نسل جدید کلید و پریزها
هما نصرتی
حدود ۲۰ سال است که کامپوزیت‌های پلیمری تقویت شده با الیاف FRP در کاربردهای الکتریکی مصرف می‌شوند. این مواد در ساخت قطعات گوناگون صنعت برق به کار می‌روند؛ از جمله لوله‌های عبور کابل، سیستم‌های حمل کابل در تونل‌ها و پل‌ها، تیرهای انتقال برق، بازوهای عرضی (کراس آرم‌ها)، مقره‌ها، برج های ارتباطی و جز آن.

لوله کامپوزیتی عبور کابل
یکی از موارد کاربرد کامپوزیت در صنعت برق، ساخت لوله‌های عبور کابل است. لوله‌های پلیمری تقویت شده با الیاف شیشه GRP را می‌توان در ترکیب با اتصالات و متعلقات ویژه‌ای به کاربرد و آنها را به شکل یک سیستم عبور کابل چندلایه و چند ردیفی شکل داد. این لوله‌ها برای کابل‌های شبکه برق شهری و کابل‌های مخابراتی زیرزمینی مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این در موارد زیر نیز کاربرد دارند:
۱) برای کابل‌هایی که از زیر ریل جرثقیل های سقفی یا راه‌های اصلی شهری عبور می‌کنند.
2) برای کابل‌هایی که از روی پل‌ها و رودخانه‌ها عبور می‌کنند. به ویژه برای کابل‌هایی که از روی پل عبور می‌کنند، به کارگیری لوله‌های GRP، بار وارده بر پل را کاهش داده و ساخت و ساز پل را تسهیل خواهد کرد.
سیستم حمل کابل کامپوزیتی
سیستم‌های حمل کابل کامپوزیتی، یک محصول سازه‌ای برای حل بسیاری از مشکلات مهندسی و طراحی در شبکه‌های برق رسانی و مخابراتی هستند که برای نگهداری کابل‌های گرانبها و اغلب حساس و استراتژیک در دراز مدت قابل اعتمادند. این سیستم‌ها ویژگی‌های منحصربه فردی دارند که آنها را قادر به تحمل بسیاری از محیط‌های خورنده می‌کند؛ به ویژه شرایطی که مواد سنتی در آنها عمر کاری مفید و اقتصادی ندارند. این محصولات از رزین‌های گرما سخت تقویت شده با شیشه و به نحوی طراحی و ساخته می‌شوند که یکپارچگی سازه‌ای آنها با انواع فولادی و آلومینیومی رقابت می‌کند؛ با این تفاوت که مشکلات خوردگی، سنگینی وزن و هدایت الکتریکی آنها را ندارند.
این محصولات در برابر اسیدها، نمک‌ها، قلیاها و محدوده وسیعی از محیط‌ها و مواد شیمیایی خورنده که بر آلومینیوم و فولاد گالوانیزه اثرات شدیدی دارند، مقاومند. حتی محصولات آلومینیومی یا فولادی پوشش داده شده نیز ممکن است به علت خراش‌های کوچک ایجاد شده حین نصب یا پس از آن، در معرض آسیب باشند.
این محصولات در مقایسه با فولاد یا آلومینیوم، دارای نسبت استحکام به وزن بسیار بالایی هستند درحالی که یکپارچگی سازه‌ای مشابهی با آنها دارند.
پروفیل‌های کامپوزیتی پالترود شده که در این سیستم‌ها به کارگرفته می‌شوند دارای وزن مخصوصی حدود یک چهارم فولاد و یک سوم آلومینیوم هستند که ‌این امر حمل و نقل و برپا کردن آنها را تسهیل می‌کند. برخلاف فولاد زنگ نزن این قطعات را می توان در محل و با وسایل دستی برید و سوراخ کرد. از آنجایی‌ که سینی و نردبان‌های این سیستم نارسانا هستند، از بابت انتقال برق به سیستم حمل کابل از کابل‌های آسیب دیده هیچ نگرانی وجود ندارد. علاوه بر آن احتیاجی به جلوگیری از خوردگی الکترولیتی در شرایط ویژه نیست. ویژگی‌های نارسانایی و مغناطیسی نبودن به معنی سیستم حمل کابل ایمن ترند.
