نگاهی به روابط ایران و آمریکا در عهد قاجار - بخش دوم
تلاش برای استقراض از واشنگتن
نظر به موقعیت باریک دولت که ابلاغ فرموده‌اند؛ شوستر را وکیل مالیه دولت علیه معرفی و مجاز کردم تا فورا شروع به اقدامات نماید او هم بلاشرط پذیرفت تا تصمیم حضرت اشرف اعلام شود.
نامه وزیرمختار ایران در واشنگتن به ریاست وزرا
نظر به موقعیت باریک دولت که ابلاغ فرموده‌اند؛ شوستر را وکیل مالیه دولت علیه معرفی و مجاز کردم تا فورا شروع به اقدامات نماید او هم بلاشرط پذیرفت تا تصمیم حضرت اشرف اعلام شود. مطمئن هستم عایدات نفت در نوامبر ۱۹۲۲ ششصد هزار لیره خواهد شد. در نیویورک روسای با نفوذ مراکز بانک و صنعت را ملاقات کرده‌ام. احساسات آنها دوستانه است و طالب نفت هستند؛ ولی مساعده نمی‌دهند. به واسطه احتیاج دول دیگر به پول در بازار آمریکا و عدم اطلاع از ایران قرض مشکل است و فرصت می‌خواهد. اگرچه مایوس نیستم لیکن با مجاهدت شکست‌ناپذیری که از فضائل حضرت اشرف می‌باشد لازم است که دولت خود را نگاهداری کند تا کارها در اینجا جریان بیفتد. بنده را از دولت بلشویک گیلان که روزنامه‌ها اشاره می‌کنند و روش میرزا کوچک خان و اینکه فرو رفت آذربایجان در مقابل کیست کاملا مسبوق بفرمایید. از نیویورک برگشتم نامه‌ها رسیده وقت شرفیابی می‌خواهم در باب مستشار کل تاکید می‌کنم زودتر معرفی کنید.
نامه ریاست وزرا به وزیرمختار در واشنگتن
با تصدیق به مشکلات امیدوارم به کاردانی و فعالیت جنابعالی اشکالات رفع و منظور حاصل شود. در باب مستر شوستر به ترتیبی که در نمره ۵۱ ذکر کرده بودیم پیشنهاد شما پذیرفته می‌شود و بدیهی است اگر موفق بشوید حق‌العمل شوستر را از میزانی که ذکر کردید کمتر معین کنید و تفاوت آن به خزانه دولت برسد بهتر خواهد بود. پنج هزار دلار برات شد. هزار و پانصد به لانسینگ بدهید و بقیه را صرف مخارج متفرقه که برای پیشرفت مقصود لازم است بنمایید. اطلاع داده بودید به مجرد اینکه شوستر شروع به کار نماید یک میلیون دلار تهیه خواهد شد حالا که شوستر داخل در عملیات شده است کوشش بفرمایید این یک میلیون دلار فورا به دولت برسد و همچنین در باب اجرای مدلول تلگراف نمره ۲۴۳۰جدا اقدام نمایید که ششصد هزار لیره به حواله عایدات هذه السنه فقط جنوب که یک ماه بعد به دولت می‌رسد قرض نمایید. تصور می‌کنم این استقراض موقتی اشکالی نداشته باشد، زیرا بعد از یک سال وجه آن را کمپانی نفت خواهد پرداخت. درصورتی‌که اقدامات جنابعالی و مستر شوستر به استقراض و سایر مقاصد موفق شود مجال خواهد داشت که اقدامات خود را با متانت تعقیب و در نتیجه جدیت جنابعالی و مستر شوستر به استقراض و سایر مقاصد موفق شود و الا به واسطه نرسیدن مخارج اردو که لااقل ماهی هفتصد هزار تومان باید داد، وضعیات مشکل و دولت حاضر مجبور به کناره گیری خواهد شد و معلوم نیست دولت آتیه چه نقشه‌ای را تعقیب نماید. راجع به عایدات نفت لازم است جنابعالی را مطلع نمایم که حق دولت را از بابت ۱۹۲۰ قریب ششصد هزار لیره پرداخته‌اند لکن ممکن است بعد از تسویه و ختم حساب سال مزبور که در ماه دسامبر صورت می‌گیرد حقوق دولت زیادتر از این شود و مطابق اطلاعات واصله عایدات ۱۹۲۱ خیلی بیش از این مبلغ خواهد بود. وضعیات عمومی خوب است. خراسان به کلی امن، گیلان در تصرف دولت و از قوای جنگلی‌ها چیزی باقی نمانده است. فقط در مغرب آذربایجان اسمعیل آقای شکاک که مدت‌ها است یاغی و متمرد است اسباب عده امنیت آن حدود است. امیدوارم در آنجا نیز به زودی قوای دولت موفقیت حاصل کند. جواب دو فقره از سوالات لانسینگ راجع به کاپیتولاسیون و اوضاع سوسیالیستی از این قرار است:
اولا حقوق کاپیتولاسیونی فعلا نسبت به بعضی دول من‌جمله روسیه ملغی و نسبت به بعضی دیگر باقی است. البته بعد از آنکه به مرور نواقص عدلیه برطرف شود دولت حتی‌الامکان [به] الغا کاپیتولاسیون تصمیم خواهد [گرفت].
