ابزاری برای تقویت بازیگران بازار

محمدحسین بابالو: امروز قرارداد سلف موازی سنگ‌آهن در بورس کالای ایران آغاز به‌کار می‌کند. تاکنون سودآوری حداقل ۵/۲۵‌درصد در سال به‌صورت کاملا تضمین شده مهم ترین ویژگی این قرارداد عنوان شده که در کنار جذابیت بالا می‌تواند به دیگر بازارها و سایر صنایع نیز منتقل شود. در صورت سرایت این شیوه به دیگر صنایع می‌توان این شیوه معاملاتی را نقطه قوت جدیدی برای تامین سرمایه مورد نیاز بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی برشمرد، اما این شیوه معامله که با سودآوری بالای آن توجه بسیاری از فعالان حرفه‌ای بازار را به خود جلب کرده نیاز به معرفی بیشتری دارد. مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد سنگ‌آهن

عرضه اولیه اوراق سلف استاندارد سنگ‌آهن دانه‌بندی شده شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر منضم به اختیار خرید و فروش تبعی و به روش عرضه گسترده تا سقف ۵۰۰ هزار تن و با قیمت ۱۶۶۷ ریال در هر کیلوگرم است که به مدت پنج‌ روز کاری از امروز تا ۲۶ تیرماه در بورس کالای ایران انجام خواهد شد. این در حالی است که معاملات ثانویه آن از تاریخ ۱۱ مردادماه سال جاری تا ۲۲ تیرماه سال آینده ادامه می‌یابد.

دارایی پایه‌، سنگ‌آهن هماتیتی دانه‌بندی شده با خلوص ۵۹ تا ۶۰ درصد بوده و هدف از عرضه آن نیز تامین مالی طرح‌های توسعه شرکت صنعتی و معدنی گل‌گهر عنوان شده است. حجم عرضه اولیه ۵۰۰ هزار تنی سنگ‌آهن دانه‌بندی شده به گونه‌ای است که ارزش کل اوراق منتشره بر پایه آن از ۱۱۰۰ میلیارد ریال بیشتر نخواهد شد، البته اندازه هر قرارداد ۵ تن سنگ‌آهن دانه‌بندی شده است. به عبارت بهتر ارزش تقریبی هر قرارداد نزدیک به ۸۳۰ هزار تومان است و هر فردی با مراجعه به یکی از کارگزاران بورس کالا و اخذ یک کد معاملاتی می‌تواند یکی از خریداران باشد.

تحویل کالایی سنگ‌آهن دانه‌بندی شده مشروط به این است که حداقل سفارش انباشته این اوراق ۲ ماه پیش از تاریخ سررسید ۵۰ هزار تن بوده باشد. یعنی حداقل تحویل کالایی این شیوه معامله ۵۰ هزار تن است که خریدار باید این حجم از اوراق را جمع آوری کرده باشد.

در پیوست اطلاعیه عرضه این کالا آمده است که: در این شیوه معامله قیمت اعمال در اختیار فروش تبعی ۵/۱۲۵درصد قیمت عرضه اولیه در سررسید و قیمت اعمال در اختیار خرید تبعی هم ۱۳۰‌درصد قیمت عرضه اولیه در سررسید اوراق خواهد بود.

به عبارت ساده‌تر اگر در سررسید یکساله نوسان قیمت سنگ‌آهن به گونه‌ای باشد که این قرارداد کمتر از ۵/۲۵‌درصد سود داشته باشد شرکت گل‌گهر خود اقدام به خرید خواهد کرد و این میزان سود را به خریدار پرداخت می‌کند. همچنین در صورتی که این معامله بیشتر از ۳۰ درصد سود داشته باشد باز هم گل‌گهر وارد عمل شده و با سود ۳۰ درصد به جای خریدار اقدام به فروش خواهد کرد. یعنی این معاملات در سررسید یکساله حداقل ۵/۲۵ و حداکثر ۳۰ درصد سود خواهد داشت.

با توجه به جذابیت بالای این شیوه معامله به نظر می‌رسد استقبال خوبی از این قرارداد به عمل آید.

