گروه بورس- مجید اسکندری: از زمان ابلاغ آیین‌نامه جدید سرمایه‌گذاری خارجی در بورس و بازارهای خارج از بورس از سوی هیات وزیران حدود سه سال و نیم می‌گذرد. براساس آیین‌نامه یادشده و از دیدگاه رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، آیین‌نامه جدید، تسهیلات ۱۲گانه‌ای را برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم آورده است از جمله اینکه سرمایه‌گذاران خارجی مانند گذشته ممنوعیت خروج اصل سرمایه قبل از سه سال را ندارند، مالکیت سهام سرمایه‌گذاران خارجی در شرکت‌های ایرانی از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافته و این سرمایه‌گذاران علاوه بر سرمایه‌گذاری در بورس در فرابورس نیز می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند. آنها همچنین می‌توانند از طریق «صندوق»ها وارد بورس شده و حتی با دریافت مجوز به ارائه خدمات تخصصی در بازار نیز بپردازند. با این وجود، سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشورمان با اقبال روبه‌رو نشده و گویا هنوز موانع و محدودیت‌هایی بر سر راه ورود سرمایه‌های خارجی به بورس وجود دارد. گفت‌وگوی دنیای اقتصاد با دو تن از کارشناسان ارشد بازار سرمایه کشور به بررسی این موانع پرداخته است. ابوالفضل شهرآبادی مدیر سابق امور بین‌الملل بورس تهران بر این اعتقاد است که یکی از راهکارهای توسعه بازارهای سرمایه در دنیا، حضور سرمایه‌گذاران خارجی در این بازارها است در حالی که میزان حضور خارجی‌ها در بورس کشورمان تاکنون کمتر از ۵/۰ درصد بوده است. سرمایه‌گذاری خارجی در بورس: صفر! ابوالفضل شهرآبادی، مدیر سابق امور بین‌الملل بورس تهران درخصوص اهمیت بین‌المللی بودن بازارهای سرمایه گفت: امروزه به واسطه گسترش ارتباط جهانی بین بازارهای سرمایه کشورهای مختلف، سرمایه‌گذاران آن کشورها اغلب به سادگی می‌توانند در بازارهای یکدیگر وارد شده و اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. شهرآبادی افزود: با توجه به الزامات فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE) تمامی بورس‌های عضو این فدراسیون به نوعی ملزمند تا قوانین و مقررات خود را به گونه‌ای اصلاح کنند که حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازارهای سرمایه آن کشورها ساده و ممکن شود. معاون تامین سرمایه لوتوس پارسیان با اشاره به وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در دیگر بورس‌ها گفت: در حال حاضر اگر به آمار سرمایه‌گذاری خارجی در بورس‌های پیشرفته نگاهی بیفکنیم به سادگی درمی‌یابیم که روند این سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته همیشه رو به افزایش بوده و اگر چند سال مربوط به بحران مالی جهانی را استثنا کنیم می‌توانیم بگوییم این روند دائما رو به گسترش بوده است و بسیاری از کشورهای منطقه نظیر ترکیه، امارات، مصر و مالزی به امر جذب سرمایه‌گذار خارجی توجه ویژه داشته و گام‌های موثری نیز برداشته‌اند و حجم سرمایه‌گذاری خارجی برخی از آنها قابل توجه است مثلا در بورس استانبول بیش از ۶۰ درصد معاملات در چند سال گذشته مربوط به سرمایه‌گذاران اروپایی بوده است. شهرآبادی درخصوص آمار سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران گفت: متاسفانه این رقم در بورس تهران چیزی نزدیک به صفر درصد است در حالی که می‌دانیم یکی از راهکارهای توسعه بازارهای سرمایه در جهان امروز، حضور سرمایه‌گذاران خارجی و ورود