دنیای اقتصاد- در کنار تجزیه و تحلیل دقیق اقتصادی که نقشه‌راه فعالیت در بورس را ترسیم می‌کنند، مطالعه رفتار گذشته بازار نیز ابزاری راهگشا برای فعالیت موفقیت‌آمیز در بازار پر افت‌وخیز سهام به دست می‌دهد. درواقع، در بورس تهران نیز «تکرارپذیری تاریخ» قاعده‌ای پذیرفته شده است و الگوهای سود وزیان در طی فصول سال از یک الگوی نسبتا ثابت و تکرارشونده پیروی می‌کند؛ الگوهایی که سهامداران با شناخت آنها می‌توانند در کنار تجهیز به دانش تحلیل، زمان ورود و خروج از سرمایه‌گذاری‌های خود را تنظیم کنند و از حداکثر سود بهره‌مند شوند.

چهار فصل بازار سهام چگونه رقم می‌خورد؟
تکرار تاریخ در تقویم بورس
گروه بورس- اعظم شریفی: رونق و رکود بازار سهام طی سالیان گذشته از الگوهای نسبتا ثابتی تبعیت کرده است که می‌توان به صورت تکرارشونده آن را در روند معاملات هر ساله بورس مشاهده کرد. مطالعه و تشخیص این رفتارهای تقویمی می‌تواند به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری برای ورود و خروج در بازار سهام کمک شایانی نماید. گزارش پیش‌رو می‌کوشد با دریافت نظر کارشناسان، موشکافی دقیق‌تری در رابطه با رفتارهای سود و زیانی بازار سرمایه در مقاطع زمانی مشابه طی سال ارائه کند.
نیمه‌های اول سال؛ همواره برتر
یک تحلیلگر ارشد بازار سرمایه با اشاره به کارنامه ۱۲ سال گذشته بورس تهران معتقد است الگوهای تقویمی خاصی در رفتارهای بورس تهران حاکم است. علیرضا کدیور افزود: به عنوان مثال، همواره بازدهی بورس تهران در نیمه اول سال از نیمه دوم سال بیشتر بوده است و این موضوع حتی برای یک بار هم نقض نشده است. این موضوع در عملکرد امسال نیز به صورت ملموسی قابل ملاحظه است؛ به نحوی که بازدهی نیم سال اول ۷/۱۵ درصد و در نیمه دوم سال تاکنون ۷- درصد بوده است. در مثالی دیگر، می‌توان مشاهده کرد در ۹ سال گذشته میانگین بازدهی بورس در تابستان همواره بیشتر از بهار بوده است یا اینکه طی ۱۲ سال گذشته، فقط در نیمه سال ۸۴، بورس بازدهی منفی داشته و همواره کارنامه نیمه اول سال سودآور بوده است.
کدیور، دلیل عملکرد بهتر بازار سرمایه در نیمه اول هر سال را به برگزاری مجامع و پایان سال مالی بیشتر شرکت‌‌ها مربوط دانست و گفت: بسیاری از شرکت‌ها در اواخر خرداد و تیرماه به مجمع سالانه می‌روند و پس از تقسیم سودهای نقدی و اخبار خوب، در بازگشت از مجامع با رشد قیمت سهام مواجه می‌شوند. علاوه بر این، شرکت‌ها معمولا پیش‌بینی سود هر سهم را به صورت کاملا محافظه‌کارانه در پایان سال مالی قبل اعلام کرده‌اند، بنابراین، با اعلام گزارش‌های سه ماهه در نیمه اول سال امکان تعدیل مثبت و پیش‌بینی وجود دارد که عامل دیگری برای رشد قیمت سهام در تابستان در مقایسه با بهار است.
کدیور خاطرنشان کرد: کسب بازدهی بالاتر در نیمه اول سال به این معنی نیست که ما در نیمه دوم سال رشد نداشته‌ایم، بلکه طی ۱۲ سال اخیر، تنها در سال های ۸۳، ۸۴ و ۸۷ به دلایل رشد حبابی، انتخابات و بحران اقتصادی جهانی بازدهی منفی در نیمه دوم سال اتفاق افتاده است. وی ادامه داد: در عمل به جز این سه سال، بازدهی نیمه دوم بورس در سال‌های دیگر هم مثبت بوده و نشان می‌دهد فرصت سرمایه‌گذاری در بورس با بازدهی کمتر در نیمه دوم سال هم وجود داشته است.