هدف از انعقاد این شیوه معاملاتی تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی مخصوصا طرح‌های توسعه‌ای تولیدکننده‌ها است، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که این شیوه معاملاتی نمونه‌های مشابهی در اقصی نقاط جهان داشته باشد. مهم‌ترین‌ شیوه‌های معاملاتی برای سنگ‌آهن معامله آن به‌صورت سلف، قراردادهای بلندمدت و قراردادهای آتی است که اغلب معاملات جهانی آن با محوریت چین صورت می‌گیرد، ولی قراردادهای آتی سنگ‌آهن در سنگاپور نیز وجود دارد که با محوریت بازار تقاضای چین و برخی دیگر کشورها ازجمله ژاپن و کره‌جنوبی صورت می‌پذیرد. در بازارهای اروپایی نیز تاکنون قراردادهای بلندمدت بین فولادسازان اروپایی و واله برزیل بیشترین وسعت را داشته و دارد.

شرایط تحویل و دورنمای بازار سنگ‌آهن

در این شیوه معامله نیازی نیست که خریدار سنگ‌آهن را تحویل بگیرد و می‌تواند در سررسید آن تنها نسبت به دریافت اصل و سود خود اقدام کند. سنگ‌آهن عرضه شده در این شیوه سنگ‌آهن هماتیت دانه‌بندی شده با عیار ۵۹ تا ۶۰ درصد است که به‌دلیل بالابودن نسبی گوگرد آن به نسبت سنگ‌آهن برزیل یا استرالیا از قیمت کمتری با عیار مشابه برخوردار است. هم‌اکنون قیمت پیشنهادی سنگ‌آهن دانه‌بندی شده ۱۶۶۷ ریال در هر کیلوگرم است که قیمت سنگ‌آهن را با احتساب هزینه‌های حمل و تحویل بار کشتی تشکیل داده است.

بازار جهانی سنگ‌آهن شرایط مبهمی دارد. پس از کاهش قیمت‌ها تا کمتر از ۹۰ دلار هم‌اکنون شاهد افزایش مجدد قیمت‌ها تا نزدیک به ۹۵ دلار هستیم ولی به نظر نمی‌رسد این افزایش ادامه‌دار بوده یا از قدرت چندانی برخوردار باشد. حجم تولید جهانی سنگ‌آهن افزایش داشته و همه ساله مازاد عرضه در برابر تقاضای جهانی افزایش می‌یابد. با توجه به افزایش نزدیک به ۶‌دلاری قیمت سنگ‌آهن در روزهای قبل و روند نزولی نسبی در ماه‌های اخیر همچنین شرایط عمومی عرضه و تقاضا به نظر نمی‌رسد قیمت سنگ‌آهن در سال آینده بتواند افزایش چندانی را تجربه کند.

غالب رسانه‌های اقتصادی و موسسات تحلیلی در جهان بازار سنگ‌آهن سال آینده را چندان جذاب ارزیابی نکرده و حداکثر قیمت متوسط ۱۱۰ تا ۱۱۵ دلار در هر تن را ارزیابی می‌کنند. به عبارت بهتر احتمال یا عدم احتمال رشد ۳۰ درصدی قیمت سنگ‌آهن آن هم برای یکسال آینده تقریبا غیرممکن است ولی شرایط عمومی بازارهای جهانی به گونه‌ای است که بهتر است سرمایه‌گذاران برای کف سوددهی ۵/۲۵درصد در سال برنامه‌ریزی کنند. در هر صورت سودآوری ثابت و مطمئن ۵/۲۵درصد در سال و روزشمار ۲۳ درصد شاید برای بیشتر بازارهای مشابه همچون سرمایه‌گذاری در بانک‌ها یک سود رویایی به حساب بیاید.

مزایای این شیوه معامله

این شیوه معامله مزایای بسیاری دارد که سودآوری بیشتر از بانک‌ها یا موسسات مشابه را می‌توان نقطه قوت آن دانست. از طرفی برای برخی بنگاه‌های اقتصادی با بازارها و مواد اولیه نامحدود و توجیه قدرتمند برای افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند بسیار موثر واقع شود.