در بزرگترین پروژه مهندسی انجام شده با سرمایه خصوصی - تونلی که بریتانیا را به اروپا متصل می‌کند - بیش از 63/3 هزارتن FRP پالترود شده، 1260کیلومتر کابل الکتریکی و فیبر نوری را بر روی خود نگه داشته‌اند. این کابل‌ها، روشنایی، تهویه و ارتباطات درون تونل را کنترل می‌کنند. کابل‌های 25 کیلو ولتی تامین کننده انرژی قطارها نیز با این کامپوزیت‌های پالترود شده حمل می‌شوند. این محصولات با شرایط زیر سازگارند:
• محدوده دمایی ۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراد
• رطوبت 100 درجه
• سرعت باد km/h ۳۵۹
• پاشش مداوم آب نمک و حتی غوطه وری در آن
• نصب آسان
• حداقل تعمیرات
• هزینه کلی کمینه
• مقاومت در برابر بارگذاری استاتیک کابل‌ها
بازوهای عرضی کامپوزیتی
هر تیر انتقال برق فشار متوسط (20 و 33 کیلوولت) از سه قسمت اصلی یعنی تیر، بازوهای عرضی و مقره‌ها تشکیل شده است. بازوهای عرضی معمولا از جنس فولاد ساخته می‌شوند. با این وجود در بعضی از کشورها نظیر آمریکا، استرالیا، کانادا و بخش‌هایی از اروپا این محصولات از مواد کامپوزیتی ساخته می‌شوند. به کارگیری بازوهای عرضی کامپوزیتی به جای نمونه فلزی دارای برتری‌هایی است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش وزن: سنگینی وزن بازوهای عرضی فلزی (حدود ۲۰ کیلوگرم) یکی از مشکلات شرکت‌های انتقال و توزیع برق است. در مناطقی که به دلایل گوناگون از جمله ناهمواری سطح زمین، امکان استفاده از ماشین های بالابر در آنها وجود ندارد، حمل بازوهای عرضی فلزی تا بالای تیر بسیار سخت و خطرناک است؛ درصورتی که کامپوزیت‌ها وزن نسبتا کمی دارند و حمل آنها آسان است. مقاومت در برابر خوردگی: بازوهای عرضی فلزی در آب و هوای مرطوب و خورنده، عمر نسبتا کمی دارند. یکی از برتری‌های مواد کامپوزیت، مقاومت بسیار مناسب آنها در برابر خوردگی است که این مواد را برای این مناطق مطلوب می‌سازد.
نارسانایی الکتریکی: کامپوزیت‌ها را می‌توان به صورت موادی عایق طراحی کرده و ساخت. این ویژگی خطر برق گرفتگی و اتصال کوتاه را کاهش می‌دهد. شاید بتوان با به کارگیری بازوهای عرضی کامپوزیتی از کاربرد مقره‌های حامل کابل - که در واقع نقش عایق را بین کابل و پروفیل بازی می‌کنند - جلوگیری کرد.
زیبایی: در ساخت بازوهای عرضی فلزی همیشه محدودیت‌هایی وجود دارد که طراح را مجبور به استفاده از قطعات استاندارد نبشی می‌کند. با به کارگیری کامپوزیت‌ها می‌توان به سراغ طرح‌هایی رفت که علاوه بر بهینه بودن، زیبا نیز باشند.
عمر بیشتر: عمر بازوهای عرضی کامپوزیتی حدود سه برابر طول عمر نمونه فلزی است. به دلیل عمر بیشتر و عدم نیاز به تعویض و تعمیر در کامپوزیت‌ها، هزینه‌های تعویض و نگهداری حذف خواهند شد.
کاهش تداخلات امواج رادیویی: امواج رادیویی بدون هرگونه انحراف و شکست از کامپوزیت‌ها عبور می‌کنند.
کاهش افت توان خط: به کارگیری بازوهای عرضی کامپوزیتی از نشت جریان الکتریکی از خط به سمت پایه‌ها تا حدودی جلوگیری می‌کند و به‌این ترتیب میزان افت توان خط کاهش خواهد یافت. علاوه بر موارد فوق با به کارگیری بازوهای عرضی کامپوزیتی می‌توان از طرح‌هایی استفاده کرد که یکپارچه بوده و نیازی به سوار کردن قطعات برروی هم نباشد.
تیرهای کامپوزیتی
به کارگیری تیرهای کامپوزیت FRP، موضوع جدیدی در خدمات برق رسانی نیست، با این وجود تیرهای انتقال برق FRP پالترود شده 21 تا 24 متری داستان دیگری است. تیرهای FRP با یک سوم وزن تیرهای چوبی، نصف وزن تیرهای فولادی و تنها یک دهم وزن تیرهای بتنی، انتخاب بسیار جذابی برای اغلب شرکت‌های خدماتی برق رسانی هستند.