رونق عیدانه بورس تکرار می‌شود؟
از نظر این تحلیلگر ارشد بورس، به جز کسب بازدهی بالاتر در نیمه اول سال که به صورت یک الگوی تکرارشونده قابل طرح است، رکود بازار در روزهای پایان سال یا مناسبت‌های مذهبی (نظیر ماه رمضان)، نمی‌تواند همواره تکرار شود. کدیور تصریح کرد: اما رونق بورس در ایام تعطیلات نوروز از دیگر مواردی است که به شدت طی چند سال گذشته مطرح بوده و به نظر می‌رسد کم‌کم به الگویی قابل توجه و تکرارشونده تبدیل شود؛ دلیل رونق بورس در ایام عید هم ناشی از غیبت حقوقی‌ها (در نقش فروشندگان بزرگ) و برخی دستکاری قیمت‌ها است که راحت‌تر صورت می‌گیرد.
در همین حال یک تحلیلگر دیگر بازار سرمایه با اشاره به رونق بورس در تعطیلات عید گفت: این موضوع می‌تواند جنبه رفتاری و واقعی داشته باشد. جنبه رفتاری به این صورت است که افراد در ایام عید اضطراب کمتری دارند و عوامل خوشحال‌کننده محیطی بر رفتارشان تاثیر گذاشته و یک نوع حس خوشبینی برای آنها به وجود می‌آید؛ پس اوضاع اقتصادی را بهتر می‌بینند و قیمت سهام شرکت‌ها افزایش می‌یابد. اما جنبه واقعی این است که سهامداران به جریانات نقدی شرکت‌ها نزدیک شده و در فصل مجامع شرکت‌ها (تقسیم سود) قرار می‌گیرند که همین موضوع، جذابیت خرید سهام را افزایش می‌دهد.
حال و روز بورس در کوتاه‌مدت
کدیور درخصوص رفتار احتمالی بازار سهام در کوتاه‌مدت گفت: برآورد وضعیت بورس برای بهار 91 سخت است؛ چون از یک سو متغیرهای کلان اقتصادی نامشخص است و از سوی دیگر، تلاطم‌های شدیدی در بازار طلا و ارز داریم؛ تلاطم‌هایی که در واقع در کل اقتصاد اثر داشته و خیلی از سرمایه‌ها را به خود جذب کرده است.
بر این اساس، برای تخمین وضعیت بورس باید منتظر سیاست‌های بانک مرکزی در بازار ارز و تعیین نرخ سود سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت در بسته سیاستی- نظارتی سال آینده بود.
با این وجود به نظر می‌رسد که در بهار سال 91 با توجه به مناسب بودن قیمت سهام بسیاری از شرکت‌ها، حداقل در فروردین‌ماه 90 شاهد رشد مقبولی باشیم. کدیور پیش‌بینی کرد این الگوی رفتاری تقویمی در نیمه اول سال آینده هم وجود داشته باشد و بازدهی بورس در نیمه اول سال 91 مطلوب باشد.
از نظر وی، طی دو ماه باقیمانده تا پایان سال ۹۰ نمی‌توان تحول خاصی را در مورد بازدهی بورس انتظار داشت و کمترین بازدهی سه سال اخیر بازار در سال جاری رقم خواهد خورد.
رفتارهای تقویمی و رویدادهای اقتصادی
از سوی دیگر، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری ارزش‌آفرین در این باره معتقد است: با مروری بر روند بازدهی شاخص بازار سرمایه طی سال‌های ۸۴ لغایت ۹۰ می‌توان تاثیر رفتار فصلی را بر بازار سرمایه ملاحظه کرد. به عنوان مثال، در اغلب سال‌های مذکور بازدهی شاخص در فصل بهار مثبت و در فصل پاییز منفی بوده است. این امر بیانگر این نکته است که بازار روند سال‌های گذشته را تکرار می‌کند.
سیدجواد جمالی خاطرنشان کرد: البته در برخی مقاطع این الگوی تکراری نقض می‌شود (پاییز 86 و بهار 86)؛ بنابراین، باید توجه داشت در شکل‌گیری رفتار بازار علاوه بر الگوهای گذشته، تصمیمات اقتصادی نیز تاثیرگذار هستند. به عنوان مثال، تصمیم دولت مبنی بر اعمال سیاست‌های انبساطی یا انقباضی اقتصادی می‌تواند منجر به تغییر رفتار فصلی بازار شود؛ از این رو، تصمیم‌گیری صرفا براساس الگوهای تاریخی، کافی و کارساز نخواهد بود.
حقیقی‌ها نیمه اول سال را دوست دارند!