پول‌های جدید خارجی است. وی درباره عوامل عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بورس کشور گفت: علل اصلی عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی را در چند زمینه می‌توان دانست، در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین عوامل همانا وجود تحریم‌های سیاسی و اقتصادی است که مانع جابه‌جایی پول بین سیستم‌های بانکی ایران و سایر کشورها شده و به تبع آن امکان حضور سرمایه‌گذار خارجی را نیز از بین می‌برد. ولی باید گفت در سال‌های پیشین نیز یعنی قبل از وضع تحریم‌های شدید وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران هیچ وقت مطلوب نبوده و همواره زیر نیم درصد بوده است. این استاد دانشگاه ادامه داد: از دیگر عوامل این مساله ضعف بازاریابی بوده است. بورس‌های دیگر کشورها اغلب با دعوت از سرمایه‌گذاران خارجی یا حضور در کشورهای هدف و برگزاری نشست‌های تبلیغاتی (Road show) سعی در معرفی مزیت‌های بورس خود و جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌‌کنند. این گونه فعالیت‌ها هرچند در سال‌های پیش چند مورد توسط بورس تهران انجام شده ولی به هیچ وجه کافی نبوده است و با فعالیت دیگر بورس‌ها قابل مقایسه نیست. شهرآبادی ضعف قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی را عامل دیگری برای عدم رشد سرمایه‌گذاری خارجی در بورس دانست و گفت: هرچند این قوانین چند سال پیش بازنگری و اصلاح و شرایط سرمایه‌گذاری خارجی بهتر و راحت‌تر شد ولی هنوز با استانداردهای WFE فاصله دارد. وی توضیح داد: یکی از این استانداردها لزوم برخورد یکسان با سرمایه‌گذار خارجی و داخلی است یعنی تلاش برای اینکه هیچ گونه محدودیت اضافی برای سرمایه‌گذار خارجی لحاظ نشود. این کارشناس بازار سرمایه سپس گفت: یکی دیگر از عوامل نبود سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران به نظر من نبودن بورس ارز و ابزار مشتقه ارزی برای پوشش خطر نوسانات آتی نرخ ارز است. این امر برای سرمایه‌گذار خارجی بسیار مهم است و در کشوری مثل ایران که میزان نوسان نرخ ارز بالا است هیچ سرمایه‌گذار خارجی جرات ورود به بازار ما را نخواهد داشت، هرچند که نرخ بازدهی این بازار در دنیا جزو بالاترین‌ها باشد. از طرفی هم آمادگی لازم برای پذیرش سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران از برخی جهات دیگر وجود ندارد. مسوولان بازار به فکر سرمایه‌گذاری خارجی نیستند شهرآبادی با ارائه چند مثال توضیح داد: صورت‌های مالی ترجمه شده استاندارد روی سایت هیچ کدام از شرکت‌های بورسی موجود نیست، اغلب کارگزاران ما نحوه برخورد و تعامل با سرمایه‌گذار خارجی را بلد نیستند، حتی زبان انگلیسی را برای ایجاد ارتباط اولیه به خوبی نمی‌دانند. وی یادآور شد: در تاریخ بورس تهران شاید تاکنون یک بار road show برگزار شده است. شاید از همه اینها مهم‌تر این باشد که فکر جذب سرمایه‌گذار خارجی به طور جدی در ذهن هیچ یک از مسوولان بازار سرمایه نیست و چنین نیازی احساس نشده است. معاون لوتوس پارسیان درخصوص تاثیر تغییر قوانین و مقررات در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بورس گفت: همان‌طور که پیش‌تر گفتم بهبود قوانین می‌تواند کمک کند اما قوانین و مقررات یکی از بسترهای لازم است و به تنهایی کافی نیست. آیین‌نامه اولیه سرمایه‌گذاری خارجی بورسی خیلی دست و پاگیر و مشکل‌ساز بود مثلا براساس آن آیین‌نامه سرمایه‌گذار