ترجمه و تنظیم: علی سرزعیم

در ابتدا شایسته است به این مساله اشاره کنیم که سابقه بانکداری بین‌المللی به دوران پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد. در دوران متاخرتر، به عنوان مثال، در قرن ۱۴ میلادی، بانکداران ایتالیایی مبالغ سنگینی به پادشاه انگلیس ادوارد سوم قرض می‌دادند، اما در عمل قرض‌هایشان برگردانده نمی‌شد. از اوایل دهه هفتاد میلادی در قرن بیستم، بانکداری بین‌المللی رشد سریعی یافت (همان‌گونه که در شکل زیر شاهد آن هستیم).

هر تئوری در مورد بانکداری بین‌المللی باید به چهار سوال پاسخ دهد:

۱.چرا بانک‌ها مناطقی خاص را برای فعالیت خود انتخاب می‌کنند؟

۲.چرا بانک‌ها در عین داشتن ساختار افقی همراه با امکانات مختلف در کشورهای گوناگون، ساختار عمودی را برای سازماندهی خود حفظ می‌کنند؟ با توجه به سرعت انتقال خدمات بانکی از طریق الکترونیک، این مساله از اهمیت بسزایی برخوردار است.

۳.چرا بانکداری بین‌المللی و بانکداری جهانی توسعه یافته است؟

۴.اثرات توسعه بازار یوروکارنسی (eurocurrency) بر متغیرهای اقتصاد کلان چیست؟

طبیعت بانکداری بین‌المللی

با تبعیت از طبقه‌بندی ارائه شده توسط کیم (۱۹۹۳)، شکل زیر چارچوب فعالیت بانکداری بین‌المللی را نشان می‌دهد. در کانون شکل، بانک چندملیتی با شعب و دفاتر مختلف در کشورهای گوناگون قرار دارد، اما سازمان مادر و دفتر مرکزی در یک کشور خاص که بانک مرکز گفته می‌شود، واقع شده است. هر مشتری که در کشور k قرار دارد، می‌تواند خدماتی را از بانک چند ملیتی که در کشور m قرار دارد، دریافت کند. این شکل ویژگی‌های برجسته بانکداری بین‌المللی را نشان می‌دهد که عبارتند از تنوع در خدمات، واحدهای ارزی و گستردگی مناطق مختلف. تشریح بیشتر بانکداری بین‌المللی توسط بانک توافقات بین‌المللی (BIS) ارائه می‌شود که بانکداری بین‌المللی را به دو دسته مجزا تقسیم کرده است.

دسته اول بانک‌های بین‌المللی آنهایی هستند که منابع خود را از بازار داخل تامین می‌کنند تا بتوانند به تقاضاهای وام در بازارهای خارج از کشور پاسخگو باشند. در دسته دوم (یعنی بانکداری جهانی)، بانک‌ها از منابعی که از بازارهای خارج از کشور تامین کرده‌اند، برای پاسخگویی به تقاضاهای وام بازارهای خارجی استفاده می‌کنند. همانگونه که مک کاولی و دیگران یادآور شده‌اند، مهم‌ترین تفاوت این است که بانکداری بین‌المللی بانکداری فرامرزی است در حالی‌که بانکداری جهانی بر ارائه خدمات بر بازارهای محلی از طریق تامین منابع محلی متمرکز است. در ادامه این فصل، تعبیر بانکداری بین‌المللی برای اشاره به دسته اول استفاده می‌شود که تعریف دقیق‌تری نیز دارد. جنبه دیگر بانکداری بین‌المللی در معنای وسیع آن عرصه تجارت بازار یوروکارنسی است. یک یوروکارنسی را می‌توان سپرده یا وامی‌ تعریف ‌کرد که به پولی متفاوت از پول کشور میزبان بانک باشد. بنابراین به طور نمونه، سپرده‌ای که به ین در لندن افتتاح شود، یوروکارنسی خواهد بود در حالی‌که همین سپرده در توکیو، یوروکارنسی نخواهد بود. باید اذعان کرد که تعبیر یوروکارنسی ربطی به یورو (واحد پولی کشورهای عضو اتحادیه اروپا) ندارد. تعبیر یوروکارنسی از جهت دومی ‌نیز گول زننده است و باید بدانیم که بازار آن محدود به اروپا نیست. بازارهای یوروکارنسی ۸۰درصد بانکداری بین‌المللی را تشکیل می‌دهند. به همین دلیل در ادامه این سلسله مطالب روی این مساله متمرکز خواهیم شد. تفاوت‌های موجود میان اقسام مختلف تجارت بین‌الملل را می‌توان با نگاه دوباره به شکل فوق که از مک کاولی و دیگران (۲۰۰۲، جدول صفحه ۴۲) برگرفته شده، توضیح داد. شعبه مرکزی بانک مذکور در انگلیس است و دارایی‌های خارجی از جمله وام به وام گیرندگانی در اتحادیه اروپا است در اختیار دارد. بانک مذکور می‌تواند این وام‌ها را به پنج طریق تامین مالی کند. دو راه اول این است که سپرده‌هایی در انگلیس دریافت کرده و این منابع را از طریق شعب اروپایی خود به وام گیرندگان موجود در اتحادیه اروپا بدهد. اکثر بانکداری‌های بین‌المللی کمابیش از این دست هستند به این معنا که منابع به کشور سومی‌منتقل می‌شود.

در حالت سوم، سپرده‌های حاصله از مردم کشورهای اتحادیه اروپا در اختیار بانک انگلیسی قرار گرفته و این سپرده‌ها برای وام دهی به وام گیرندگان اروپایی پرداخت می‌شود. به این سه دسته قرض‌دهی بین‌المللی گفته می‌شود. قرض‌دهی یوروکارنسی در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرد. دسته سوم و چهارم اشکالی از بانکداری جهانی هستند به این معنی که سپرده‌ها در اتحادیه اروپا جذب شده و در اتحادیه اروپا نیز وام داده می‌شود.

یک راه سنجش اهمیت نسبی بانکداری جهانی در مقایسه با بانکداری بین‌المللی این است که نسبت دارایی‌های خارجی حاصل از تامین محلی به کل دارایی‌های خارجی (اعم از محلی و فرامرزی) اندازه‌گیری شود. در بانکداری جهانی خالص این نسبت مساوی یک و در بانکداری بین‌المللی خالص این نسبت مساوی صفر خواهد بود. روشن است که بانک‌ها معمولا ترکیبی از جهانی و بین‌المللی هستند و متوسط این نسبت در بانک‌هایی که به بانک توافقات بین‌المللی گزارش شده، در پایان سپتامبر ۲۰۰۱، ۳۹/۰ بوده است. این عدد واحد تفاوت‌های فاحشی را که میان کشورهای مختلف وجود دارد پنهان می‌کند: به عنوان مثال، اعداد مربوط به انگلیس، آمریکا و ژاپن به ترتیب حدود ۹/۰، ۸/۰ و ۳/۰ است.

خصوصیت عملیات بانکداری عمده در بانکداری بین‌المللی و بانکداری جهانی مشابه فعالیت محلی آنها است و توضیح بیشتری نیاز ندارد.