تامین مالی جمعی؛ مسیر سبز تامین مالی
موضوع تامین مالی و نیاز بنگاه‌های اقتصادی به منابع مالی سالیانی است که همواره جزو مهم‌ترین دغدغه‌های صاحبان کسب‌وکار بوده است و روش‌های دستیابی به منابع مالی پایدار و درعین‌حال کم‌هزینه و بدون بروکراسی‌های پیچیده همواره توجه صاحبان کسب‌وکارها را به خود معطوف کرده است، موضوعی که اختصاص به امروز و فردا ندارد. طی سالیان گذشته به منظور ایجاد جایگزین برای نهادهای تامین مالی سنتی نظیر بانک‌ها، نوآوری‌هایی صورت گرفته است که یکی از آنها تامین مالی جمعی است که کارکرد واسطه‌گری سیستم بانکداری را به چالش کشیده و شیوه نوینی برای تامین تمام یا بخشی از منابع مالی موردنیاز شروع یا توسعه یک کسب‌وکار است. استفاده از این روش تامین مالی برای شرکت‌های کوچک و متوسط و طرح‌های کوتاه‌مدت مناسب است.
سرمایه‌گذاری در مدل‌های بازده‌محورِ تامین مالی جمعی بین روش‌های تامین مالی ساختاریافته‌تر مانند صکوک ریسک بالاتر دارد و سرمایه‌گذاران با علم بر وجود ریسک‌های آن، به دنبال کسب بازده بیشتر خواهند بود. موضوع سواد سرمایه‌گذاری در حوزه تامین مالی جمعی و درک ماهیت آن از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چنان‌که دفتر آموزش و حمایت از سرمایه‌گذاران کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالت متحده آمریکا (SEC)، فارغ از اینکه بولتن‌های آموزشی در خصوص افزایش سواد مالی سرمایه‌گذاران در حوزه تامین مالی جمعی اوراق بهادار (crowdfunding based-securities) را منتشر می‌کند، مقرراتی نیز در این حوزه وضع کرده است به طوری که هرشخص می‌تواند در کمپین‌ها و پیشنهاد‌ها تامین مالی جمعیِ مقرره‌گذاری‌‌شده شرکت کند؛ ولی به دلیل ریسک‌های مترتب بر این حوزه سرمایه‌گذاری، میزان سرمایه‌گذاری اشخاص در معاملات تامین مالی جمعی در سال دارای محدودیت است مگر اینکه شخص جزو accredited investor باشد که در آن صورت محدودیتی برای سرمایه‌گذاری نخواهند داشت. در دنیا استارت‌آپ‌ها، NGOها و اشخاص حقیقی بیشتر از این روش برای تامین مالی ایده‌ها، طرح‌ها، ایونت‌ها و نیازهای مادی خود استفاده می‌کنند، به‌طوری‌که استارت‌آپ‌ها سهم حدودا ۵۵درصدی دارند و بعد از آنNGO ها و سپس اشخاص به عنوان گروه‌های تامین‌مالی‌کننده از این روش، نقش‌آفرینی می‌کنند.
آمار تامین مالی جمعی صورت‌گرفته در دنیا بیانگر این موضوع است که تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی سهم قابل‌توجهی از تامین مالی صورت‌گرفته از این بازار را به نام خود ثبت کرده است و سهم غالب را در اختیار دارد (بیش از ۹۰درصد). طبق آمار Statista و روندها از حفظ سهم تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی از بازار تامین مالی جمعی در آینده، حکایت دارند. تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد با هزینه کمتر و بدون بررسی‌های موشکافانه و طی کردن بوروکراسی‌های پیچیده بانک‌ها، از طریق برگزاری کمپین‌های تامین مالی جمعی به منابع موردنیاز خود دسترسی پیدا کنند. از طرفی دیگر سرمایه‌گذاران نیز در ازای ریسک‌های بالاتر این ابزار نسبت به فرصت‌های تا حدی مشابه، نرخ بهره بالاتری نیز انتظار دارند.
علاوه بر تامین مالی کسب‌وکارها با استفاده از تامین مالی جمعی، این ابزار کاربردهای خیرخواهانه نیز دارد که به تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا اشاره دارد که بی‌شباهت به گل‌ریزان نیست؛ موضوعی که قدمت هزار ساله در فرهنگ ما ایرانیان دارد. از شکل‌گیری موضوع تامین مالی جمعی، شرکت فرابورس ایران در راستای عمل به مسوولیت‌های اجتماعی تاکنون دو بار از تامین مالی جمعی با اهداف خیرخواهانه استفاده کرده است. شرکت فرابورس ایران یک‌بار در سال ۱۳۹۸ با شروع پاندمی کرونا برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نمادهای «کرونا۱ و کرونا۲» اقدام به تامین مالی داشت و مجددا در سال ۱۴۰۱ به دلیل خسارت‌هایی که زلزله خوی به همراه داشت در نماد «زلزله خوی۰۱» اقدام به جمع‌آوری وجوه با هدف کمک به هموطنان زلزله‌زده در خوی داشت و منابع جمع‌آوری‌شده از طریق تامین مالی جمعی در اختیار موسسه خیریه حضرت آیت‌الله خویی قرار گرفت تا صرف کمک‌رسانی و خرید مایحتاج ضروری برای هموطنان و بازسازی مناطق آسیب‌دیده شود.
در دنیا نیز تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بیشترین تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا در ایالات متحده آمریکا انجام شده است و ژاپن، کره جنوبی، انگلستان و آلمان به ترتیب در رتبه‌های بعدی هستند. در کشور ما، در‌حال‌حاضر ۱۸ سکوی تامین مالی جمعی با مجوز فرابورس ایران و در چارچوب دستورالعمل مصوب شورای عالی بورس در حوزه تامین مالی جمعی در حال نقش‌آفرینی هستند و به‌عنوان واسطه‌ای بین صاحبان کسب‌وکارها (در تامین مالی طرح‌ها) و سرمایه‌گذاران (در معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری) فعالیت دارند.
مایه خرسندی است که اعلام کنیم نهال تامین مالی جمعی که طی سالیان گذشته کاشته شده است امروز در حال ثمر دادن و در مسیر رشد است، به‌طوری‌که از بهمن‌ماه سال ۱۳۹۹ (که اولین طرح از طریق این روش تامین مالی شد) تاکنون بالغ‌بر ۱۸۱ طرح با مجموع بیش از هزار میلیارد تومان (حدود ۱۰۸۰میلیارد تومان) با موفقیت از طریق این ابزار تامین مالی شده است. غالب تامین مالی صورت‌گرفته سررسیدی در حدود یک‌سال داشته‌اند و عمدتا در طرح‌های تولیدی حوزه‌های ماشین‌آلات و تجهیزات، ابزار پزشکی و محصولات دارویی و آرایشی بهداشتی، صنایع شیمیایی، رایانه‌ای و... هستند.