خارجی تا چند سال اصل و سود سرمایه خود را نمی‌توانست از ایران خارج کند یا بیشتر از ۵ درصد در یک صنعت یا شرکت نمی‌توانست سرمایه‌گذاری کند. خوشبختانه این آیین‌نامه چند سال پیش اصلاح و تا حد زیادی موانع برداشته شد ولی هنوز با سرمایه‌گذار خارجی به طور متفاوت برخورد می‌شود که در مقایسه با دیگر بورس‌های منطقه که به نوعی رقیب ما هستند این امر مطلوب نیست. شهرآبادی درباره تاثیر سرمایه‌گذاری خارجی در بورس کشورمان اظهار کرد: با حضور سرمایه‌گذاران خارجی چند اتفاق می‌افتد که اغلب می‌تواند خوشایند باشد و به توسعه بازار کمک کند. یکی اینکه حجم پول و سرمایه ورودی به بازار به شدت زیاد و بازار از نظر سرمایه بزرگ می‌شود و این کار فرآیند تشکیل سرمایه و تامین مالی را ساده‌تر کرده و بهبود می‌بخشد. دوم اینکه با ورود سرمایه‌گذار خارجی در واقع سلیقه و تخصص جدید وارد بازار می‌شود زیرا معمولا سرمایه‌گذاران خارجی حرفه‌ای، به خصوص سرمایه‌گذاران اروپایی بدون تحلیل وارد بازار نمی‌شوند. این امر، شرکت‌های بورسی، صندوق‌ها و مسوولان بازار را مجبور می‌کند تا شفاف‌تر و حرفه‌ای‌‌تر عمل کنند. همچنین با ورود سرمایه‌گذار خارجی احساس نیاز به ابزارها و روش‌های جدید سرمایه‌گذاری و تامین مالی شدت می‌یابد و بازار مجبور خواهد شد از حالت سنتی و ساکن خارج شده و به‌روز و پویا شود. وی سپس گفت: تعامل با سرمایه‌گذاران خارجی حرفه‌ای، فعالان داخلی بازار سرمایه را نیز حرفه‌ای کرده و رشد می‌دهد. شرکت‌ها مجبور خواهند شد گزارش‌های منطبق بر استانداردهای بین‌المللی تهیه کنند. حسابرسی‌ها با استانداردهای بین‌المللی انجام خواهد شد. به واسطه افزایش تقاضا برای خرید سهام و انجام تحلیل‌های حرفه‌ای روی سهام، قیمت‌های بازار نیز به قیمت‌های ذاتی نزدیک‌تر خواهد شد. در نتیجه این رخدادها کم‌کم عمق بازار نیز زیاد می‌شود و بورس ما از این حالت جزیره‌ای خارج می‌شود.این استاد دانشگاه درباره وجود جذابیت لازم برای سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران گفت: از نظر نرخ‌های بازدهی وضعیت بورس تهران در چند سال گذشته بسیار خوب و طی یک دهه گذشته به طور متوسط بالای ۳۰ درصد بوده است. ولی از نظر تنوع ابزارهای مالی به ویژه ابزارهای پوشش ریسک هنوز باید کارهایی انجام شود تا جذابیت لازم را کسب کند از جمله ابزارهای پوشش نوسان نرخ ارز. از نظر بین‌المللی هم باید اقداماتی انجام شود تا بورس تهران جذاب‌تر شود. مثلا تعلیق عضویت بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE) یا دخالت ندادن آن در شاخص مشترک فدراسیون بورس‌های آسیایی- اروپایی (FEAS) برای چهره بورس ما خوشایند نیست. حضور فعال در نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی هم برای معرفی بهتر بورس اثربخش است که ما اغلب در این زمینه‌ها ضعیف ظاهر می‌شویم. شهرآبادی در پایان به مقدمات لازم برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی اشاره و تصریح کرد: قبل از هر چیز باید مسوولان اعتقاد داشته باشند که حضور سرمایه‌گذار خارجی مفید و لازم است. اگر این اعتقاد و خواسته وجود داشته باشد بقیه کارها انجام‌شدنی است. جذب سرمایه‌گذار خارجی کاری است که سایر بورس‌ها انجام داده‌اند و الگوهای اجرایی آن وجود دارد که می‌توان عینا تکرار کرد. به طور قطع با برطرف شدن تحریم‌های اقتصادی و سیاسی در این زمینه گشایش‌های خوبی ایجاد می‌شود ولی باید پیش از آن مسوولان و فعالان بازار