در همین حال، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت توسعه سرمایه‌گذاری سامان با بیان اینکه بازار سرمایه در ایران نیز همانند سایر کشورهای دنیا دارای الگوهای تقویمی خاص خود هست، گفت: وجود روند تاریخی در بازار سرمایه عمدتا به‌این مفهوم است که بر مبنای سوابق گذشته، تعدادی عوامل شناخته ‌شده در هر دوره زمانی بر رفتار فعالان بازار تاثیر مشابهی می‌گذارد. ابوالفضل صمدی با اشاره به اینکه در نیمه اول سال معمولا به چند دلیل عملکرد بازار سرمایه بهبود داشته ‌است، خاطرنشان کرد: سال مالی اکثر شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به اسفندماه منتهی می‌گردد و مجمع عادی سالانه آنها معمولا چهار ماه پس از پایان سال مالی برگزار می‌شود. بر این اساس، فعالان بازار به امید دریافت سود نقدی نسبت به خرید سهام مبادرت می‌ورزند. از سوی دیگر، در سال‌های گذشته بیشتر عرضه‌های اولیه مخصوصا واگذاری‌های شرکت‌های مشمول اصل 44 در نیمه نخست سال بوده است و به دلیل جذابیت عرضه اولیه برای فعالان بازار سرمایه، رونق نسبی را در بازار شاهد بوده‌ایم.
مدیرسرمایه‌گذاری شرکت توسعه سرمایه‌گذاری سامان افزود: برای سرمایه‌گذارانی که به‌دنبال اهداف کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری هستند به‌ویژه سرمایه‌گذاران حقیقی، فعالیت در نیمه اول سال و خروج از بازار در نیمه دوم سال (به جز در برخی سال‌های استثنایی مانند سال ۸۹) همیشه سیاست سرمایه‌گذاری مناسبی بوده است چون هدف کسب سود است؛ بنابراین، پیروی از این سیاست در آینده هم می‌تواند مدنظر باشد.
صمدی درخصوص دلایل رکود بازار در روزهای قبل از سال نو گفت: افزایش حجم عرضه برای تامین نقدینگی از سوی فعالان بازار سهام به مناسبت تعطیلی سال نو، بهینه‌سازی سبد از سوی شرکت‌های سرمایه‌گذاری و سررسید شدن تعهدات مالی شرکت‌ها به بانک‌ از مهم‌ترین عوامل رکود بورس قبل از عید هستند.
آثار انتخابات بر بورس
صمدی درخصوص عملکرد بورس در زمان‌های نزدیک به انتخابات خاطرنشان کرد: طبیعی است که بازار سرمایه به عنوان نشانگر پیش‌رو نسبت به اتفاقات سیاسی مهمی مثل انتخابات و برنامه‌ها و گرایش‌ گروه‌های سیاسی نسبت به اقتصاد حساس باشد. با مروری بر سابقه گذشته می‌توان گفت که عدم همخوانی انتظارات فعالان بازار سرمایه با نتایج به‌دست آمده پس از انتخابات، باعث بلاتکلیفی بازار سرمایه در قبل از برگزاری انتخابات به ویژه در مورد ریاست‌جمهوری شده است. از سوی دیگر، استفاده ابزاری از بازار سرمایه به عنوان یک گزینه تبلیغاتی از سوی جناح‌های سیاسی شرکت کننده باعث شده است تا سرمایه‌گذاران با حساسیت، باریک‌اندیشی و محافظه‌کاری خاصی در برهه‌های زمانی قبل از انتخابات در بورس فعالیت کنند.
شاید الگوهای تاریخی اکنون به کار نیاید!
صمدی در پایان با بیان اینکه اوضاع اقتصادی کشور به‌ویژه بازار سرمایه در حال حاضر قابل‌مقایسه با سال‌های گذشته نیست، گفت: علاوه بر عوامل تاریخی معمول، سایر گزینه‌های اثرگذار خارجی مانند تحریم بانک مرکزی و تلاطم‌های سیاسی موجب شده که شرایط حاضر بازار سرمایه نسبت به گذشته «خاص» باشد. موضوع مهم دیگر، بحث انتخابات نمایندگان مجلس و تنش‌های ناشی از آن است. علاوه بر این، نوسان‌های بی‌سابقه دلار و انتظارات تورمی ناشی از این مساله و فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، همه و همه الگوهای سال‌های گذشته را بر هم خواهد زد. از نظر صمدی با توجه به عوامل مزبور این امکان وجود دارد که بورس تهران با نقض رفتارهای تاریخی گذشته، وضعیت کاملا متفاوتی را به لحاظ نوسانات در سال 91 تجربه کند.