ثانیا در ایران اوضاع سوسیالیستی به هیچ‌وجه پیشرفت نکرده و مجامع سوسیالیست وجود ندارد. به این جهت در مجلس نیز نماینده سوسیالیست نیست. نمایندگان از فرقه اصلاح‌خواهان و دموکرات هستند. مخصوصا جنابعالی مطمئن باشید و هرگاه اشاراتی در این موضوع و در باب اغتشاش ایران بدهند، تکذیب کنید و بدانید قسمت مهم این انتشارات از این نظر است که موانعی در پیشرفت سیاست دولت حاضر ایجاد کنند. من اطمینان می‌دهم در صورت رسیدن وجه به بقا و تکمیل امنیت تمام ایران و اصلاح امور به خواست الهی موفق می‌شویم. جنابعالی در تهیه وجه و استخدام مستشار و متخصص و اعزام آنها تعجیل نمایید.
ریاست وزرا به وزیرمختار ایران در واشنگتن
توضیحات راجع به قانون معادن را در تعقیب این تلگراف اطلاع می‌دهم. درباب تهیه وجه تعجیل نمایید. تمام ادارات معطل و به‌همین جهت که خیال استقراض در آمریکا داریم بانک شاهنشاهی از کمتر مساعدتی امتناع می‌کند. اگر وجه فوری نرسد رشته امور به کلی گسیخته می‌شود. تنها امید به جدیت جنابعالی است. انتظار نتیجه فوری اقدامات عالی را دارم.
نامه رییس وزرا به وزیرمختار ایران در واشنگتن
چنانچه مسبوقید از زمان ناصر الدین شاه کلیه معادن را دولت تحت اختیار خود درآورده هرکس طالب امتیاز معدن بود امتیاز آن را از دولت درخواست می‌نمود و بعد از تاریخ مشروطیت نیز همین اصول جاری است به علاوه قانون موقتی معادن مورخه ۱۳۳۵ که به امضای دولت رسیده است سواد عمده آن از این قرار است:
۱- بدون اجازه دولت هیچکس حق استخراج معدن را ندارد.
۲- صاحب ملک در تحصیل امتیاز نسبت به سایرین هیچ مزیتی ندارد.
۳-اگر دارنده امتیاز غیر از صاحب ملک است بابت معدن و اراضی وجهی به صاحب ملک سالانه خواهد داد. وجهی را که بابت معدن باید به صاحب ملک داده شود، حین دادن امتیاز دولت معین خواهد نمود و این حق به طور مقاطعه معین می‌شود به طریقی که صاحب ملک حق تفتیش و رسیدگی در محاسبات را نداشته باشد، ولی وجهی که بابت اراضی به صاحب ملک داده می‌شود معادل یک برابر و نیم عادی معمول اراضی خواهد بود.
۴-درصورتی‌که استخراج معادن طوری باشد که صاحب ملک بیش از دو سال از منافع اراضی خود محروم بماند صاحب ملک محق است از صاحب امتیاز بخواهد که اراضی او را به قیمت عادله خریداری نماید. در موقع عبور خط آهن اگر از خالصجات عبور نماید از اراضی بلا مالک دولت کاملا تسهیلات لازمه را فراهم می‌نماید و در خود امتیاز ترتیب واگذاری اراضی ممکن است مندرج شود و هرگاه از املاک اشخاص عبور نماید تادیه قیمت به رضایت طرفین است. ولی دولت می‌تواند در حدود تادیه قیمت عادله این عمل را خاتمه بدهد. یک نسخه قانون موقتی چاپی و سواد سایر نوشتجاتی که مربوط به امتیاز معادن باشد با پست ارسال می‌شود.
