‌ها و کسب و کارها بازگشت به ایران دشوار خواهد بود چون آنها می‌ترسند به‌خاطر چند سالی که با ایران کار نکرده‌اند متهم شوند که نخواسته‌اند این همکاری را انجام دهند و مجبور شوند به‌خاطر آن تاوان دهند.