شرکت آمریکایی بریستول تنسی الکتریک سیستم BTES به تازگی ۱۴۴ تیر FRP را در دو خط انتقال نصب کرده است. شرکت استرانگ ول Strongwell Corp واقع در ایالت ویرجینیا این تیرهای FRP پالترود شده SE ۲۸ را با بیشترین ظرفیت‌مان اینرسی در مقطع پایینی طراحی و برای جایگزینی تیرهای چوبی، فولادی و بتنی در خطوط انتقال برق تولید کرده است. شرکت‌های خدمات برق رسانی در حال کشف برتری‌های تیرهای SE ۲۸، نسبت به تیرهای ساخته شده از مواد سنتی هستند. تیرهای SE ۲۸ شرکت استرانگ ول، سبک، محکم و دارای ویژگی‌های هدایتی خیلی کمی هستند. این تیرها همچنین در برابر خوردگی، پوسیدگی، پرتوهای فرابنفش، نفوذ آب، حشرات و دارکوب‌ها مقاومت بسیار بالایی دارند.
به عقیده دکتر مایکل برودر، مدیر عامل شرکت BTES، تیرهای کامپوزیتی SE 28، در مقایسه با تیرهای چوبی، با گذشت زمان استحکامشان را از دست نمی‌دهند و تقریبا به هیچ گونه ترمیم و تعمیری احتیاج ندارند. او هم چنین به ویژگی‌های الکتریکی تیرهای FRP و تحمل ضربه و بار ناشی از بادهای شدید توسط آنها اشاره می‌کند.
رو به سمت پیشرفت در ایران
در ایران صنایع الکترونیکی افق های تازه‌ای را پیش روی خود دارد. با اقبال عمومی به تکنولوژی‌های پیشرفته، نوین و جهانی و با ساده شدن ارتباطات جهانی مخاطبان کالاهای الکتریکی در ایران به سمت خرید کالاهای پلیمری در صنایع برقی علاقه‌مند شده اند. امروز در مملکتمان اگر بخواهیم برای یک پروژه بزرگ ساختمانی از لوازم الکتریکی سنتی استفاده کنیم بی شک با مشکل مواجه خواهیم بود؛ چرا که با تغییر سیستم‌های ساخت و ساز در ایران و با گران شدن قیمت زمین که پروژه‌های انبوه سازی را توجیه اقتصادی می‌کند، دیگر نمی‌توان هماهنگ با این پیشرفت‌ها نبود. تغییر و تحولات بوجود آمده در ساخت‌و‌ساز ایران باید با گونه‌ای هماهنگی کامل صورت بگیرد و نمی‌توان یکی از اجزاء را به شکل سنتی در کنار تکنولوژی‌های نوین دیگر قرار داد.
بازار مستعد ایران
بخش خصوصی بازار ساختمان سازی ایران از این زاویه استعداد خوبی برای توسعه فروش محصولات برقی و الکترونیکی با مواد پلیمری تقویت شده دارد. از کلیدهای برق اتاق‌ها گرفته تا سیستم‌های حمل کابل در آسمان‌خراش‌ها می‌توانند به سمت این نوع تکنولوژی بروند، همانگونه که چند پروژه جدید تجاری در ایران اینگونه محصولات را در کار خود داخل کرده‌اند که مجتمع اریکه ‌ایرانیان نمونه خوبی از تلاش‌های چند سال گذشته‌ایرانیان در این حوزه است.اما در بعد پروژه‌های دولتی می توان به تلاش‌های شهرداری تهران در استفاده از کامپوزیت‌های پلیمری تقویت شده با الیاف FRP در کاربردهای الکتریکی در مصارف پروژه‌ای خود اشاره کرد. با این که این تلاش‌ها تاخیری 20 ساله نسبت به دانش جهانی دارد، اما نشان از خلاقیت ایرانی‌ها و تلاش‌های پیگیر شرکت‌های وارد کننده دارد. این صنعت البته صنعت بومی کشور مانیست و تخصص تولیدی آن منحصر به کشورهای آلمان و ایتالیا بوده، اما شرکت‌های ریز و درشتی در ایران هستند که با وارد کردن این محصولات به بازار ایران، فضای رقابتی خوبی در این حوزه‌ایجاد کرده‌اند.
بی‌شک در گام اول ما نیاز به معرفی این محصولات تازه وارد به مصرف‌کنندگان داریم. صاحبان پروژه‌های خرد و کلان و کارفرماهای خصوصی و دولتی باید به الزامات تکنولوژی‌های جدید در ایران پی ببرند و به جایگزینی روش‌ها و متریال‌ها بپردازند. با این حساب روزنامه‌های اقتصادی نظیر همین روزنامه پیش رو می‌تواند به بهترین بستر برای معرفی چنین کالاهایی بدل شود.