بسترها و مقدمات لازم را فراهم کنند وگرنه برخی فرصت‌های آتی را از دست خواهیم داد. ایجاد فضای توام با آزادی و اعتماد یک کارگزار بورس درخصوص مهم‌ترین عوامل برای عدم حضور فعال سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه کشور گفت: نبود امنیت اقتصادی کامل در ایران با توجه به تحریم‌ها و تبلیغات منفی که دشمنان ما مدام تکرار می‌کنند و دیگری مقرراتی که سهولت در آمد و رفت سرمایه و سود را محدود می‌سازد، از مهم‌ترین عوامل این موضوع به شمار می‌روند. محمد غفارپور تاکید کرد: مطمئنا تغییر قوانین و مقررات می‌تواند در دادن اطمینان به سرمایه و سرمایه‌گذاران خارجی موثر باشد. مدیرعامل کارگزاری بانک ملت خاطرنشان کرد: حضور سرمایه‌گذاران خارجی به طور قطع در توسعه بازار سرمایه کشور موثر است، زیرا با ورود سرمایه خارجی‌ها به ایران و به طور مشخص به بازار سرمایه کشور و بورس‌ها می‌تواند منجر به افزایش تقاضا و بعد از آن عرضه و افزایش گردش معاملاتی و عمیق تر شدن بازار شود و از طرف دیگر سرمایه‌های داخلی را نیز ترغیب و بیش از پیش وارد این بازار کند. غفارپور درخصوص وجود جذابیت‌های لازم در بورس تهران برای جذب سرمایه سایر کشورها گفت: گسترش و توسعه کمی و کیفی بازار در سال‌های اخیر و حضور شرکت‌های عظیم و خوشنام و باپتانسیل و با مزیت در آن و پایین بودن قیمت بیشتر سهام شرکت‌ها که جا برای رشد دارد و بازدهی مورد انتظار حدود ۲۰ درصدی در این بازار که با توجه به نرخ بهره و نرخ تورم در مقایسه با بسیاری از کشورها جذابیت زیادی دارد، بورس کشور از جذابیت زیادی برای خارجی‌ها برخوردار است.این کارشناس بازار سرمایه در ادامه به اقدامات لازم برای فعال کردن مقدمات حضور سرمایه‌‌گذاران خارجی در بورس اشاره کرد و گفت: نخست کشور باید به فضای توام با آرامش و اعتماد وارد شود تا سرمایه‌گذاران احساس کنند که تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده رو‌به کاهش خواهد بود نه رو به افزایش. وی تصریح کرد: باید به سرمایه‌گذاران بقبولانیم که بورس ما بورسی مدرن، توانمند، قانونمند، شفاف، معتبر و مورد اعتماد است. همچنین باید بدانند که بازدهی در بورس ایران بسیار بالاتر از بازدهی در بورس‌های آنها است.غفارپور خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاران خارجی باید از ثبات نرخ ارز یا کاهش نرخ ارز در کشور مطمئن شوند و اینطور فکر نکنند که دلارشان را با ۳۲۰۰ تومان می‌ آورند و بعدا با ۳۵۰۰ تومان باید ببرند. از سوی دیگر باید مطمئن باشند که هر زمان که اراده کنند، می‌توانند با اطلاع و مجوز مراجع قانونی سرمایه خود را وارد کنند و هر زمان هم که اراده کنند، می‌توانند سرمایه و سود سهامشان را با اطلاع و مجوز همان مراجع خارج کنند و هیچ‌گاه منعی برای ورود و خروج سرمایه و سودشان نخواهد بود. غفارپور در پایان تاکید کرد: وقتی که سرمایه‌گذاران خارجی از امنیت سیاسی، امنیت سرمایه‌ای، ثبات اقتصادی و مقرراتی، ثبات نرخ ارز و حمایت‌های دولتی مطمئن شوند به دلیل بالا بودن بازدهی سرمایه‌گذاری در ایران، توانمند بودن بورس ایران، باپتانسیل بودن بسیاری از شرکت‌های حاضر در بورس ایران و داشتن مزیت نسبی بسیاری از شرکت‌های ایرانی ... به سوی بورس ما خواهند آمد و با آوردن سرمایه‌های خودشان به این بازار موجب نشاط و رونق بیشتر بازارهای سرمایه ما خواهند شد و رونق نیز تبعات مثبت فراوانی در اقتصاد کشور و توسعه بنگاه‌های اقتصادی خواهد داشت.