- ثبات معاملات و اعتماد به آن با توجه به معامله در بورس کالای ایران

- دریافت سود تضمین شده یکساله ۵/۲۵‌درصد به عنوان یکی از بالاترین سودهای تضمین شده یکساله در حال حاضر

- امکان دریافت فیزیکی سنگ‌آهن در سررسید یکساله بدون طی مراحل اداری خرید

- معافیت از مالیات

- امکان سرمایه‌گذاری با سرمایه‌های محدود با مبلغی نزدیک به ۸۳۰ هزار تومان

ابهامات این شیوه معامله

شاید مهم‌ترین ابهام در این خصوص وجود یا عدم وجود بازار ثانویه واقعی برای داد و ستد این قبیل اوراق باشد. در زمان‌های نزدیک به سررسید و در صورت وجود بازاری شبیه به فرابورس، اسناد این شیوه معامله قطعا می‌تواند بسیار جذاب خودنمایی کند. اینکه آیا بورس کالای ایران می‌تواند به عنوان چنین بازاری ایفای نقش کند یا خیر یکی از بزرگ‌ترین ابهامات این شیوه قرارداد خواهد بود، زیرا مالک این اوراق به عنوان فروشنده و فردی دیگر به عنوان خریدار نیاز به بازاری برای تعامل بیشتر دارند. تجربه معاملات آتی سکه و زیره هم‌اکنون پتانسیلی برای ایجاد چنین بازاری است، ولی با توجه به شرایط خاص این معامله و اختیار برای تحویل فیزیکی یا کسب سود، خاستگاه این شیوه با بورس کالا اندکی در تضاد خواهد بود. این در حالی است که فرابورس به‌صورت ذاتی قرابت بیشتری با این شیوه معامله دارد و می‌تواند به عنوان بازار ثانویه قدرتمندی در این میان ایفای نقش کند.

- امکان یا عدم امکان معامله این اوراق در بازارهایی مشابه از جمله بورس کالا یا فرابورس در زمان کمتر از سررسید برای تبدیل اوراق به پول نقد در کنار شرکت عرضه‌کننده به عنوان پتانسیلی برای کسب سود بیشتر برای فروشنده اوراق

- عدم وجود بازاری برای تهیه اوراق مورد نیاز از طرف یک خریدار در سررسید قرارداد به جهت تحویل فیزیکی به‌منظور خرید ۵۰ هزار تن سنگ‌آهن

- امکان یا عدم امکان وثیقه‌گذاری این اوراق و عدم معرفی بانک پذیرنده به عنوان وثیقه

- پیچیدگی این شیوه معامله و تردید از اینکه آیا شرکت عرضه کننده خواهد توانست در سررسید این میزان سود را تامین کند یا خیر.

نقاط ضعف این شیوه معامله

- حجم بالای تحویل فیزیکی برابر با ۵۰ هزار تن و مشکلات تامین اوراق مورد نیاز و احتمال ایجاد یک رقابت آشکار و پنهان در نوسان قیمت‌های جهانی

- فاصله زیاد بین ۵/۲۵درصد تا ۳۰ درصد به عنوان سقف و کف سودآوری این اوراق

- نوسان بازارهای جهانی و ثبات نسبی قیمت‌ها و پتانسیل ضعیف افزایش قیمت

- حجم استخراج رو به رشد سنگ‌آهن گل‌گهر و افزایش جذابیت این شیوه معامله و نیاز به عرضه بیشتر و شکننده شدن این بازار

- سوددهی بالای این شیوه معامله برای خریداران و عدم امکان استفاده از این شیوه برای بسیاری از فعالان صنعتی در داخل کشور

- ایجاد یک رقابت غیرمنصفانه بین صنایع به‌منظور کسب منابع مالی مورد نظر و کاهش جذابیت بسیاری از صنایع دیگر در بازارهای مشابه

- کاهش جذابیت بازار پول و اوراق قرضه در برخی بازارهای مشابه (با توجه به حجم کوچک نزدیک به ۱۱۰ میلیاردی این عرضه تاثیر آن بر کل بازار از این حیث محدود خواهد بود)

- ضعف نسبی بازار سنگ‌آهن جهانی و احتمال قدرتمند عدم دستیابی به سود ۳۰ درصد در سال