نامه وزیرمختار ایران در واشنگتن به ریاست وزرا
بقای کابینه حضرت اشرف را برای مملکت مفید می‌دانم. آرزو می‌کنم حضرت اشرف نقشه خود را انجام برسانید. شب‌وروز آسودگی ندارم. شوستر هم جدا مشغول است. با اینکه به واسطه انتخابات نیویورک و جشن متارکه جنگ تعطیل است، مشار الیه اول کمپانی نفت آمریکا را به تشکیل مجلسی در دوازدهم نوامبر به جهت مذاکره امتیاز و استقراض وا داشته. شوستر اوضاع را مساعد می‌بیند.
امید دارم همین روزها مجددا خبری بدهم. برای اینکه سوء استفهام نشود عرض می‌شود با شتابی که دارید نمی‌شود با وثیقه تنها هرقدر هم خوب باشد آمریکایی‌ها را تشویق نمود ولی چون طالب نفت هستند می‌توان به‌وسیله امتیاز کمک کمپانی‌ها نفت را خواست که نزد بانک‌هایی که طرفشان هستند تقویت کنند تا استقراض با وثیقه عایدات نفت جنوب و غیره صورت بگیرد. مذاکرات شوستر در همین زمینه امتیاز و به کار انداختن نفوذ طالبین آن است که عجالتا به مبلغ نیم میلیون دلار با وثیقه عادی نفت جنوب استقراض بکنیم از آنجا که عایدی مزبور قابل قرض و زیادی اعتبار برای اطمینان طرف مقابل و سرعت استقراض و اعتدال شرایط، شوستر عایدات تحدید تریاک و توتون را نیز وثیقه درجه دویم پیشنهاد کرده است.
همه روزه در باب مستشار با وزارتخانه مذاکره می‌شود درصدد هستند آدم لایقی به زودی معرفی نمایند، مخصوصا خواهش کرده‌اند که دولت علیه را مطمئن کنم که در تعیین مستشار کمال دقت را دارند. مترصدند هفته آتیه اشخاص را معرفی کنند.
نامه وزیرمختار ایران در واشنگتن به ریاست وزرا
به‌حمد اللّه تعالی موفقیت حاصل شد و عازم نیویورک هستم که شرایط مساعده و قرض را ترتیب داده فورا به عرض برسانم. در این موقع حیاتی لازم است حضرت اشرف مقاومت بفرمایید تا زحمات هدر نرود.
ریاست وزرا به وزیرمختار ایران
در واشنگتن
تلگراف جنابعالی خیلی به موقع رسید زیرا عسرت مالی به اعلی درجه رسیده. امیدوارم هرچه زودتر استقراض را به اتمام برسانید. در نمره ۵۴ نوشته‌اید ۵ میلیون دلار استقراض خواهد شد. قرار بود ۱۰ میلیون استقراض شود.
نمی‌دانم مطلب در رمز اشتباه شد یا بیشتر از پنج میلیون نداده‌اند. بعد از اتمام امر استقراض ممکن است بانک شاهنشاهی به ملاحظه رقابت، تضییقاتی در مبادله پول فراهم کند که خساراتی به دولت متوجه شود، بنابراین پس از اتمام کار بدوا یک میلیون و نیم دلار فورا برات نمایید و یک میلیون و نیم دیگر در سه ماه به اقساط متساوی برات شود و دو میلیون یا هر مبلغ دیگری که باقی می‌ماند نقره خریداری شده توسط مستشاران که می‌آیند فرستاده شود که در طهران ضرب شود. در باب عایدات تریاک و توتون [که] آنها را وثیقه درجه دویم قرار داده‌اید نظریات جنابعالی را تصدیق می‌کنم و منتظر نتیجه قطعی و فوری هستیم.
نامه ریاست وزرا به وزیرمختار ایران در واشنگتن
آقای علایی در باب مستشار و استقراض خبری نرسید، با وعده سریعی که راجع به استخدام مستشار داده بودید آیا تصور نمی‌کنید انگلیسی‌ها در هردو موضوع موانعی در آنجا ایجاد کرده باشند؟ امیدوارم نگرانی ما (را) هرچه زودتر رفع فرمایید.
وزیرمختار ایران در واشنگتن به ریاست وزرا
از وزارت خارجه محرمانه تحقیق شد می‌گویند در باب مستشار مالیه از طرف انگلیسی‌ها مخالفت شده فقط علت تاخیر دقت مخصوص است که در باب انتخاب شخص لایقی دارند که در مقابل مشکلات داخله و تفتین‌های خارجی با متانت رفتار نماید. هرگاه شتاب دارید ممکن است شش نفر را معرفی کنیم. گفتم بهتر است خودتان یک نفر را که جامع شرایط باشد معین نمایید... امروز مهندسین معادن را رسما معرفی نموده‌اند استنباط می‌کند انگلیسی‌ها در باب نفت شمال به وزارت خارجه اظهاری کرده‌اند.
ارسال نظر